Die Laaste Avondmaal (Leonardo)

Die Laaste Avondmaal

Leonardo da Vinci, ongeveer 15 April 1452 – 2 Mei 1519

tempera op gesso en steenlym, 460 × 880 cm

Santa Maria delle Grazie

Die Laaste Avondmaal is 'n 15de eeuse muurskildery in Milaan, deur Leonardo da Vinci vir sy begunstiger, hertog Ludovico Sforza en die hertogin Beatrice d'Este. Dit stel die toneel van Die Laaste Avondmaal voor, uit die finale dae van Jesus, terwyl hy vertel dat een van sy twaalf dissipels hom sal verraai (Johannes 13:21).

Eienskappe

Die skildery het 'n afmeting van 460 × 880 sentimeter en dek die agterste muur van die eetsaal in Santa Maria delle Grazie, 'n beroemde kerk en klooster in Milaan, Italië. Die skildery se tema was in die tyd 'n algemene tema in eetsale, alhoewel Leonardo se interpretasie meer diepte en werklikheid bied as meeste ander voorbeelde. Die muur aan die oorkant van die skildery bevat 'n muurskildery van die Kruisiging, deur Giovanni Donato da Montorfano. Leonardo het in 1495 aan Die Laaste Avondmaal begin werk en dit in 1498 voltooi: hy het egter nie die hele drie jaar aan die skildery gewerk nie.

Die Laaste Avondmaal beeld spesifiek die reaksies van die dissipels uit, na Jesus hulle vertel dat een van hulle hom sal verraai. Al twaalf apostels het verskillende reaksies op die aankondiging en verkeer in diverse stadiums van woede tot skok. Van links na regs:

• Bartolomeus, Jakobus en Andreas vorm saam 'n groep en is verras deur die aankondiging. Andreas hou albei sy hande omhoog.
• Judas Iskariot vorm saam met Petrus en Johannes 'n ander groep. Judas is in groen en blou geklee en is in skadu gehul; hy lyk teruggetrokke en verbaas om te hoor hoe sy plan skielik onthul word. Hy hou 'n klein sak vas, wat vermoedelik die silwerstukke bevat wat hy as betaling vir sy verraad gekry het, maar moontlik ook verwys na sy rol as die dissipels se penningmeester. Petrus lyk kwaad en hou 'n mes vas waarvan die punt weg vanaf Christus wys; moontlik dui dit op sy gewelddadige beskerming van Jesus in Getsemane. Johannes blyk in 'n beswyming te wees. Volgens sommige stel hierdie figuur nie Johannes voor nie, maar Maria Magdalena. Dit kom egter nie ooreen met Leonardo se eie aantekeninge vir die skildery nie.
• Jesus
• Tomas, Jakobus en Filippus vorm saam die volgende groep. Tomas is duidelik ontsteld, terwyl Jakobus geskok is en sy hande in die lug gooi. Filippus blyk na 'n verduideliking te soek.
• Matteus, Judas Taddeus en Simon die Kananeër vorm saam die laaste groep. Beide Taddeus en Matteus is na Simon gedraai, moontlik om uit te vind of hy meer hieroor weet.

Die gebruikte name is algemeen erken deur kunsgeskiedkundiges. In die 18 eeu is 'n manuskrip ontdek waarin al die name van die figure in die skildery genoem word. Voor die ontdekking van hierdie manuskrip was slegs Judas, Petrus, Johannes en Jesus geïdentifiseer.

Die skildery bevat verskeie verwysings na die getal 3, wat moontlik die God Drie-eenheid simboliseer. Die apostels sit almal in groepe van drie, daar is drie vensters agter Jesus en Jesus se figuur stel 'n driehoek voor. Daar was moontlik ook ander soortgelyke verwysings wat verlore gegaan het met die skildery se agteruitgang.

Daar is twee vroeë kopieë van Die Laaste Avondmaal bekend, waarskynlik die werk van Leonardo se assistent. Die kopieë is byna dieselfde grootte as die oorspronklike en het beter behou gebly as Leonardo se weergawe.

