Wikipedia

Leonardo da Vinci

Italiaanse wetenskaplike

Leonardo di ser Piero da Vinci[1] (15 April 1452 – 2 Mei 1519) was 'n Italiaanse veelweter: 'n wetenskaplike, wiskundige, ingenieur, ontleedkundige, uitvinder, skilder, beeldhouer, argitek, tuinkundige, musikant en skrywer. Hy is gebore in Vinci, 'n dorp in Florence, as die buite-egtelike seun van 'n notaris, Piero da Vinci, en 'n plattelandse meisie, Caterina. Hy het opleiding ontvang in die ateljee van die bekende Florentynse skilder Verrocchio. 'n Groot gedeelte van sy vroeë werkende lewe was in die diens van Ludovico il Moro, in Milaan, waar verskeie van sy belangrikste werke geskep is. Hy het ook in Rome, Bologna en Venesië gewerk, maar het sy laaste jare in Frankryk deurgebring, in die tuiste wat deur koning Frans I aan hom gegee is.

Leonardo da Vinci
Geboortenaam Leonardo di ser Piero da Vinci
Gebore (1452-04-15)15 April 1452
Vinci, Vlag van Italië Italië
Sterf 2 Mei 1519 (op 67)
Amboise, Frankryk
Nasionaliteit Italiaans
Veld Verskillende velde van die kunste en wetenskappe
Beweging Hoog-Renaissance
Werke Mona Lisa
Die Laaste Avondmaal
Vitruviaanse Man
Dame met 'n hermelyn

Leonardo is dikwels beskryf as die argetipiese "Renaissance-man" of universele genie: 'n man wie se skynbare eindelose verbeelding slegs deur sy uitvindingsvermoë geëwenaar is.[2] Hy word wyd beskou as een van die beste skilders van alle tye en moontlik die mees divers begaafde persoon wat ooit geleef het.[3]

Leonardo was, en is, hoofsaaklik beroemd vanweë sy skilderwerk. Twee van sy werke, die Mona Lisa en Die Laaste Avondmaal, het reeds albei die unieke eer te beurt geval om die bekendste, mees geïllustreerde en mees nageskilderde portret en religieuse skildery van alle tye genoem te word. Slegs Michelangelo se Skepping van Adam is naastenby so bekend.[2] Leonardo se tekening van die Vitruviaanse Man is ook 'n ikoniese beeld. Daar is moontlik 15 skilderye wat behoue gebly het: die klein getal is te wyte aan Leonardo se konstante (en dikwels rampspoedige) eksperimentering met nuwe tegnieke en sy chroniese getalm.[4] Nietemin word hierdie klein aantal werke, saam met sy notaboeke, wat tekeninge en wetenskaplike diagramme bevat, en sy idees oor die aard van skilder beskou as 'n bydrae aan skilders van latere geslagte waarmee slegs dié van sy tydgenoot Michelangelo kan meeding.

As 'n ingenieur was baie van Leonardo se idees sy eie tyd vooruit: in konsep het Leonardo 'n helikopter, 'n tenk, die gebruik van gekonsentreerde sonenergie, 'n sakrekenaar, 'n kru teorie oor plaat-tektonika en baie ander konsepte uitgevind. Relatief min van sy eie ontwerpe was ooit gebou of enigsins uitvoerbaar tydens sy eie leeftyd.[5] maar sommige van sy kleiner uitvindings, soos 'n outomatiese spoelopwenner en 'n masjien wat die trekvastheid van draad toets, het die vervaardigingswêreld onbesonge betree.[6] As 'n wetenskaplike het hy die stand van kennis in die gebiede van ontleedkunde, siviele ingenieurswese, optika en waterloopkunde besonders bevorder.

Biografie

wysig

Vroeë lewe: 1452–1466

wysig
 
Leonardo se vroegste tekening, sover bekend, die Arno-vallei (1473).

Leonardo is in die "derde uur van die nag"[7] op 15 April 1452 gebore, in die Toskaanse heuweldorpie Vinci. Die dorpie is geleë in die laer vallei van die Arno-rivier, in Florence. Leonardo het sy eerste vyf jaar in die nabygeleë dorpie Anchiano deurgebring.[8] Hy was die buite-egtelike seun van Messer Piero Fruosino di Antonio da Vinci, 'n Florentynse notaris, en Caterina, 'n plattelandse meisie.[9][10] Daar is bewyse dat Caterina moontlik 'n slavin uit die Midde Ooste was,[11] maar baie kenners bevraagteken hierdie bewyse.[12] Leonardo het nie 'n van in die moderne sin van die woord gehad nie: "da Vinci" beteken slegs "vanaf Vinci" en sy volle geboortenaam was "Leonardo di ser Piero da Vinci", wat beteken "Leonardo, seun van (Mes)ser Piero van Vinci". Daar is nie veel oor sy vroeë lewe bekend nie, maar dit is reeds 'n geruime tyd die onderwerp van geskiedkundige bespiegeling deur die 16de-eeuse Giorgio Vasari en ander.[13][8] Op vyfjarige ouderdom het hy in Vinci gaan woon, in die huis van sy vader, grootouers en oom Francesco. Sy vader het daar met 'n sestienjarige meisie met die naam Albiera getrou; sy was baie geheg aan Leonardo, maar het jonk gesterf.[14]

Leonardo het self slegs twee gebeurtenisse uit sy jeug aangeteken. Die eerste (wat hy as 'n voorbode beskou het) was toe 'n valk uit die lug geval het, oor sy wiegie bly hang het en sy stertvere oor Leonardo se gesig gevee het.[14] Die tweede gebeurtenis het plaasgevind tydens 'n verkenningstog in die berge. Leonardo het 'n grot ontdek en sy emosies rakende die verkenning van die grot aangeteken: aan die een kant was hy doodbang dat 'n groot monster daar binne mag wegkruip, maar aan die anderkant was hy uiters nuuskierig om uit te vind wat werklik binne-in die grot was.[14]

Giorgio Vasari, die 16de eeuse lewensbeskrywer van Renaissance-skilders, vertel hoe 'n plaaslike landarbeider Ser Piero gevra het dat sy seun vir hom 'n prentjie op 'n ronde plaat moes verf. Leonardo het vir hom 'n skildery geverf van slange wat vuur spoeg, maar Ser Piero het dit so vreesaanjaend gevind dat hy dit aan 'n Florentynse kunshandelaar verkoop het, wat dit weer aan die Hertog van Milaan verkoop het. Siende dat hy 'n profyt gemaak het, het Ser Piero 'n ander plaat gekoop wat versier was met 'n hart wat deur 'n pyl deurboor is en dit aan die arbeider gegee.[15]

Verrocchio se werkswinkel, 1466–1476

wysig
 
Die Doop van Christus, deur Verrocchio en Leonardo (1472–1475).

'n Veertienjarige Leonardo het in 1466 as vakleerling ingeskryf by een van die suksesvolste kunstenaars van die tyd: Andrea di Cione, beter bekend as Verrocchio. Dié beroemde meester se werkswinkel was in die middel van die intellektuele strominge in Florence, wat die jong Leonardo voorligting in die geesteswetenskappe verseker het. Sommige van die skilders wat ook vakleerlinge van die werkswinkel was, of met die werkswinkel geassosieer word, is Domenico Ghirlandaio, Pietro Perugino, Sandro Botticelli en Lorenzo di Credi.[14][16]

In 'n werkswinkel soos Verrochio s'n, was kunstenaars hoofsaaklik as vakmanne beskou en het slegs die meester (in hierdie geval Verrochio) sosiale aansien geniet. Die produkte wat deur die werkswinkel voortgebring is, het versierde toernooiskilde, geverfde bruidskatkiste, votiefgedenkplate, klein portrette en godsdienstige beelde ingesluit. Onder hulle groot opdragte was gedenkbeelde en altaarstukke vir kerke. Die grootste opdragte was fresko's vir kerke, soos dié wat deur Ghirlandaio en sy werkswinkel in die Tornabuoni-kapel verskyn, asook groot standbeelde soos die ruiterbeelde van Gattemelata deur Donatello en Bartolomeo deur Verrocchio.[17]

As 'n vakleerling sou Leonardo opgelei word in al die tallose vaardighede wat in 'n tradisionele werkswinkel benodig word. Alhoewel baie ambagsmanne gespesialiseer het in take soos die maak van rame, vergulding en bronsgieting, sou Leonardo aan 'n wye reeks tegniese vaardighede blootgestel gewees het en die geleentheid gehad het om kennis op te doen in wisselende vakgebiede soos ontwerp, chemie, metaalkunde, metaalbewerking, gipsgieting, leerwerk, meganika en skrynwerk. Hy het natuurlik ook artistieke vaardighede soos skets, skilder, boetseerwerk en beeldhouwerk aangeleer.[18][19][20]

Alhoewel Verrocchio oënskynlik 'n bekwame en produktiewe werkswinkel beheer het, was hy hoofsaaklik 'n goudsmid en metaalwerker.[16] Die meeste van die geverfde skeppings wat sy werkswinkel gelewer het, is deur sy werknemers geproduseer en daar is min skilderye wat aan hom toegeskryf kan word. Volgens Vasari het Leonardo tydens één van hierdie skilderye saam met Verrocchio gewerk, aan die Doop van Christus. Vasari beweer dat Leonardo die jong engel geverf het en dat hy dit op 'n manier gedoen het wat só ver bo dié van sy meester verhewe was, dat Verrocchio sy kwas neergelê het en nooit weer geverf het nie.[15] Dit is waarskynlik 'n oordrywing en wanneer die skildery van digby bekyk word, ontdek mens dat daar oor baie van die tempera-dele van die skildery geverf of opgeknap is met die nuwe olieverftegniek. Die landskap, die rotse wat deur die bergstroom wys en die dele van Jesus dui op Leonardo se handewerk.[9]

Verrocchio se ander skepping waarby die jong Leonardo betrek word, is die bronsstandbeeld Dawid (tans in die Bargello-museum in Florence), wat volgens oorlewering 'n beeld van sy vakleerling Leonardo is.[9] As dit wel die geval is, dan is die Leonardo wat in Verrocchio se Dawid gesien word 'n maer, gespierde seun – baie anders as die ronde, tweeslagtige figuur deur Verrocchi se leraar, Donatello, waarmee dit dikwels vergelyk word.[21] Daar is ook voorgestel dat die Aartsengel Migael in Verrocchio se Tobias en die Engel 'n portret van Leonardo is.[9]

Daar is min rekords uit hierdie periode van Leonardo se lewe. Een van sy vroegste gedateerde werke, 'n tekening in pen en ink van die Arno-vallei, is op 5 Augustus 1473 geteken.[22][16] Teen 1472 het 'n twintig jaar-oue Leonardo gekwalifiseer as 'n meester in die Gilde van Sint Lukas, die gilde van kunstenaars en dokters,[23] maar selfs na hy sy eie werkswinkel van sy vader ontvang het, het sy gehegtheid aan Verrocchio verdere samewerking teweeggebring.[14]

Professionele lewe, 1476–1513

wysig
 
Aanbidding van die drie Wyses, deur Leonardo (1481). Hierdie opdrag was onderbreek met Leonardo se reis na Milaan.

