Die Gelofte

Die Gelofte is 'n spesiale eed wat deur Voortrekkers afgelê is voor die Slag van Bloedrivier en wat gelei het tot die viering van Geloftedag op 16 Desember 1838. Dit was afgelê by Wasbankspruit (so genoem omdat die Voortrekkers daar hul wasgoed gewas het) deur Sarel Cilliers. Sedertdien word Geloftedientse en -feeste jaarliks georganiseer om die gebeure te herdenk.

Plakket by die Bloedrivier-monument met Die Gelofte daarop.

Die ingang tot die Bloedrivierterrein met die monument in die agtergrond.

Uitbeelding van die Slag van Bloedrivier.

Ter agtergrond is dit belangrik om te noem dat die Gelofte elke dag vir sewe dae vanaf 9 Desember 1838 tot en met 15 Desember 1838 afgelê is, waarna God op wonderbaarlike wyse uitkoms verleen het aan die Voortrekkers op 16 Desember 1838 tydens die Slag van Bloedrivier.

Hiermee beveel ons aan dat Bantjes se weergawe van die Bloedrivier Gelofte (1838) as die mees geloofwaardige en die mees oorspronklike weergawe verklaar moet word, en daarom binne die opdrag van hierdie verslag die mees outentieke is. Pretorius se weergawe staan weinig terug en is derhalwe ook in alle opsigte outentiek en moet as sulks beskou word. A.W.J. Pretorius, as die inisieerder van die gelofte, staan kop en skouers bo al die outeurs uit met betrekking tot die invloed wat hul uitoefen op die onderhouding van die Gelofte deur die nageslag. Sy betrokkenheid is van onskatbare waarde en maak dat ons as volk bevoorreg is om d.m.v. 'n gelofte aan die Almagtige, die God van hemel en aarde, gekoppel te mag wees. Dit is die grootste voorreg wat 'n volk te beurt kan val. Weens die feit dat sy weergawe van die Gelofte nie groot aftrek by invloedryke geskiedskrywers gekry het nie, en nie algemeen bekend is nie, word sy Geestelik geïnspireerde gedagtes vandag moontlik net ten dele eerbiedig. Dit beteken dat die gelofte wat gesluit is, moontlik nie ten volle nagekom word nie. Elkeen van ons weet dat daar nie eensydig aan die inhoud van 'n kontrak verander mag word nie, des te minder die van die Gelofte. Indien wel kan dit op kontrakbreuk neerkom. In sy verslag aan die Volksraad bevestig hy die voorafgaande gebeure m.b.t. die aflegging van die Gelofte. Pretorius se weergawe van die Gelofte soos opgeneem in sy Verslag aan die Volksraad is amptelik, dit korrespondeer met Bantjes se joernaal, en slaag in alle opsigte die toets van oorspronklikheid. As outeur van die Gelofte speel sy bewoording daarvan vandag ’n minderwaardige rol binne Geloftedagvierings. Alhoewel sy weergawes [Bantjes se joernaal verwoord net Pretorius se gedagtes] die algemene raamwerk daarstel, word die kern daarvan tot vandag toe nog verswyg. J.G. Bantjes, as Pretorius se sekretaris, het hom goed van sy taak gekwyt in die daarstelling van 'n joernaal. Sy joernaal oefen groot invloed uit op die nageslag se begrip m.b.t. die daaglikse gebeure van die ekspedisie. Daarsonder sou ons as nageslag nie 'n deeglike beeld gehad het waardeur hulle gegaan het en watter wonderwerke met hulle plaasgevind het nie. In sy joernaal haal hy Pretorius woordeliks aan. Hierdie aanhaling word aan die drie gemeentes voorgelê en aanvaar, waarna Cilliers voorgegaan het in die tent van Pretorius en die Gelofte afgelê het. Bantjes [Pretorius] se weergawe van die Gelofte soos opgeneem in sy joernaal, as die sekretaris van die strafekspedisie, is amptelik, korrespondeer met Pretorius se verslag, en slaag in alle opsigte die toets van oorspronklikheid. As outeur van die joernaal speel hy dus díe deurslaggewende rol binne die daarstelling van ’n outentieke weergawe van die Gelofte aangesien hy die eerste weergawe daarvan op skrif stel. Soos in die geval van die Pretorius weergawe, word dit nie tans erken en gebruik nie.