Skade en restourasie

Die skildery het reeds teen 1517 begin skilfer. Teen 1556, minder as sestig jaar na die voltooiing daarvan, het Giorgio Vasari dit as "geruïneer" beskryf en geskryf dat dit so versleg het dat mens nie die figure kon herken nie. In 1652 was die skildery nie meer herkenbaar nie en is 'n deur in die muur oopgebreek en later weer met bakstene opgevul. Dit kan steeds gesien word as die boogstruktuur naby die onderkant van die skildery. Aan die hand van vroeë kopieë word daar vermoed dat Jesus se voete oorspronklik in 'n posisie was wat Jesus se komende kruisiging gesimboliseer het. In 1768 is 'n gordyn voor die skildery gehang om dit te beskerm. Dit het egter vog op die oppervlak vasgevang en die geskilferde verf afgeskraap wanneer dit oop en toe getrek is.

'n Eerste restourasiepoging is in 1726 aangewend deur Michelangelo Belloti: hy het die vermiste dele met olieverf ingevul en daarna die hele skildery vernis. Sy herstelwerk het nie lank gehou nie en in 1770 het Guiseppe Mazza ook die skildery probeer restoureer. Mazza het al Belloti se werk verwyder en die skildery grotendeels oorgeverf: hy het alles behalwe drie gesigte oorgeverf toe hy deur 'n verontwaardigde publiek stopgesit is. Die eetsaal is in 1796 deur Franse troepe as 'n wapenmagasyn gebruik: hulle het die skildery met klippe bestook en lere gebruik om na bo te klim en die apostels se oë uit te krap. Die eetsaal is later ook as 'n gevangenis gebruik, maar daar is geen rekords wat aandui of die gevangenes die skildery skade berokken het nie. In 1821 is Stefano Barezzi opdrag gegee om die skildery te verwyder en na 'n veiliger plek te verplaas. Barezzi was 'n deskundige wat reeds daarin geslaag het om talle ander fresko's geheel en al van mure te verwyder. Hy het die middel gedeelte ernstig beskadig voor hy agtergekom het dat Leonardo se skildery in werklikheid nie 'n fresko is nie. Barezzi het daarna probeer om die beskadigde dele weereens aan te bring met behulp van gom. Van 1901 tot 1908 het Luigi Cavenaghi eers 'n versigtige studie van die skildery se struktuur gemaak en daarna probeer skoonmaak. In 1924 het Oreste Silvestri die skildery verder skoongemaak en sommige dele met pleisterkalk gestabiliseer.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die eetsaal op 15 Augustus 1943 deur 'n bom getref: beskermende sandsakke het gekeer dat die skildery deur bomskerwe getref is, maar die resulterende vibrasies het dit moontlik verder beskadig. Van 1951 tot 1954 het Mauro Pelliccioli nog 'n keer probeer om die skildery skoon te maak en te stabiliseer.

Die skildery in die 1970's

In die 1970's was die skildery nouliks herkenbaar as Leonardo se meesterstuk van soveel eeue gelede. Vanaf 1978 tot 1999 is 'n grootskaalse restourasieprojek begin, onder leiding van Pinin Brambilla Barcilon. Die projek se doel was om die skildery permanent te stabiliseer en die skade wat deur vuiligheid, besoedeling en die onbedagte restourasiepogings van die 18de en 19de eeu berokken is te beredder. Dit het sedertdien geblyk dat dit onprakties sou wees om die skildery na 'n meer beheerde omgewing te beweeg; die eetsaal is na 'n geslote, klimaatbeheerde omgewing omgesit, wat beteken het dat die vensters toegemessel moes word. Daarna is 'n gedetailleerde studie begin om die skildery se oorspronklike vorm vas te stel, met behulp van wetenskaplike toetse en oorspronklike voorbereidende sketse wat in die Koninklike Biblioteek in Windsor-kasteel bewaar word. Daar is besluit dat sommige dele bloot nie gerestoureer kan word nie. Hierdie dele is opnuut met waterverf geverf, maar in gedempte kleure sodat dit duidelik is dat dit nie deel van die oorspronklike kunswerk is nie, maar steeds nie die aandag aftrek nie.

Die projek het 21 jaar geneem en op 28 Mei 1999 is die skildery weer tentoongestel, alhoewel besoekers vooruit moet boek en slegs 15 minute mag bly. Die onthulling het omstredenheid meegebring, siende dat die kleure, toon en sommige gesigte dramaties verander is. James Beck, professor van kunsgeskiedenis by die Universiteit van Colombië en stigter van ArtWatch International is veral 'n uitgesproke kritiek van die restourasie.