Dit word aanvaar dat Leonardo sy eie werkswinkel in Florence tussen 1476 en 1481 gehad het. Hofrekords uit 1476 wys dat hy saam met drie ander jong mans van sodomie aangekla is,[24] maar dat hy van die aanklag vrygespreek is.[25] Die beskuldiging is anoniem gemaak en geen getuienis of bewyse is tydens sy verhoor te voorskyn gebring nie. Vanaf hierdie datum is daar geen aantekening van Leonardo se werk of waar hy homself bevind het nie.[26]

In 1478 het hy opdrag gekry om 'n altaarstuk vir die Kapel van St. Bernard te verf en in 1481 het die Monnike van Scopeto hom opdrag gegee om die Aanbidding van die drie Wyses te skilder. Volgens Vasari was Leonardo 'n talentvolle musikant en in 1482 het Leonardo 'n lier in die vorm van 'n perd se kop gemaak. Lorenzo de' Medici was so beïndruk hiermee, dat hy besluit het om beide die lier en sy maker na Milaan te stuur, in 'n poging om vrede te sluit met Ludovico il Moro, die Hertog van Milaan.[27] Dit was in hierdie tyd dat Leonardo 'n veel aangehaalde brief aan Ludovico geskryf het, waarin hy 'n beskrywing maak van die baie wonderlike en verskillende dinge wat hy as ingenieur kan verrig en om die heer in te lig dat hy ook kan verf.[28][16]

Tussen 1482 en 1499, toe Lodewyk XII van Frankryk Milaan beset het, was baie van Leonardo se werk in dié stad. Dit was hier dat hy opdrag gekry het vir die Madonna van die Rotse, deur die Broederskap van die Onbevlekte Ontvangenis, en Die Laaste Avondmaal, deur die klooster van Santa Maria delle Grazie.[14] Terwyl hy tussen 1493 en 1495 in Milaan gewoon het, het Leonardo 'n vrou genaamd Caterina as een van sy afhanklikes op sy belastingvorms gelys. Met haar afsterwe in 1495, het die gedetailleerde lys van uitgawes vir haar begrafnis gesuggereer dat sy Leonardo se moeder, in plaas van 'n diensmeisie was.[29][14]

 
'n Skets van 'n perd uit een van Leonardo se dagboeke.

Leonardo het vir Ludocivo aan vele verskillende projekte gewerk, waaronder die voorbereiding van sierwaens en skouspele vir spesiale geleenthede, ontwerpe vir 'n koepel vir die Katedraal van Milaan en 'n model vir 'n reuse ruiterstandbeeld aan Francesco Sforza, Ludovico se voorganger. Hy het 'n reuse perd in klei gemodelleer, wat later bekend sou staan as die "Gran Cavallo". Die enigste twee groter ruiterbeelde uit die Renaissance is Donatello se beeld van Gattemalata in Padua en Verrocchio se Bartolomeo Colleoni in Venesië.[16][30] Sewentig ton brons was opsygesit vir die giet van die standbeeld. Dit was egter vir 'n aantal jaar onvoltooid gelaat, iets wat tipies van Leonardo was. Die kleimodel van die beeld is in 1492 voltooi en Leonardo het begin om gedetailleerde planne vir die gieting te maak.[16] Michelangelo het geïnsinueer dat Leonardo nie daartoe in staat was om die beeld te giet nie.[14] In November 1494 het Ludovico die brons verskaf wat gebruik sou word vir kanonne om die stad te verdedig teen die inval gelei deur Karel VIII.[16]

Die Franse het in 1499 teruggekeer om Milaan in te val, onder leiding van Lodewyk XII; die invallende Franse het die lewensgrote kleimodel vir die "Gran Cavallo" vir teikenoefening gebruik. Na die omverwerping van Ludovico Sforza het Leonardo en sy assistent Salai en vriend, die wiskundige Luca Pacioli, uit Milaan gevlug na Venesië. Daar was hy in diens geneem as 'n militêre argitek en ingenieur en het hy metodes ontwerp om die stad van see-aanvalle te verdedig.[14][9]

 
Die Heilige Anna-groep met Johannes die Doper, deur Leonardo (ca. 1507).

Leonardo het in 1500 na Florence teruggekeer, waar hy en sy huishouding die gaste was van die Serviete-monnike by die klooster van Santissima Annunziata. Daar het Leonardo toegang tot 'n werkswinkel gekry waar, volgens Vasari, Leonaro die skets van Die Heilige Anna-groep met Johannes die Doper geskep het; 'n werk wat so bewonder is dat "mans en vrouens, jong en oud" saamgekom het om dit te aanskou, "asof hulle 'n groot fees bygewoon het".[15][31] In 1502 is Leonardo in diens geneem deur Cesare Borgia, die seun van Pous Alexander VI: hy het opgetree as 'n militêre argitek en ingenieur en het deur die hele Italië gereis saam met sy begunstiger.[9] Hy het na Florence teruggekeer waar hy op 18 Oktober 1503 opnuut by die Gilde van Sint Lukas aangesluit het. In Florence het hy twee jaar deelgeneem aan die ontwerp en skilder van 'n groot muurskildery: Die Slag van Anghiari vir die Signoria; Michelangelo het die bybehorende werk geskep, Die Slag van Cascina.[32] In 1504 was hy deel van 'n komitee wat, teen die kunstenaar se sin, Michelangelo se standbeeld van Dawid moes verplaas.[33]

Leonardo het in 1506 na Milaan teruggekeer (toe in die hande van Maximilian Sforza), ná Switserse huursoldate die Franse uitgedryf het. Baie van Leonardo se prominentste leerlinge en volgelinge het hom in Milaan leer ken of daar saam met hom gewerk,[14] waaronder Bernardino Luini, Giovanni Antonio Boltraffio en Marco d'Oggiono.[34] Hy het egter nie lank in Milaan vertoef nie: sy vader het in 1504 gesterf en in 1507 was hy terug in Florence waar hy probleme oor sy vader se eiendom met sy broers moes uitklaar. Teen 1508 was hy egter terug in Milaan, waar hy in sy eie huis gewoon het in Porta Oriental, in die gemeente van Santa Babila.[9]

Oudag

wysig
 
Clos Lucé in Frankryk, waar Leonardo in 1519 gesterf het.

Van September 1513 tot 1516 het Leonardo 'n groot deel van sy tyd in die Belvedere, in die Vatikaan in Rome, deurgebring, waar beide Raphael en Michelangelo in die tyd aktief was.[9] In Oktober 1515 het Frans I van Frankryk Milaan ingeneem.[35] Op 19 Desember van daardie jaar was Leonardo teenwoordig by 'n vergadering van Frans I en Pous Leo X, wat in Bologna plaasgevind het.[14][36][37] Dit was vir Frans I wat Leonardo opdrag gekry het om 'n meganiese leeu te bou wat vorentoe kan loop en waarvan sy borskas dan kan oopgaan om 'n bos lelies te openbaar.[15][38] In 1516 het Leonardo in die diens van Frans I getree en is hy die gebruik van die herehuis Clos Lucé gegee, wat langs die koning se woning was, die koninklike Chateau Amboise.[39] Dit was hier waar Leonardo die laaste drie jaar van sy lewe sou deurbring, saam met sy vriend en vakleerling, Francesco Melzi, en die finansiële ondersteuning van 'n pensioen van 10 000 scudi.[9]

 
Die dood van Leonardo da Vinci, Jean Auguste Dominique Ingres (1818).

Leonardo het op 2 Mei 1519 by Clos Lucé in Frankryk gesterf. Frans I was 'n gehegte vriend van Leonardo en volgens rekords van Vasari, het die koning Leonardo se hoof in sy arms gehou terwyl hy gesterf het. Hierdie verhaal is gelief onder die Franse en is al in skilderye uitgebeeld deur kunstenaars soos Jean Auguste Dominique Ingres en François-Guillaume Ménageot; bewyse ondersteun egter die mening dat hierdie bloot 'n legende is en nie werklik plaasgevind het nie.[40] Volgens Vasari het Leonardo tydens se laaste dae 'n priester laat haal, sodat hy sy belydenis kon aflê en die heilige sakrament kon ontvang.[15] Ingevolge Leonardo se testament het sestig bedelaars sy kis gevolg. Hy is begrawe in die Kapel van Sint Hubert in die kasteel van Amboise. Leonardo se vakleerling, Francesco Melzi, was sy hooferfgenaam en boedeladministrateur; naas geld, het hy ook Leonardo se skilderye, gereedskap, biblioteek en persoonlike artikels geërf. Leonardo het ook sy ander ou vakleerling en kameraad, Salai, onthou, asook sy dienaar, Battista di Vilussis: hulle het elk 'n helfte van Leonardo se wingerd geërf. Leonardo se broers het landgoed geërf en sy diensvrou het 'n hoë-kwaliteit swart jas met 'n pels kant ontvang.[41]

Volgens die goudsmid en beeldhouer Benevenuto Cellini, het Frans I ongeveer twintig jaar na Leonardo se dood opgemerk dat "daar is nooit 'n ander man in die wêreld gebore wat soveel as Leonardo geweet het nie, nie soveel oor skilderwerk, beeldhouwerk of argitektuur nie en hy was 'n baie groot filosoof".[42]

Verhoudings en invloede

wysig

Florence — Leonardo se kunssinnige en sosiale agtergrond

wysig

Leonardo het in 1466 Verrocchio se vakleerling geword; dieselfde jaar wat Verrocchio se meester, die grootse beeldhouer Donatello oorly het. Paolo Uccello, wie se vroeë eksperimente met perspektief die ontwikkeling van landskapskilderkuns sou beïnvloed, was teen hierdie tyd 'n bejaarde man. Die skilders Piero della Francesca en Fra Filippo Lippi, die beeldhouer Luca della Robbia en die argitek en skrywer Leone Battista Alberti was almal in hulle sestigs. Die suksesvolle kunstenaars van die volgende generasie was Leonardo se leermeester, Verrocchio, Antonio Pollaiuolo en Mino da Fiesole.