Bewoording

Die oorspronklike Nederlandse bewoording van Die Gelofte lui as volg:

J.G. Bantjes
“dat hy aan den Almagtigen eene gelofte doen wilde (indien allen wel wilden),—“om zoo de Heere ons
de overwinning geven mogt, een Huis tot zynes Grooten Naams gedachtenis te stichten, alwaar het Hem
zal behagen”— en dat zy ook moesten afsmeken, de hulp en bystand van God, om deze gelofte zeker te
kunnen volbrengen, en dat wy den dag der overwinning, in een boek zullen aantekenen, om dezelve
bekend te maken, zelfs aan onze laatste nageslachten, op dat het ter Eere van God gevierd mag
worden.”13A.W.J. Pretorius
“Verder wens ik UE. Ook ter kennis te brengen, dat wy alhier onder elkander besloten hebben, om den
dag onzer overwinning , zynde Zondag den 16 dezer maand December, onder ons gansche geslacht te
doen bekend worden, en dat wy het aan den Heer willen toewyden, en vieren met Dankzeggingen, zoo
als wy, voor dat wy tegen den vyand streden, in het openbare gebed beloofd hebben, zoo ook, dat zoo
wy de overwinning verkrygen mogen, wy den Heere tot zyns naams gedachtenis, een huis stichten zullen,
alwaar Hy ons zulks aanwyzen zal; welke geloften wy nu ook hopen te betalen, met de hulp des Heeren,
nu hy [sic] ons gezeggend, en onze gebeden verhoord heeft.“5. A.W.J. Pretorius
Pretorius, as Hoofkommandant en die inisieerder126 van die Gelofte, se weergawe is opgeneem in sy
verslag aan die Volksraad in Natal, wat dit amptelik maak. Ongeveer 6 weke daarna is dit in 'n
nasionale koerant gepubliseer. Pretorius se weergawe kom inhoudelik ooreen met díe van Bantjes.
Pretorius en Bantjes se weergawes het binne maande van mekaar in 'De Zuid-Afrikaan' verskyn en
bevestig mekaar ooglopend. Dit versterk beide se bewyswaarde.
6. J.G. Bantjes
Bantjes as amptelike sekretaris van die strafekspedisie se weergawe is, in die hoedanigheid van sy
amp, die amptelike weergawe van die Gelofte. Hierdie tydgenootlike weergawe is enkele maande
daarna in 'n nasionale koerant gepubliseer.
Bantjes se verslag kan tot op die aand van 7 Desember gekontroleer word met Erasmus Smit se
daaglikse aantekeninge. Professor C.J. Uys meld in sy artikel "Danskraal of Waschbankspruit" dat dit
verbasend is hoe hul besonderhede ooreenstem127. Volgens Uys kan Cilliers se "sterfbed joernaal"
nooit opweeg teen Bantjes se aantekeninge nie, wat aangeteken is terwyl die gebeure plaasgevind
het128. Na hy die verskillende getuies rondom die gebeure by die aflegging van die Gelofte
ondersoek het kom hy tot die volgende gevolgtrekking:

'n Afrikaanse vertaling daarvan:

Hier staan ons voor die Heilige God van hemel en aarde om 'n gelofte aan Hom te doen, dat, as Hy ons sal beskerm en ons vyand in ons hand sal gee, ons die dag en datum elke jaar as 'n dankdag soos 'n Sabbat tot sy eer sal deurbring, en dat ons 'n huis tot Sy eer sal oprig waar dit Hom behaag, en dat ons ook aan ons kinders sal sê dat hulle met ons daarin moet deel tot nagedagtenis ook vir die opkomende geslagte. Want die eer van Sy naam sal verheerlik word deur die roem en die eer van oorwinning aan Hom te gee.

Gelofte volgens Joernaal v/d emigrante Boere

Sondagoggend voor die aanvang van die godsdiens het die Hoofkommandant diegene wat die godsdiens sou waarneem bymekaar laat kom en hulle versoek om met die gemeentes te praat dat hulle almal volywerig in gees en in waarheid tot God mag bid om Sy hulp en bystand in die slag teen die vyand en dat hy aan die Almagtige 'n gelofte wou doen indien almal inwillig om, sou die Here ons die oorwinning gee, 'n Huis ter nagedagtenis van Sy groot Naam te stig waar dit Hom sal behaag en dat hulle ook moes smeek om die hulp en bystand van God om hierdie gelofte verseker te kan volbring en dat ons die dag van oorwinning in 'n boek sal aanteken om dit bekend te maak selfs aan ons laaste nageslagte, sodat dit ter ere van God gevier mag word.

Menere Cilliers, Landman en Joubert was verheug om dit te hoor. Hulle het hul gemeentes hieroor ingelig en hul algemene toestemming verkry.

Hierna het die godsdiens 'n aanvang geneem en die heer Cilliers het die diens in die Hoofkommandant se tent waargeneem. Hy het begin met sang uit Psalm 38:12-16, hy het vervolgens die voorgebed gedoen en gepreek uit Rigters 6:1-24. Hierna het hy afgesluit met die gebed waarin voormelde gelofte aan God gedoen is en 'n kragtige smeking om Gods hulp en bystand in die volbringing van die gelofte. Ons het verder gesing uit die 12de en 21ste verse van voormelde 38ste Psalm en hy het die godsdiens afgesluit met die sing van Psalm 134.

Sien ook

• Die Slag van Bloedrivier
• Voortrekkers
• Geloftedag
• Jan van Riebeeck se gebed
• Andries Pretorius

Bronnelys

• KENNIS,  vol 6, 1980, bl. 1081, ISBN 0 7981 0828 2

Eksterne Skakels

• Kort aantekeninge oor die 1838 gelofte Geargiveer 16 Desember 2017 op Wayback Machine