Gerugte en alternatiewe teorieë

'n Algemene gerug rakende die skildery is dat dieselfde model vir beide Jesus en Judas Iskariot gebruik is. Volgens die verhaal het Leonardo 'n onskuldige, negentienjarige bakker as model vir Jesus gebruik. Leonardo sou dieselfde man jare later weer as 'n geharde krimineel ontmoet en as model vir Judas gebruik, sonder om te besef dat dit dieselfde man is. Daar is egter geen bewyse vir hierdie verhaal nie en dit oorskat ook die tyd wat die Leonardo geneem het om die skildery te voltooi.

Sommige skrywers identifiseer die persoon aan Jesus se regterkant nie met Johannes nie (alhoewel dit die destydse tradisie vir sulke skilderye was en deur kunsgeskiedkundiges bevestig is), maar met Maria Magdalena. Hierdie teorie is ook die onderwerp vir die boek The Templar Revelation en speel 'n kernrol in Dan Brown se sensasionele roman, The Da Vinci Code (2003).

Kritici van hierdie teorie wys daarop dat:

• Leonardo is opdrag gegee om die Laaste Avondmaal te verf, wat van nature Jesus en sy Twaalf Apostels sou insluit. Siende dat daar slegs dertien figure in die skildery is, sou 'n apostel uitgelaat moes word om plek vir Maria Magdalena te maak. Die opdraggewer en enige ander besigtiger sou 'n vermiste apostel vroeër opgemerk het. Sommige het voorgestel dat daar voor Simon Petrus 'n hand met 'n mes is wat aan niemand behoort nie, maar in duideliker weergawes is dit duidelik dat dit Petrus se regterhand is wat op sy heup rus en met die palm na buite gedraai is; die mes se punt wys na Bartolomeus (ver links), wie later tereggestel sou word deur sy vel af te stroop. Die mes is moontlik ook 'n aanduiding van Petrus se impulsiewe karakter: tydens die skermutseling later in die Tuin van Getsemane sny hy 'n soldaat se oor af. Daar bestaan ook 'n gedetailleerde voorbereidende skets van die arm.
• Die betrokke figuur dra manlik kleredrag.
• Sommige van die skildery se voorbereidende sketse bestaan steeds en geen toon vroulike gesigte nie.
• Ander skilderye uit hier die tyd (Andrea del Castagno se 1447-skildery en Ghirlandaio se 1480-skilder in besonder) bevat 'n uiters seunsagtige of vroulike Johannes, met lang hare. Johannes is veronderstel om die jongste van al die apostels te wees en ook die een wat die toegewydste aan Jesus was. Hy word dikwels afgebeeld as 'n slapende figuur wat teen Jesus se skouer rus. Dit was ook algemeen in die tyd om neofiete as jong of selfs vroulike figure uit te beeld, om hulle ondergeskikte posisie aan te dui.
• Leonardo se Johannes die Doper toon 'n jong man met dieselfde vroulike uiterlike.

Daar is ook 'n aantal ander spekulasies rakende die kunswerk.

• Dit is voorgestel dat daar geen beker in die skildery is nie, maar Jesus se linkerhand wys na die Nagmaal en sy regterhand na 'n glas wyn. Daar is ook verskeie ander glase op die tafel, maar hulle is moeilik te bespeur as gevolg van die werk se agteruitgang en baie restourasies. Die sierlike kelk wat volgens Katolieke legende daar moet wees is afwesig: Leonardo het op realistiese skilderye aangedring. Hy het dikwels kritiek op Michelangelo se gespierde, bo-menslike figure in die Sikstynse Kapel gelewer.
• Daar word beweer dat daar bo Bartolomeus 'n Graal-agtige beeld op die muur verskyn. Of Leonardo dit as 'n voorstelling van die Heilige Graal bedoel het is nie duidelik nie, siende dat daar reeds 'n glas in Jesus se bereik is. Die beweerde "Graalbeeld" is ook net sigbaar wanneer die skildery van ver of in klein afmetings aanskou word. Indien dit van naderby aanskou word, is slegs geometriese vorms sigbaar, moontlik bedoel as marmermure of 'n deur se panele. Die vorms vorm slegs 'n goue kelk indien sommige dele toegestop word.

Eksterne skakels

• The Notebooks Leonardo Da Vinci – die gemelde manuskrip wat die name van die figure in die skildery noem (bl. 232)
• Die Laaste Avondmaal – vergrootbare weergawe in hoë resolusie