 
Die Verbanning, deur Masaccio (1426–1428).

Leonardo het sy jeug in 'n Florence spandeer wat versier was deur die werke van die bogenoemde kunstenaars, asook dié van Donatello se tydgenote: Masaccio en Lorenzo Ghiberti. Piero della Francesca het 'n gedetailleerde studie van perspektief gemaak en was ook die eerste skilder om 'n wetenskaplike studie van lig te maak. Hierdie studies en Leone Battista Alberti se skrywe De Pictura ("oor skilderwerk") het 'n diepgaande effek op jonger kunstenaars gehad, veral op Leonardo se eie waarnemings en kunswerke.[43][44][45]

Massaccio se uitbeelding van 'n naak en ontstelde Adam en Eva wat uit die Tuin van Eden verban word, het 'n geweldig uitdrukkingsvolle beeld van die menslike vorm geskep, wat in drie dimensies getoon is deur die gebruik van lig en skadu. Dié tegniek sou in Leonardo se werke só ontwikkel word dat dit die loop van die skilderkuns sou beïnvloed. Die Humanistiese invloed van Donatello se Dawid kan ook in Leonardo se later skilderye gesien word, veral in Leonardo se Johannes die Doper.[43]

 
Madonna met Kind en blomme, deur Leonardo (1513–1516); ook bekend as die Benois Madonna.

'n Algemene tradisie in Florence was die klein altaarskildery van die Maagd en Kind. Baie van hierdie skilderye is in tempera of geglasuurde terracotta geskep, deur die werkswinkels van Lippi, Verrocchio en die uiters produktiewe Della Robbia-familie.[43] Leonardo so vroeë Madonnas, soos die Madonna met die angelier en Madonna met Kind en blomme het hierdie tradisie gevolg, maar terselfdertyd idiosinkratiese afwykings getoon: dit is veral die geval met die Madonna met Kind en blomme, waar die Maagd teen 'n skuins hoek met die skildery getoon word en die Christuskind aan die teenoorgestelde hoek. Hierdie komposisietema sou weer in Leonardo se latere werke te voorskyn kom, soos in Die Heilige Anna-groep.[14]

Leonardo was een van Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio en Pietro Perugino se tydgenote, alhoewel hierdie drie skilders al drie 'n bietjie ouer as hy was. Hy sou hulle by Verrocchio se werkswinkel ontmoet het, siende dat hulle assosiasies met Leonardo se meester gehad het, asook by die Medici-akademie.[14] Botticelli was in besonder 'n gunsteling van die Medici-familie en sy sukses as 'n skilder was verseker. Ghirlandaio en Perugino was beide uiters produktief en het groot werkswinkels gehad. Hulle het met bevoegdheid opdragte vir tevrede begunstigers voltooi: Ghirlandaio het die vermoë gehad om ryk burgers in groot godsdienstige fresko's uit te beeld, terwyl Perugino daartoe in staat was om 'n skare heiliges en engele met onuitputlike onskuld en skatlikheid uit te beeld.[43]

Botticelli, Ghirlandaio en Perugino was deel van die groep kunstenaars wat opdrag gegee is om die mure van die Sixtynse kapel te verf, beginnende met Perugino se inwerkneming in 1479. Leonardo was nie deel van hierdie toonaangewende opdrag nie: sy eerste betekenisvolle opdrag, die Aanbidding van die drie Wyses is nooit voltooi nie.[14]

 
Die Portinari-drieluik, deur Hugo van der Goes (ca. 1475)

Hugo van der Goes het in 1476, tydens Leonardo se genootskap met Verrocchio se werkswinkel, in Florence aangekom. Saam met hom het hy sy Portinari-drieluik gebring, asook nuwe skildertegnieke van Nederland wat 'n groot effek op Leonardo, Ghirlandaio, Perugino en ander sou hê. In 1479 het die Sisiliaanse skilder Antonello da Messina, 'n skilder wat slegs met olieverf gewerk het, na die noorde gereis het, op pad na Venesië. Daar het die voorste skilder, Giovanni Bellini, Da Messina se olieverftegnieke aangeneem en het dit vinnig voorkeur bo ander metodes geniet. Leonardo sou later ook Venesië besoek, waar hy in kontak met hierdie metode sou kom.[45]

Soos twee ander tydgenote van Leonardo, die argitekte Donato Bramante en Sangallo, het Leonardo ook met ontwerpe vir sentraal-beplande kerke geëksperimenteer. 'n Aantal van hierdie verskyn in sy dagboeke, beide as planne en aansigte, maar geen van sy idees is ooit gerealiseer nie.[43][46]

Leonardo se politieke tydgenote was Lorenzo de' Medici, wat drie jaar ouer as Leonardo was, en sy gewilde jonger broer Giuliano, wat in 1478 deur 'n polities- gemotiveerde bende vermoor is. Ook Ludovico il Moro, heerser van Milaan tussen 1479 en 1499 was Leonardo se ouderdom; Leonardo is na hom gestuur as 'n ambassadeur van die Medici-hof.[43][44]

Leonardo het saam met Alberti die Medici-tuiste besoek en het deur die familie kennis gemaak met die ouer Humanistiese filosowe, soos Marsiglio Ficino, voorstander van Neo-Platonisme, Cristoforo Landino, kommentaarskrywer van die Klassieke skrywes, en John Argyropoulos, leermeester en vertaler van Aristoteles. Die jong digter en filosoof Pico della Mirandola was ook met die Medici-akademie geassosieer.[45][47] Leonardo het later in die kantlyn van een van sy dagboeke geskryf: "Die Medici het my gemaak en die Medici het my vernietig". Alhoewel dit waar is dat Leonardo sy belangrike Milaanse opdragte aan Lorenzo te danke het, is dit nie duidelik wat Leonardo met hierdie raaiselagtige opmerking bedoel het nie.[14]

Alhoewel hulle gewoonlik saam gegroepeer word as die drie reuse van die sogenaamde Hoë Renaissaice, was Leonardo, Michelangelo en Raphael van verskillende generasies afkomstig. Leonardo was 23 to Michelangelo in 1546 gebore is en 31 met die geboorte van Raphael in 1520. Raphael het in 1520 gesterf, een jaar ná Leonardo, maar Michelangelo sou nog 'n verdere 45 jaar voortgaan met die skep van meesterstukke.[44][45]

Assistente en vakleerlinge

wysig
 
Salai as Johannes die Doper, deur Leonardo (ca. 1514).

Gian Giacomo Caprotti da Oreno, ook bekend as il Salaino ("die klein duiwel") of Salai, is deur Giorgio Vasari beskryf as "'n grasieuse en pragtig jeugdige met fyn, krullerige hare, in wie Leonardo behae geskep het".[15]Hy het in 1490 op tienjarige ouderdom by die huishouding van Leonardo aangesluit. Na sy eerste jaar het Leonardo 'n lys gemaak van die jong seun se oortredings en na hom verwys as "'n dief, 'n leuenaar, hardkoppig en 'n vraat". Leonardo skryf verder: "Die "klein duiwel" het op ten minste vyf geleenthede pad gevat met geld en kosbaarhede; hy het ook 'n fortuin op kleredrag spandeer, waaronder vier-en-twintig paar skoene".[48] Leonardo se aantekeningboeke uit die tyd bevat egter baie sketse van die jong seun en hy sou vir die volgende dertig jaar Leonardo se dienskneg, assistent en metgesel bly.[9]

 
Monna Vanna, deur Anrea Salai (1515).

In 1506 het Leonardo die graaf Francesco Melzi, die 15-jarige seun van 'n Lombardiese aristokraat, aangeneem as 'n vakleerling. Melzi het Leonardo se metgesel geword en hy word beskou as Leonardo se gunsteling leerling. Hy het saam met Leonardo en Salai na Frankryk gereis en was saam met Leonardo tot en met sy dood.[14] Salai het Frankryk in 1518 verlaat en na Milaan teruggekeer, waar hy 'n huis in 'n deel van Leonardo se wingerd gebou het, wat later aan hom bemaak is. Hy het in 1525 op 'n geweldadige wyse gesterf: óf vermoor óf as die gevolg van 'n tweegeveg.[49]

Salai het 'n aantal skilderye onder die naam Andrea Salai geskep, maar, alhoewel Vasari beweer dat Leonardo "hom baie geleer het oor skilderkuns",[15] word daar in die algemeen minder kunssinnige waarde aan sy werk toegeskryf as aan byvoorbeeld Marco d'Oggione en Giovanni Antonio Boltraffio. In 1515 het hy 'n naakte weergawe van die Mona Lisa geverf, bekend as die Monna Vanna.[50] Salai was in besit van die Mona Lisa met sy dood in 1525 en in sy testament is dit gewaardeer vir 505 lire, 'n besonders hoë waarde vir 'n klein paneelportret in daardie tyd.[49]

Persoonlike lewe

wysig
 
Skets vir 'n portret van Isabella d'Este (1500).

