De Zuid-Afrikaan

De Zuid-Afrikaan was die eerste Hollandse koerant in die ware sin van die woord in Suid-Afrika, hoewel dit voorafgegaan is deur die weekblad De Verzamelaar (1826).

Waalburg, Sanlam se hoofkantoor ontwerp deur die eerste Afrikaanse argitek, Wynand Louw, is op dié waardevolle erf op die hoek van Waal- en Burgstraat in Kaapstad gebou nadat die versekeringsmaatskappy 'n onweerstaanbare aanbod vir die grond aan die aandeelhouers van De Zuid-Afrikaan gedoen het.

Stigting

Die eerste uitgawe van die koerant het op 9 April 1830 verskyn met as eienaar en drukker P. van Breda. Die eerste redakteur was C.E. Boniface en die uitgewer C.N. Neethling. Die koerant het aanvanklik deels in Hollands en deels in Engels verskyn, hoewel Hollands oorheers het. Dit het begin as 'n weekblad met net vier bladsye, maar van 1841 af verskyn dit twee maal per week en van 1880 af drie maal per week.

Partydigheid

De Zuid-Afrikaan het begin as mondstuk vir die Afrikaners en om hul sienswyse weer te gee. Boniface het erg te velde getrek teen vyandiggesinde elemente asook teen mense soos dr. John Philip wat hulle te veel na sy sin vir die regte van die inboorlinge van Suid-Afrika beywer het. Toe die liberalisme in die Nederduitse Gereformeerde Kerk begin opgang maak, het die koerant nie die behoudende seksie gesteun nie. Redakteurs het gekom en gaan (een hiervan was P.A. Brand, wat op 24 Julie 1839 opgevolg is deur sy broer, sir Christoffel (Joseph) Brand, 'n prokureur en een van die stigters van die koerant. Veral die vertrek van dr. A.N.E. Changuion was 'n gevoelige slag. Onze Jan Hofmeyr, redakteur van De Volksvriend, het deels beheer oor die oudste van die twee nuusblaaie verkry en dit met sy eie saamgesmelt sodat dit van 2 September 1871 as De Zuid-Afrikaan vereenigd met De Volksvriend verskyn het. Hofmeyr het tot 1883 self die meeste van die hoofartikels geskryf. Voorkeur is destyds aan politieke berigte gegee. Hofmeyr het die koerant se beleid bepaal en daarom was De Zuid-Afrikaan 'n orgaan van die Afrikanerbond, waarvan amper al die gesiene Hollandssprekendes aan die Kaap destyds ondersteuners was.

Ons Land gestig

Intussen het dr. J.W.G. van Oordt, tot met die sluiting van Het Volksblad in 1886 redakteur van daardie koerant, die redakteurskap oorgeneem, maar mettertyd het sy artikels soveel ontevredenheid veroorsaak dat 'n nuwe koerant, Ons Land, in 1892 opgerig is en onmiddellik Hofmeyr se ondersteuning geniet het. In 1894 is Ons Land met De Zuid-Afrikaan verenig en het die saamgesmelte koerant voortaan verskyn as De Zuid-Afrikaan vereenigd met Ons Land, hoewel dit algemeen bekendgestaan het as Ons Land. Van dié verenigde koerant was F.S. Malan lank redakteur. Weens sy pro-Republikeinse standpunt en die onthulling van vermeende oorlogsmisdade aan Britse kan tydens die Anglo-Boereoorlog, moes hy in die tronk in Roelandstraat en Tokai gevangenisstraf uitdien. Die koerant moes ook 'n ruk lank ophou verskyn. Van 8 Januarie 1901 af het dit verskyn as Advertentieblad, maar vanaf 22 Julie 1902 word dit weer De Zuid-Afrikaan vereenigd met Ons Land. Ná Uniewording in 1910 word die koerant die mondstuk van die Suid-Afrikaanse Party van genls. Louis Botha en Jan Smuts, terwyl De Burger van 1915 af verskyn as orgaan van die opposisie, die Nasionale Party.

Agteruitgang en sluiting

Met die opkoms van Afrikanernasionalisme, soos vergestalt deur dr. D.F. Malan en die N.P., moes die ou Kaapse koerant noodwendig mettertyd begin noustrop trek. Die laaste uitgawe verskyn dan ook op 8 April 1932, presies 'n dag voor die herdenking van sy 102de bestaansjaar. Die laaste redakteur was J.P.L. Volsteedt. Dit laat die Kaap met net 'n Nasionaalgesinde Afrikaanse dagblad tot regeringsondersteuners (die Verenigde Party was toe aan bewind) in 1936 die Unie-Volkspers Beperk in Kaapstad oprig en die maatskappy se nuwe middagblad, Die Suiderstem, sy buiging maak op 8 Oktober 1936 as ondersteuner van die V.P.

Die perseel van die kantoor en drukkery van De Zuid-Afrikaan, op die hoek van Burg- en Waalstraat, het so waardevol geraak dat die aandeelhouers 'n aanbod van die versekeringsmaatskappy Sanlam aanvaar het om die onderneming te sluit. Die gebou wat Sanlam op die gesogte perseel opgerig het, het later Waalburg geword en Sanlam gehuisves tot die maatskappy sy nuwe hoofkantoor op die herwonne Kaapse strandgebied opgerig het, indertyd die hoogste gebou in Afrika. Dit het later die hoofkantoor van Naspers geword en staan bekend as die Naspers-sentrum.

Taalbeleid

De Zuid-Afrikaan was die Afrikaanse taal altyd goedgesind. In 1830 het Boniface 'n Afrikaanse dialoog in sy koerant gepubliseer. Die drukkery het ook die eerste boeke van die genootskap van Regte Afrikaners asook Die Afrikaanse Patriot tydens sy eerste bestaansjaar gedruk. Ná 1902 was Ons Land die spreekbuis van die Afrikaanse Taalvereniging.

Bronne

• Potgieter, D.J. 1971. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• SA History oor sir Christoffel Brand se aanstelling as redakteur.

Eksterne skakels

• Praag.co.za oor die koms van Hollandse tyskrifte en nuusblaaie aan die Kaap Geargiveer 12 Oktober 2011 op Wayback Machine.