Leonardo het baie vriende gehad wat vandag bekend vir hul werk in hulle verskeie vakgebiede is, of vir hulle invloed op geskiedenis. Onder hulle was die wiskundige Luca Pacioli, saam met wie hy 'n boek in die 1490's geskryf het, en die adellike Cesare Borgia, in wie se diens hy van 1502 tot 1503 was. In hierdie tydperk het hy ook Niccolò Machiavelli ontmoet, wat later 'n gehegte vriend sou word. Hy was ook bevriend met die komponis Franchinus Gaffurius en Isabella d'Este, 'n sleutelfiguur in die politiek en kultuur van die Renaissance. Behalwe vir Isabella d'Este, blyk dat Leonardo nie ander hegte vriendinne gehad het nie. Hy het 'n portret van Isabella geteken, terwyl hy op 'n reis deur onder andere Mantua was. Dit blyk dat die tekening gebruik is om 'n geskilderde portret te skep, maar dié is nou verlore.[14]

Buiten sy baie vriende, het Leonardo sy privaatlewe 'n geheim gehou. Tydens sy leeftyd het sy buitengewone uitvindingsvermoë, sy "uitsonderlike fisiese skoonheid", "oneindige grasie", "groot sterkte en vrygewigheid", "koninklike gees en onstaglike wydte van verstand" (soos deur Vasari beskryf)[15] die nuuskierigheid van ander aangetrek. Baie skrywers het oor verskeie aspekte van Leonardo se lewe gespekuleer. Sedert die middel van die 16de eeu het veral sy seksualiteit die onderwerp van bestudering, analisering en spekulasie gevorm. Hierdie neiging het voortgeduur tot die 19de en 20ste eeu, met skrywes deur selfs Sigmund Freud.[51]

 
Bakgos (1510–1515), anoniem: gebaseer op 'n skets van Leonardo.

Sedert die 16de eeu word daar beweer dat Leonardo se verhoudings met sy leerlinge Salai en Melzi eroties van aard was. Melzi het self geskryf dat Leonardo se gevoelens vir hom beide liefdevol en passievol was. Daar is ook sedert die 16de eeu geskryf oor Leonardo se beweerde homoseksualiteit en die rol daarvan in sy kuns, met verwysing na die vermeende erotiek en tweeslagtigheid in die skilderye Johannes die Doper en Bakgos en 'n aantal van sy tekeninge.[52]

Skilderwerk

wysig

Ten spyte van die relatief onlangse bewustheid en bewondering van Leonardo se bydraes as 'n wetenskaplike en uitvinder, het sy beroemdheid vir byna 400 jaar berus op sy prestasies as die skilder van 'n handjievol werke wat óf aan hom toegeskryf is óf deur kenners as sy werke verklaar is; die werke was dan ook beskou as van die beste meesterstukke ooit geskep.[53]

Hierdie skilderye was beroemd vir 'n verskeidenheid eienskappe wat deur baie studente nageboots is en deur kenners en kritici bespreek is. Onder die eienskappe wat Leonardo se werk uniek maak is die vernuwende tegnieke wat hy gebruik het om die verf aan te bring, sy gedetailleerde kennis van ontleedkunde, lig, plantkunde en geologie, sy belangstelling in gelaatkunde en die manier waarop mense emosies in hul uitdrukkings en gebare weerspieël, sy vernuwende gebruik van die menslike vorm in figuurlike komposisie en sy gebruik van die subtiele gradering van skakerings. Al hierdie eienskappe het saamgekom in sy beroemdste skilderye, die Mona Lisa, die Laaste Avondmaal en die Madonna van die Rotse.[54]

Vroeë werke

wysig
 
Mariaboodskap, deur Leonardo (1475–1480). Daar word geglo dat hierdie Leonardo se vroegste voltooide werk is.

Leonardo se vroeë werke het begin met die Doop van Christus, wat hy saam met Verrocchio geverf het. Daar is ook twee ander skilderye wat uit sy tyd by die werkswinkel dateer, beide is Mariaboodskappe. Een is klein: 59 cm lank en 14 cm hoog. Dié werk is bedoel om deel te vorm van 'n groter skildery deur Lorenzo di Credi, maar het van die groter werk geskei geraak. Die ander Mariaboodskap is baie groter: 217 cm lank.[9] In beide hierdie werke het Leonardo 'n formele rangskikking gebruik, wat die rangskikking van twee bekende werke deur Fra Angelico weerspieël het: die Maagd Maria sittend of knielend aan die regterkant van die beeld, wat van links deur 'n engel genader word, met vloeiende mantel, gehewe vlerke en 'n lelie in sy hande. Alhoewel die groter skildery vroeër aan Ghirlandaio toegeskryf is, word dit nou byna alom aan Leonardo toegeskryf.[55]

In die kleiner skildery het Maria afgewende oë en simboliseer haar handgebaar 'n onderwerping aan God se wil. Die groter beeld bevat 'n Maria wat onverwags deur die boodskapper onderbreek word: sy plaas haar vinger as 'n plekhouer in die Bybel wat sy besig was om te lees en lig haar ander hand in 'n formele gebaar van groet of verrassing.[43]

Skilderye van die 1480's

wysig
 
Die onvoltooide skildery Sint Hieronimus in die wildernis, deur Leonardo (ca. 1480).

In die 1480's het Leonardo twee baie belangrike opdragte gekry en ook 'n ander werk begin wat 'n baanbreker in terme van komposisie was. Twee uit die drie werke is egter nooit voltooi nie en die derde het so lank gevat dat dit die onderwerp van langdurende onderhandelings oor die voltooiing en betaling was. Een van hierdie werke is Sint Hieronimus in die wildernis. Die lewensbeskrywer Liana Bortolon assosieer hierdie werk met 'n moeilike periode van Leonardo se lewe, gepaard met die melankoliese opmerkings in sy dagboek: "Ek het gedink dat ek aan't leer was hoe om te lewe; ek het slegs geleer hoe om te sterf."[14]

Alhoewel die skildery skaars begin is, kan die ongewone komposisie waargeneem word.[56] Sint Hieronimus word as 'n boetvaardige in die middel van die skildery uitgebeeld: hy sit effens skuins ten opsigte van die skildery en die perspektief blyk ietwat van bo te wees. Sy knielende vorm neem 'n trapesoïdale vorm aan, met een arm uitgestrek na die buitenste kant en sy starende blik na die teenoorgestelde kant. Oor die voorgrond is sy simbool gestrek: 'n groot leeu, met sy stert en liggaam wat oor die bodem van die beeld strek. Die ander merkwaardige eienskap is die onafgewerkte, rotsagtige landskap waarteen die figuur van Hieronimus afgeteken staan.

 
Madonna van die Rotse, deur Leonardo (moontlik 1505–1508).

Die waaghalsige vertoning van figuurkomposisie, landskapelemente en persoonlike drama is ook teenwoordig in die onvoltooide meesterstuk, die Aanbidding van die drie Wyses, 'n opdrag deur die Monikke van San Donato a Scopeto. Dit is 'n ingewikkelde komposisie van ongeveer 250 cm x 250 cm. Leonardo het talle tekeneninge en voorbereidende studies gemaak, insluitende 'n gedetailleerde bestudering van lineêre perspektief van die geruïneerde klassieke argitektuur wat deel van die agtergrond vorm. Leonardo het egter in 1482 onder opdrag van Lorenzo de' Medici na Milaan vertrek om die guns van Ludovico il Moro te wen en sy van die skildery afgesien..[55][9]

Die derde belangrike werk van hierdie tydperk is die Madonna van die Rotse. Hy het hierdie opdrag in Milaan ontvang van die Broederskap van die Onbevlekte Ontvangenis. Die skildery sou met die bystand van die skilders Giovanni Ambrogio en Evangelis de Predis uitgevoer word, waarna dit 'n ingewikkelde altaarstuk sou vul.[35] Leonardo het gekies om 'n legendariese oomblik in die lewe van Johannes die Doper voor te stel: Johannes, nog 'n baba, is in die beskerming van 'n engel en ontmoet Jesus en sy moeder op hul weg na Egipte. In hierdie toneel (soos deur Leonardo voorgestel), herken en aanbid Johannes Jesus as die Christus. Die Maagd en Kind word gewoonlik in helder daglig uitgebeeld, maar Leonardo het die donker rotse in die agtergrond gebruik as kontras met die figure se helder gesigte.[57] Alhoewel die skildery redelik groot is (ongeveer 200 x 120 cm), is dit nie naastenby so kompleks as die skildery wat deur die monnike van St. Donato bestel is nie: slegs vier figure teenoor omtrent 50 en 'n rotsagtige landskap, eerder as boukundige details. Die skildery is uiteindelik voltooi – daar is selfs twee weergawes geskep: een het by die Broederskap se kapel gebly en die ander het saam met Leonardo na Frankryk vertrek. Die Broederskap het egter hulle skildery (en die De Predis-broers hul betaling) eers in die volgende eeu ontvang.[9][16]

Skilderye van die 1490's

wysig

Leonardo se bekendste skildery is Die Laaste Avondmaal, wat hy in Milaan geverf het. Die skildery stel die laaste maaltyd van Jesus saam met sy dissipels voor. Dit toon spesifiek die oomblik wat Jesus aankondig dat een van sy dissipels hom sal verraai. Leonardo beeld die dissipels se ontsteltenis oor hierdie nuus uit.[16] Die romanskrywer Matteo Bandello het Leonardo tydens sy werk waargeneem en geskryf dat hy sommige dae van sonopkoms tot die aandrooi sou verf, sonder om te stop om iets te eet, en dan weer vir drie of vier dae lank glad nie sou verf nie.[35] Volgens Vasari het hierdie gedrag Bandello só verwar en het hy Leonardo oral gevolg, tot dié hertog Ludovico gevra het om tussenin te tree. Vasari skryf verder dat Leonardo bekommerd was dat hy die gesigte van Christus en Judas nie voldoende sou kon uitbeeld nie en dat hy aan die graaf gesê het dat hy moontlik genoodsaak sou wees om Bandello as 'n model vir Judas te gebruik.[15]

 
Die Laaste Avondmaal (1498)

Ná die voltooiing van die skildery is dit as 'n meesterwerk van ontwerp en karakterisering aangeslaan.[15] Die kunswerk het egter fisies relatief vinnig versleg: 'n honderd jaar later sou een kyker dit as "geheel en al geruïneer" beskryf.[9] In plaas van om die vertroude freskotegniek te gebruik, het Leonardo tempera gebruik oor 'n basis wat hoofsaaklik uit gesso ('n krytonderlaag van kalsiumkarbonaat) bestaan het. Dit het gelei het tot 'n oppervlak wat vatbaar vir skimmels en skilfering is.[9] Ten spyte hiervan is die skildery steeds een van die mees weergegewe kunswerke en word daar tallose kopieë in talle mediums gemaak, van tapyte tot kamees.

Skilderye van die 1500's

wysig
 
Mona Lisa (1503–1505/1507)

Een van die werke wat Leonardo in die 1500's geskep het, is die Mona Lisa of "la Gioconda" ("die laggende een"). Dit is 'n beroemde portret, veral bekend vir die geskilderde vrou se ontwykende glimlag. Die geheimsinnige aard is moontlik te danke aan die feit dat die kunstenaar subtiele skadu's aan die hoeke van die mond en oë verleen het. Hierdie skadutegniek sou later as sfumato of "Leonardo se rook" bekend staan. Vasari (wat moontlik nooit die portret self gesien het nie) het verklaar "die glimlag is so aangenaam dat dit hemels eerder as menslik geblyk het; en diegene wat dit gesien het was verstom om te merk dat dit net so lewendig as die oorspronklike is".[15][58]

 
Die Heilige Anna-groep (ongeveer 1510).

Ander karaktereienskappe van hierdie werk is die onopgesmukte rok, wat nie die aandag van die hande of gesig af trek nie, die dramatiese landskap in die agtergrond, die gedempte kleure en die uiters gladde skildertegniek: olieverf wat op só 'n wyse aangebring is dat die individuele kwashale nie onderskei kan word nie.[35] Vasari het gemeen dat die skildertegniek sal veroorsaak dat selfs "die mees selfversekerde meester … wanhopig raak en moed verloor".[15] Die perfekte bewaringstaat en die feit dat daar geen teken van herstel of oorverwery is nie, is uiters skaars in 'n paneelskildery uit hierdie tyd.[9]

In die Heilige Anna-groep keer Leonardo weereens terug na 'n tema van figure teen 'n landskap wat herinner aan Sint Hieronimus in die wildernis, waar die figuur teen 'n skuins hoek afgebeeld is. Wat die Heilige Anna-groep so ongewoon maak, is dat dit twee figure bevat wat teen 'n skuins hoek afgebeeld is en dat hierdie figure oor mekaar geverf is. In die skildery sit Maria op haar moeder (Sint Anna) se knie. Sy leun na vore om die Christuskind in toom te hou, terwyl dié ietwat rof met 'n lammetjie speel, bedoel as 'n teken van sy eie toekomstige opoffering.[16] Hierdie skildery is talle kere gekopieer en sou ander kunstenaars soos Michelangelo, Raphael en Andrea del Sarto beïnvloed[9]> en deur hulle, indirek kunstenaars soos Pontormo en Correggio beïnvloed.

Tekeninge

wysig

Leonardo was eintlik nie 'n hoogs produktiewe skilder nie, maar wel 'n prolifiese tekenaar: hy het dagboeke gevul met klein sketse en gedetailleerde tekeninge oor dinge wat sy aandag getrek het. Buiten hierdie dagboeke bestaan daar ook sketse vir skilderye; sommige van hierdie sketse is geïdentifiseer as voorbereidende sketse vir werke soos die Aanbidding van die drie Wyses, Die Madonna van die Rotse en Die Laaste Avondmaal.[59]

 
Die Heilige Anna-groep met Johannes die Doper (ongeveer 1499–1500)

Sy vroegste gedateerde tekening is Landskap van die Arno-vallei uit 1473, waar die rivier, berge, Montelupo-kasteel en plase in groot detail uitgebeeld word.[14][59]

Van sy beroemde tekeninge is die Vitruviaanse Man, 'n skets van die proporsies van die menslike liggaam, die Kop van 'n engel vir Madonna van die Rotse, 'n botaniese skets van die Ster van Bethlehem en 'n groot tekening (160×100 cm) in swart kryt op gekleurde papier van die Heilige Anna-groep met Johannes die Doper.[59] Hierdie laaste tekening maak weereens gebruik van die subtiele sfumato-tegniek om skaduwees aan te bring, soos ook in die Mona Lisa te sien is. Dit word aanvaar dat Leonardo dit nooit tot 'n skildery omskep het nie; die skildery wat die naaste in tema en komposisie is, is die Heilige Anna-groep.[9]

Ander tekeninge sluit talle sketse in waarna as "karikature" verwys word, aangesien hulle oordrewe is, maar tog op egte modelle blyk gebaseer te wees. Vasari vertel dat wanneer Leonardo 'n persoon met 'n interessante gesig gesien het, hy hulle die hele dag sou rond volg om hulle te bestudeer.[15] Daar is talle sketse van aantreklik jong mans met 'n skaars en bewonderde eienskap, die sogenaamde "Griekse profiel".[60] Hierdie soort gesigte word dikwels gekontrasteer met dié van 'n vegter.[59] Daar is ook sketse van sy assistent, Salai, in deftige klere en ander, soms uiters noukeurige, sketse van kledingstof. 'n Merkwaardige ontwikkeling in Leonardo se vermoë om kledingstof te teken het in sy vroeë werke plaasgevind. 'n Ander tekening wat ook dikwels weergegee word is 'n skets wat Leonardo in 1479 in Florence geteken het: dit wys die liggaam van Bernardo Baroncelli, wat gehang is in verband met die moord op Giuliano, die broer van Lorenzo de'Medici.[59] Die skets is nie in kleur nie, maar Leonardo het spieëlskrif gebruik om die kleure van Baroncelli se klere ten tye van sy dood aan te teken.

Waarnemer, wetenskaplike en uitvinder

wysig

Dagboeke

wysig
 
Die Vitruviaanse Man (ongeveer 1485)

Leonardo se wetenskaplike en ingenieurswerke is net so indrukwekkend as sy kunssinnige werke en is in notaboeke aangeteken wat saam sowat 13 000 bladsye se aantekeninge en sketse vorm. Dié aantekeninge is 'n samesmelting van kuns en natuurlike filosofie (die voorloper van moderne wetenskap). Hierdie aantekeninge is op 'n daaglikse basis geskep en in stand gehou, aangesien Leonardo voortdurende waarnemings oor die wêreld om hom gemaak het.[16]

 
'n Bladsy uit een van Leonardo se dagboeke wat 'n fetus in die baarmoeder wys (ongeveer 1510)

Die dagboeke is hoofsaaklik in spieëlskrif geskryf. Die rede hiervoor was moontlik meer prakties as geheimsinnig van aard, soos dikwels voorgestel word. Siende dat Leonardo links was, is dit waarskynlik dat dit makliker was om van regs na links te skryf (sodoende sou die nat ink ook nie gesmeer word nie).[61]

Sy aantekeninge en sketse toon 'n wye omvang belangstellings, van inkopielyste en mense wat hom geld geskuld het tot ontwerpe vir vlerke en skoene wat op water kan loop. Verder bevat hulle sketse vir skilderye, sketse van kledingstof, gesigte en emosies, van diere, babas, ontledings, plante, rotsformasies, waterkolke, oorlogsmasjienerie, helikopters en argitektuur.[16]

Hierdie dagboeke was oorspronklik los velle van verskillende soorte en groottes en is na sy dood deur sy vriende versprei. Tans kan hulle in bekende versamelings gevind word, soos die Koninklike Biblioteek in die Windsor-kasteel, die Louvre, die Nasionale Biblioteek van Spanje, die Victoria and Albert-museum, die Ambrosiana-biblioteek in Milaan en die Britse Biblioteek in Londen. Die Ambrosiana-biblioteek huisves ook die Codex Atlanticus, 'n 12-volume versameling van 1119 gebinde bladsye. Die Britse Biblioteek besit die dagboek BL Arundel MS 263 en het 'n gedeelte daarvan op die internet beskikbaar gemaak.[62] Die enigste belangrike wetenskaplike werk wat privaat besit word, is die Codex Leicester, tans in Bill Gates se versameling. Dit word egter een keer per jaar in stede regoor die wêreld tentoongestel.

Dit blyk asof Leonardo bedoel het om sy dagboeke uiteindelik te publiseer, aangesien baie van die velle 'n vorm en orde het wat die gedagte ondersteun. In baie gevalle word 'n enkele voorbeeld, byvoorbeeld die hart of menslike fetus, in gedetailleerde woorde en prente op 'n enkel vel gedek.[63][64] Dit is nie bekend hoekom hulle nie in Leonardo se tyd gepubliseer is nie.[16]

Wetenskaplike studies

wysig
 
'n Romboëdriese kuboktaëder, soos verskyn in Pacioli se Divina Proportione.

Leonardo het 'n waarnemende benadering tot wetenskap gehad: hy het altyd probeer om 'n verskynsel te verstaan deur dit in soveel detail as moontlik te beskryf en uit te beeld en het nie eksperimente of teoretiese verklarings beklemtoon nie. Siende dat hy nie 'n formele opleiding van Latyn en wiskunde gehad het nie, het destydse akademici Leonardo as wetenskaplike geïgnoreer (alhoewel hy homself later Latyn sou leer). In die 1490's het hy wiskunde onder die Italiaanse wiskundige Luca Pacioli gestudeer. Hy het 'n reeks tekeninge voorberei wat as gegraveerde plate in Pacioli se boek, Divina Proptrione, in 1509 sou verskyn.[16]

Dit blyk uit die inhoud van sy dagboeke dat hy van plan was om 'n reeks verhandelinge oor verskeie onderwerpe te publiseer. Daar word beweer dat 'n volledige verhandeling van anatomie tydens 'n besoek deur kardinaal Louis D'Aragon se sekretaris in 1517 aanskou is.[65] Een van Leonardo se leerlinge, Francesco Melxi, het verskeie van sy beskrywings van anatomie, lig en landskappe bymekaargeskraap en dit is uiteindelik gepubliseer as "Verhandeling van Skilder deur Leonardo da Vinci" in Frankryk en Italië in 1651 en Duitsland in 1724. Die graverings in die boek is gebaseer op tekeninge deur die Klassieke skilder, Nicholas Poussin.[9] Volgens Arasse het die verhandeling, wat in Frankryk 62 uitgawes in 50 jaar gehad het, veroorsaak dat Leonardo gesien is as "die voorloper van die Franse akademiese denkwyse oor kuns".[16]

Anatomie

wysig
 
Anatomiese skets van die arm, (ongeveer 1510)

Leonardo se formele opleiding in die menslike anatomie het begin met sy vakleerlingskap by Andrea del Verrocchio, wat aangedring het dat al sy leerlinge anatomie moet studeer. As 'n kunstenaar het Leonardo gou topografiese anatomie bemeester en baie sketse van spiere, senings en ander sigbare anatomiese verskynsels gemaak.

Siende dat hy 'n suksesvolle kunstenaar was, het hy toestemming ontvang om menslike lyke te ontleed by die Santa Maria Nuova-hospitaal in Florence en later by hospitale in Milaan en Rome. Vanaf 1510 tot 1511 het hy in sy studies saamgewerk met dokter Marcantonio della Torre en die twee het saam 'n teoretiese werk oor anatomie voorberei waarvoor Leonardo meer as 200 tekeninge gemaak het. Dit was slegs in 1680 gepubliseer, 161 jaar na sy dood, onder die titel Verhandeling oor skilder.[16][59]

Leonardo het ook baie sketse van die menslike skelet en sy onderdele gemaak, asook die reeds genoemde spiere en senings, die hart, vaatstelsel, geslagsorgane en ander interne organe. Hy het een van die eerste wetenskaplike tekeninge van 'n fetus in die baarmoeder gemaak.[59] As 'n kunstenaar het Leonardo die effekte van ouderdom en emosies op die fisiologie van naby waargeneem en aangeteken, veral die effekte van woede. Hy het ook talle modelle geteken wat geestesgebreke en tekens van siekte gehad het.[59][16]

Naas die anatomie van die mens, het Leonardo ook die anatomie van diere bestudeer. Hy het koeie, voëls, ape, bere en paddas ontleed en in sy sketse hulle anatomiese struktuur met dié van die mens vergelyk. Hy het ook 'n aantal sketse van perde gemaak.

Ingenieurswese en uitvindings

wysig
 
Ontwerp vir 'n vliegmasjien (ongeveer 1488)

Tydens sy leeftyd het Leonardo waardering as 'n ingenieur gevind. In 'n brief aan Ludovico il More beweer hy dat hy allerhande soort masjiene kan skep vir die beskerming van die stad en vir belegering. Toe hy in 1499 na Venesië gevlug het, het hy 'n werk as ingenieur bekom en 'n stelsel beweegbare versperrings ontwerp wat die stad teen 'n aanval sou beskerm. Hy het ook 'n plan gehad om die vloei van die Arno-rivier weg te lei om sodoende Pisa nat te lei. Sy dagboeke bevat 'n enorme aantal uitvindings, sommige prakties, sommige onprakties. Sommige van sy uitvindings was musikale instrumente, hidrouliese pompe, omkeerbare slingermeganismes, gevinde mortierbomme en 'n stoomkanon.[14][16]

In 1502 het Leonardo 'n tekening van 'n enkelspan, 240 m brug geskep, as deel van 'n siviele ingenieursprojek vir Ottoman Sultan Bajazid II van Istanboel. Die brug was bedoel om oor die Goue Horing, 'n klein baai by die mond van die Bosporus, te strek. Bajazid het nie met die projek deurgedruk nie, want hy het geglo dat so 'n konstruksie onmoontlik sou wees. Vyf eeue later, op 17 Mei 2006, het die Turkse regering besluit om Leonardo se brug op die beplande plek, oor die Goue Horing, te bou.[66] Dit sal die eerste van Leonardo se boukundige projekte wees wat op die bedoelde plek en skaal gerealiseer word.

Leonardo was vir 'n groot deel van sy lewe gefassineer met vlug en het baie sketse gemaak wat beskryf hoe voëls vlieg. Hy het ook planne vir verskeie vliegmasjiene ontwerp, waaronder 'n helikopter en 'n ligte vlerksweeftuig.[16] Meeste van hierdie ontwerpe is egter onprakties, alhoewel dit vlerksweefvliegtuig met sukses gebou en gedemonstreer is.[67]

Leonardo, die legende

wysig

Tydens Leonardo se leeftyd was sy beroemdheid van so 'n aard dat die koning van Frankryk hom soos 'n trofee weggedra het en daar word beweer dat hy Leonardo tydens sy laaste jare ondersteun het en hom in sy arms vasgehou met sy afsterwe.[68] Vasari het in sy Lewens van die kunstenaars (wat ongeveer dertig jaar na Leonardo se dood geskryf is) sy talente as bonatuurlik beskryf.

Die belangstelling in Leonardo het sedertdien nie gekwyn nie. Die skares staan steeds tou om sy bekendste kunswerke te sien, T-hemde vertoon sy bekendste tekeninge en skrywers (soos Vasari) hou aan om hulle aan sy vernuf te verwonder, oor sy privaat lewe te spekuleer en hulself af te vra waarin so 'n intelligente persoon werklik geglo het.

 
'n Standbeeld van Leonardo da Vinci buite die Uffizi-museum in Florence

In die "Lewens van die kunstenaars" se uitgebreide weergawe van 1568, begin Giorgio Vasari die hoofstuk oor Leonardo met die volgende woorde:

  Tydens die normale gang van sake word baie mans en vroue met merkwaardige talente gebore; maar nou en dan, op 'n manier wat die natuur transendeer, skenk die Hemel 'n enkele persoon met skoonheid, grasie en talent in só 'n oorvloed dat hy ander mense ver agterlaat, al sy dade blyk geïnspireerd te wees en inderdaad alles wat hy doen kom duidelik van God, eerder as van menslike vaardigheid. Almal het toegegee dat dít waar is van Leonardo da Vinci, 'n kunstenaar van uitsonderlike skoonheid, wat oneindige grasie in alles wat hy doen getoon het en wat sy genialiteit só briljant gekultiveer het, dat alle probleme wat hy studeer het met gemak opgelos is.
  

Die volgehoue bewondering wat Leonardo van skilders, kritici en geskiedkundiges ontvang het word ook in ander geskrewe huldeblyke weerspieël. Baldassare Castiglione, die outeur van Il Cortegiano ("Die howeling"), het in 1528 geskryf: "…  Een van die ander grootste skilders in hierdie wêreld kyk neer op die kuns waarin hy ongeëwenaar is …"[69] terwyl die lewensbeskrywer bekend as "Anonimo Gaddiano" in ongeveer 1540 geskryf het: "Sy genialiteit is so skaars en universeel dat dit gesê kan word dat die natuur namens hom 'n wonderwerk verrig het …"[70]

Leonardo is veral in die 19de eeu bewonder: in 1801 skryf die Britse kunstenaar Henry Fuseli: "Die aanbreek van moderne kuns was sodanig, toe Leonardo da Vinci losgetrek het met 'n prag wat eertydse uitmuntendheid vêr agterlaat: bestaande uit al die elemente wat die essensie van genialiteit uitmaak …"[71] Hierdie bewondering word geëggo deur A. E. Rio, wat in 1861 skryf: "Hy het bo al die ander kunstenaars uitgetroon deur die krag en die edelheid van sy talente".[72]

Teen die 19de eeu was nie slegs Leonardo se skilderye nie, maar ook die omvang van sy dagboeke bekend. Die Franse geskiedkundige Hippolyte Taine skryf in 1866: "Daar is moontlik in die wêreld nie nog 'n voorbeeld van 'n ander genie so universeel nie, wat in dieselfde mate nie tot vervulling in staat is nie, so vol verlange na die oneindige is, so van nature verfyn is, so ver voor sy eie eeu en die volgende eeue is".[73]

Die bekende kunsgeskiedkundige Bernard Berenson het in 1896 geskryf: "Leonardo is die een kunstenaar waarvan daar met perfekte letterlikheid gesê kan word: niks wat hy aanraak het nié in iets van ewige skoonheid verander nie. Of dit nou die kruisseksie van 'n skedel is, die struktuur van 'n bossie of 'n skets van spiere, hy, met sy gevoel vir lyn en vir lig en skadu, het dit vir ewig in lewe-kommunikerende waardes omgesit".[74]

Die belangstelling in Leonardo se werke duur steeds voort; geleerdes bestudeer en vertaal sy skrywes, analiseer sy skilderye met behulp van wetenskaplike tegnieke, argumenteer oor toeskrywings en soek na werke wat aangeteken maar nooit gevind is nie.[75] Die kunsgeskiedkundige Liana Bortolon het in 1967 geskryf: "Vanweë die menigte belangstellings wat hom aangespoor het om elke tak van kennis te volg;…  kan Leonardo, heeltemal tereg, beskou word as die universele genie by uitstek en met al die verontrustende bybetekenisse wat saam met daardie term gepaardgaan. Die mens staan vandag net soos ongemaklik voor 'n genie as wat hy in die 16de eeu gestaan het. Vyf eeue het verbygegaan en ons beskou Leonardo steeds met ontsag".[14]

Lys van skilderye

wysig
 
Madonna met die angelier (1478–1480).
 
Ginevra de' Benci (ca. 1475)
 
Leda en die swaan, kopie deur Cesare Sesto, 1515–1520

Geeneen van Leonardo se skildery is onderteken nie. Sommige bestaande werke word deur Vasari aangehaal of na verwys in kontrakte. Aantekeninge in hierdie afdeling word gemaak aan die hand van Angela Ottino della Chiesa se analises van verskeie geleerdes se opinies.[9]

Geheel en al deur Leonardo[76]
  • Die Laaste Avondmaal (1498) — Santa Maria delle Grazie-klooster in Milaan, Italië
  • Mona Lisa of La Gioconda (1503–1505/1507) — Louvre, Parys, Frankryk
  • Aanbidding van die drie Wyses onvoltooide skildery (1481)—Uffizi-museum, Florence, Italië
  • Die Heilige Anna-groep (ca. 1510)—Louvre, Parys, Frankryk
  • Madonna van die Rotse, Louvre, Paris. Hierdie skildery word deur meeste geskiedkundiges as die vroegste van die twee weergawes beskou en dateer daarvolgens uit 1483–1486.
  • Die Heilige Anna-groep met Johannes die Doper (groot tekening, ca. 1499–1500)—National Gallery, Londen, Verenigde Koninkryk.
  • Sint Hieronimus in die wildernis, (ca.1480), Vatikaanstad, onvoltooide skildery.
Leonardo saam met ander skilders
  • Die doop van Christus (1472–1475)—Uffizi, Florence, Italië. Volgens Vasari 'n werk deur Verrocchio, met die engel aan die linkerkant wat deur Leonardo geverf is.[15] Dit word oor die algemeen beskou dat Leonardo ook die agtergrond en die borskas van Christus geverf het.
  • Madonna van die Rotse, Nasionale Galery, Londen. Dit word oor die algemeen aanvaar dat hierdie weergawe ouer is as dié in die Louvre, moontlik 1505–1508, met samewerking van die de Predis en moontlik ander.[77][9]
Aanvaarde toeskrywings
  • Mariaboodskap (1475–1480)—Uffizi-museum, Florence, Italië. Hierdie skildery word algemeen aanvaar as die vroegste bestaande werk wat geheel en al deur Leonardo geskep is. Die skildery is vroeër aan Verrocchio toegskryf, maar word sedert 1869 byna alom as 'n Leonardo-skildery aanvaar.[9]
  • Die Benois-Madonna (1478–1480)—Hermitage Museum, Sint Petersburg, Rusland. Meeste kritici glo dat hierdie 'n Madonna is waarna Leonardo in 1478 verwys het.[9]
  • Madonna met die angelier, (1478–1480) Alte Pinakothek, Munchen. Hierdie werk word algemeen as 'n Leonardo-skildery aanvaar, maar dit blyk effens oorgeskilder te wees, moontlik deur 'n Vlaamse kunstenaar.[9]
  • Sint Johannes die Doper (c. 1514)—Louvre, Parys, Frankryk. Die 16de eeuse lewensbeskrywer Anonimo Gaddiano het geskryf dat Leonardo 'n Sint Johannes geskilder het. Hierdie skildery word oor die algemeen as Leonardo se laaste meesterwerk beskou.[9]
Toeskrywing van mekaar afhanklik

Daar word geglo dat die volgende twee skilderye deur dieselfde kunstenaar is: Leonardo word oor die algemeen as die skepper aanvaar, maar daar is kritici wat nie saam stem nie.

  • Ginevra de' Benci (c. 1475)—Nasionale Kunsgalery, Washington, D.C., Verenigde State. Vroeë 20ste-eeuse akademici was heftig oneens oor hierdie werk se outeur, maar die meeste huidige kritici aanvaar beide die outeurskap en identiteit van die model.[9]
  • Dame met 'n hermelyn (1488–1490)—Czartoryski-museum, Kraków, Pole. Hierdie skildery is vir die eerste keer in 1889 aan Leonardo toegeskryf en is sedertdien die onderwerp vir volgehoue meningsverskille. Sedert die bogenoemde Ginevra de' Benci ondersteuning as 'n Leonardo-skildery ontvang het, geniet ook die toeskrywing aan hom van hierdie werk meer ondersteuning.[9]
Betwiste skilderye

Uit die volgende skilderye beweer Angela Ottino della Chiesa dat die eerste twee meer aanvaarding as die res geniet. Al hierdie skilderye is in die verlede as werke van Leonardo voorgegee.[9]

  • La belle Ferronière (1495–1498)—Louvre, Parys, Frankryk
  • Portret van 'n musikant (ca. 1490)—Pinacoteca Ambrosiana, Milaan, Italië
  • Madonna Litta (1490–1491)—Hermitage Museum, Sint Pietersburg, Rusland. Moontlik deur Marco d'Oggiono.
  • Madonna met die spoel 1501. Drie weergawes bestaan, blykbaar deur verskeie kunstenaars, wat moontlik kopieë van 'n verlore skildery deur Leonardo is. Die bekendste weergawe van hierdie skildery behoort aan die boedel van die Hertog van Buccleugh, Skotland. Dit is in 2003 gesteel, maar weer in 2007 teruggekry.[78]
  • Die Dreyfus-Madonna, word ook aan Verrocchio of Lorenzo di Credi toegeskryf. Meeste kritici glo dat die anatomie van die Christuskind te swak is om Leonardo se werk te wees, terwyl ander, soos Daniel Arasse, glo dat dit moontlik deur 'n jeugdige Leonardo geskep is.[16]
  • Bakgos (of Sint Johannes in die wildernis) (1515)—Louvre, Parys, Frankryk. Hierdie werk word algemeen beskou as 'n werkswinkelkopie deur skilders van 'n skets deur Leonardo.
Onlangse moontlike toeskrywings
  • Omhelsing van die Heilige Suigelinge ca. 1486–1490. Verskeie weergawes van die skildery bestaan in private versamelings.
  • Aanbidding van die Christuskind (ook bekend as Madonna en Kind met Sint Josef), Borghese-galery; word algemeen as 'n werk deur Fra Bartolomeo beskou. Die galery waar die skildery gehuisves word, wil die werk aan 'n jeugdige Leonardo toeskryf gebaseer op 'n vingerafdruk soortgelyk aan dié wat in die Dame met 'n hermelyn verskyn. Die uitslae van die ondersoek is nie bekend nie.[79]
  • Maria Magdalena, onlangs as 'n moontlike Leonardo-werk beskryf deur die gerespekteerde kunsgeskiedkundige Carlo Pedretti. Vroeër beskou as 'n werk deur Giampietrino, wat 'n aantal soortgelyke Magdalenas geverf het.[80] Carlo Pedretti se toeskrywing word nie deur ander geleerdes aanvaar nie. Carlo Bertelli, die voormalige direkteur van die Brera-kunsgalery in Milaan het gesê dat die werk nie deur Leonardo is nie en dat die onderwerp moontlik 'n Lucretia-figuur sonder die mes is.[81]
  • Christus dra die kruis, datum onbekend, privaat versameling. Deur Carlo Pedretti as 'n moontlike Leonardo beskryf.[82] Hierdie toeskrywing is gebaseer op vingerafdrukke en die ooreenkomste tussen die skildery en sommige van Leonardo se tekeninge.
Slegs as kopie bekend
  • Leda en die swaan (1508)—Slegs kopieë bestaan nog. Die bekendste voorbeelde is in die Borghese-galery in Rome, Italië, en in Wilton House, in Engeland.

Sien ook

wysig

Aantekeninge en verwysings

wysig
Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is vertaal uit die Engelse Wikipedia-artikel, "Leonardo da Vinci"
  1. ↑ Kliek hier (hulp·inligting) om te hoor hoe Leonardo se naam in Italiaans uitgespreek word.
  2. ↑ 2,0 2,1 Helen Gardner, Art through the Ages, (1970) Harcourt, Brace and World
  3. ↑ Vasari, Boltraffio, Castiglione, "Anonimo" Gaddiano, Berensen, Taine, Fuseli, Rio, Bortolon, ens. Sien ook spesifieke aanhalings in die afdeling, "Leonardo, die legende".
  4. ↑ Daar is 15 kunswerke wat deur kunsgeskiedkundiges aan Leonardo toegeskryf word. Hierdie getal bestaan hoofsaaklik uit paneelskilderye, maar sluit ook in 'n muurskildery, 'n groot tekening op papier en twee ander werke wat nog in die vroeë fases van voorbereiding is. Afgesien van hierdie werke is daar ook 'n aantal ander werke wat verskeidelik aan hom toegeken word.
  5. ↑ Moderne wetenskaplike benaderings tot metallurgie en ingenieurswese was nog in wording tydens die Renaissance,
  6. ↑ 'n Aantal van Leonardo se praktieste uitvindings kan as werkende modelle by die Museo Ideale Leonardo da Vinci in Vinci besigtig word.
  7. ↑ Die derde uur van die nag was 22:30, drie ure na die segging van die Ave Maria. Bron: Leonardo da Vinci: Renaissance Man.
  8. ↑ 8,0 8,1 Sy geboorte is aangeteken in die dagboek van sy oupa (aan sy vaderskant), Ser Antonio, soos aangehaal deur Della Chiesa
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 9,19 9,20 9,21 9,22 9,23 9,24 9,25 9,26 9,27 Angela Ottino della Chiesa, The Complete Paintings of Leonardo da Vinci, 1967, Penguin, ISBN 0-14-008649-8
  10. ↑ Alessandro Vezzosi, Leonardo da Vinci: Renaissance Man
  11. ↑ Volgens Alessandro Vezzosi, die Hoof van die Leonardo Museum in Vinci, is daar bewyse dat Piero 'n Midde-Oosterse slavin met die Caterina gehad het en dat sy die lewe geskenk het aan 'n seun met die naam Leonardo. Bewerings dat Leonardo Midde-Oosterse bloed gehad het, word ondersteun deur die rekonstruksie van sy vingerafdruk, volgens die verslag van Marta Falconi, skryfster vir die Associated Press: "Experts Reconstruct Leonardo Fingerprint" (12 Desember 2001).
  12. ↑ Experts Reconstruct Leonardo Fingerprint deur die Associated Press. Verkry op 14 Desember 2007.
  13. ↑ Brigstoke, Hugh: The Oxford Companion the Western Art. 2001:Oxford University Press, VSA. ISBN 0-19-866203-3.
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 14,15 14,16 14,17 14,18 14,19 14,20 Liana Bortolon, The Life and Times of Leonardo, Paul Hamlyn, Londen, 1967.
  15. ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 15,11 15,12 15,13 Giorgio Vasari, Lives of the Artists, 1568; Hierdie weergawe deur Penguin Classics, vertaling George Bull 1965, ISBN 0-14-044164-6
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 16,17 16,18 16,19 Daniel Arasse, Leonardo da Vinci, (1997) Konecky & Konecky, ISBN 1 56852 1987
  17. ↑ J.R.Hale, Renaissance Europe, 1480–1520 Fontana (1971) ISBN 0-00-632435-5
  18. ↑ Andrew Martindale, The Rise of the Artist, Thames en Hudson, ISBN 0-500-56006-4
  19. ↑ Theophilus On Divers Arts, vertalers: J.G.Hawthorne en C.S. Smith, University of Chicago Press, 1963; herdruk in New York: Dover Publications 1979. Hierdie is 'n Middeleeuse praktiese handboek met vaardighede vir die ambagsman en bevat kort instruksies vir die meng van olieverf.
  20. ↑ Cennino d’A. Cennini Il Libro dell’ Arte, red. D. V. Thompson Jr. (1933) New Haven: Yale University Press. 'n Praktiese handboek vir skilderwerk in die vroeë 15de eeu.
  21. ↑ Donatello se Dawid en Verrocchio se Dawid is albei ikoniese beeldhouwerke van die Vroeë Renaissance. Beide word in die Bargello-museum in Florence gehuisves en hulle stilistiese verskille word dikwels vergelyk.
  22. ↑ Hierdie tekening word tans in die Uffizi-museum in Florence, Italië, gehuisves as Tekening Nr. 8P.
  23. ↑ Daar word afgelei dat Leonardo reeds voor die tyd 'n lid van die gilde geword het, aan die hand van 'n rekord van betaling gemaak aan die Compagnia di San Luca in die onderneming se register, Libro Rosso A, 1472–1520, Accademia di Belle Arti. Uit Angela Ottino della Chiesa: The Complete Paintings of Leonardo da Vinci (1967). Penguin, ISBN 0-14-008649-8.
  24. ↑ Homoseksuele dade was onwettig in Florence in die tyd.
  25. ↑ A History of Celibacy, deur Elizabeth Abbott (2001). Da Capo Press. ISBN 0-306-81041-7. Bl. 340.
  26. ↑ The Everything Da Vinci Book: Explore the Life and Times of the Ultimate Renaissance Man, deur Shana Priwer en Cynthia Phillips (2006). Adams Media. ISBN 1-59869-101-5. Bl. 245.
  27. ↑ Rossi, Paolo: The Birth of Modern Science (2001). Blackwell Publishing. ISBN 0-631-22711-3. Bl. 33
  28. ↑ Leonardo's Letter to Ludovico Sforza by leonardo-history.com. Verkry op 2007-09-28.
  29. ↑ Kodeks II, 95 r, Victoria en Albert Museum, soos aangehaal deur della Chiesa
  30. ↑ Verrocchio se standbeeld van Bartolomeo Colleoni was eers in 1488, na sy dood, gegiet, ná Leonardo reeds aan die standbeeld vir Ludovico begin het.
  31. ↑ In 2005 is hierdie werkswinkel herontdek tydens die restourasie van 'n deel van 'n gebou wat vir 100 jaar deur die Departement van Militêre Aardrykskunde in gebruik was. Sien Found: the studio where Leonardo met Mona Lisa deur Richard Owen in The Times van 12 Januarie 2005-01-12. Verkry op 22 Februarie 2008.
  32. ↑ Beide hierdie werke is verlore. Die gehele komposisie van Michelangelo se skildery is vandag bekend danksy 'n kopie deur Aristotole da Sangallo, 1542. Die komposisie van Leonardo se skildery is slegs bekend deur 'n paar voorbereidende sketse en verskeie kopieë van die middelste gedeelte, waarvan die bekendste deur Peter Paul Rubens is.
  33. ↑ Gaetano Milanesi, Epistolario Buonarroti, Florence (1875), soos aangehaal deur della Chiesa.
  34. ↑ D'Oggione is deels bekend vir sy eietydse kopieë van die Laaste Avondmaal.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Jack Wasserman, Leonardo da Vinci, 1975 Abrams, ISBN 0-8109-0262-1
  36. ↑ Georges Goyau, Francois I, getranskribeer deur Gerald Rossi. The Catholic Encyclopedia, Volume VI. 1909. New York: Robert Appleton Company. Verkry op 4 Oktober 2007.
  37. ↑ Salvador Miranda, The Cardinals of the Holy Roman Church: Antoine du Prat, (1998–2007). Verkry op 4 Oktober 2007.
  38. ↑ Dit is nie bekende vir watter geleentheid die leeu spesifiek bedoel was nie, maar daar word geglo dat dit die koning dit telkens tegemoetgekom het wanneer hy Lyon binnegegaan het en was moontlik ook gebruik vir vredesonderhandelinge tussen die Franse koning en Pous Leo X in Bologna. 'n Veronderstelde kopie van die leeu is geskep en word tans ten toon gestel in die Museum van Bologna. Sien Ancient automata- Leone Geargiveer 14 Augustus 2011 op Wayback Machine (in Italiaans).
  39. ↑ Clos Luce, ook bekend as "Cloux", is nou 'n openbare museum.
  40. ↑ Koning Frans kon nie teenwoordig gewees het met Leonardo se afsterwe nie: die dag na sy dood het hy 'n koninklike edik uitgevaardig by Saint-Germain-en-Laye, wat twee dae se reis weg was vanaf Clos Luce.
  41. ↑ Leonardo's will by Leonardo-history.com. Verkry op 28 September 2007.
  42. ↑ Mario Lucertini, Ana Millan Gasca & Fernando Nicolo: Technological Concepts and Mathematical Models in the Evolution of Modern Engineering Systems. Birkhauser: 2004|. ISBN = 3-7643-6940-X. Verkry op 3 Oktober 2007.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 43,6 Frederich Hartt, A History of Italian Renaissance Art, (1970) Thames and Hudson, ISBN 0-500-23136-2
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Gene A. Brucker, Renaissance Florence, 1969, Wiley and Sons, ISBN 0-471-11370-0
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 Ilan Rachum, The Renaissance, an Illustrated Encyclopedia, Octopus, ISBN 0-7064-0857-8
  46. ↑ A. E. Popham, The Drawings of Leonardo da Vinci, 1975-weergawe, Jonathan Cape, ISBN 0-224-60462-7
  47. ↑ Hugh Ross Williamson,Lorenzo the Magnificent, (1974) Michael Joseph, ISBN 07181 12040
  48. ↑ Leonardo, Codex C. 15v, Instituut van Frankryk. Vertaling: Richter
  49. ↑ 49,0 49,1 Rossiter, Nick. Could this be the secret of her smile? Geargiveer 9 Junie 2008 op Wayback Machine, by die webwerf van Telegraph.co.uk. Verkry op 2007-10-03.
  50. ↑ Gross, Tom. Mona Lisa Goes Topless, by die webwerf van Paintingsdirect.com. Verkry op 2007-09-27.
  51. ↑ Sigmund Freud, Eine Kindheitserinnerung des Leonardo da Vinci, (1910), soos aangehaal deur Daniel Arasse in sy inleiding Leonardo and Freud, Leonardo da Vinci.
  52. ↑ Michael Rocke, Forbidden Friendships bl. 148 & N120 p.298
  53. ↑ Reeds teen die 1490's is Leonardo as 'n "hemelse" skilder beskryf en sy roem word bespreek deur Daniel Arasse in Leonardo da Vinci, bl. 11-15.
  54. ↑ Hierdie eienskappe van Leonardo se werk word deur Frederick Hart bespreek in A History of Italian Renaissance Art, bls.387-411.
  55. ↑ 55,0 55,1 Luciano Berti, The Uffzi, (1971) Scala
  56. ↑ Die skildery het in die 18de eeu aan die skilder Angelica Kauffmann behoort, maar is later in stukke gesny. Die twee hoofdele is later in 'n rommelwinkel en 'n skoenmaker se werkswinkel gevind en weer byeen gebring. Dit is egter waarskynlik dat daar steeds buitenste dele van die skildery makeer.
  57. ↑ National Gallery, Londen: The Mysterious Virgin Geargiveer 15 Oktober 2007 op Wayback Machine. Verkry op 2007-09-27.
  58. ↑ Daar word steeds gedebatteer of Vasari ooit die Mona Lisa self gesien het of nie. Die wat meen dat hy dit nooit gesien het nie, verwys na die feit dat hy na die Mona Lisa se wenkbroue verwys. In Leonardo da Vinci wys Daniel Arasse daarop dat Leonardo moontlik die portret met wenkbroue geverf het, maar dat hulle later verwyder is: wenkbroue was uit die mode in die middel van die sestiende eeu. Die analises van hoë-resolusie skandering deur Pascal Cotte het onthul dat die Mona Lisa inderdaag wenkbroue en wimpers gehad het, wat agteraf verwyder is. Sien: "The Mona Lisa had brows and lashes". BBC News. 22 Oktober 2007. Besoek op 22 Februarie 2008..
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 59,3 59,4 59,5 59,6 59,7 A.E. Popham, The Drawings of Leonardo da Vinci, (1946) Jonathan Cape, ISBN 0-224-60462-7
  60. ↑ Die "Griekse profiel" het 'n aaneenlopende reguit lyn van die voorkop tot by die neuspunt, met 'n besonders hoë neusbrug. Dit is 'n eienskap van baie Klassieke Griekse standbeelde.
  61. ↑ Skrywers wat links is en 'n veerpen gebruik het moeite om die pen van links na regs oor die bladsy te beweeg.
  62. ↑ "Sketches by Leonardo". Turning the Pages. British Library. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Junie 2010. Besoek op 27 September 2007.
  63. ↑ Windsor Castle, Royal Library, velle RL 19073v-19074v en RL 19102 respektiewelik.
  64. ↑ Hierdie metode beperk die verlies van inligting in die geval dat bladsye verlore raak of vernietig word.
  65. ↑ O'Malley & Saunders, Leonardo on the Human Body, 1982, Dover Publications New York
  66. ↑ Levy, Daniel S. (4 Oktober 1999). "Dream of the Master" (in Engels). Time Magazine. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2019. Besoek op 27 September 2007.
  67. ↑ Die VSA se Public Broadcasting Service (PBS) het in Oktober 2005 'n program met die naam "Leonardo's Dream Machines" gebeeldsend, oor die bou en suksesvolle vlug van 'n sweeftuig wat op Leonardo se ontwerp gebaseer is.
  68. ↑ Sien die verwysing hiervoor in die afdeling "Oudag".
  69. ↑ ,Baldassare Castiglione, Il Cortegiano, 1528
  70. ↑ "Anonimo Gaddiani", wat uitbrei op Libro di Antonio Billi, 1537–1542
  71. ↑ H. Fuseli, Lectures, II, 1801
  72. ↑ A.E.Rio, L'art chrétien, 1861
  73. ↑ H. Taine, Voyage en Italie, 1866
  74. ↑ Bernard Berenson, The Italian Painters of the Renaissace, 1896
  75. ↑ ArtNews article about current studies into Leonardo's life and works U.S.A
  76. ↑ Volgens Ottino della Chiesa (sien bronnelys) word die outeurskap van al hierdie skilderye en tekeninge universeel aanvaar.
  77. ↑ Alhoewel die datum nie deur alle geleerdes aanvaar word nie, word die samewerking van Leonardo se werkswinkel nie betwyfel nie.
  78. ↑ Arrests after da Vinci work found, deur die BBC-nuus op 4 Oktober 2007. Verkry op 2008-02-22.
  79. ↑ Sophie Arie: Fingerprint puts Leonardo in the frame, by die webwerf van die Guardian. Verkry op 2007-09-27.
  80. ↑ Reuters: A lost Leonardo? Top art historian says maybe, by die webwerf van Universal Leonardo. Verkry op 2007-09-27.
  81. ↑ Carlo Bertelli Due allievi non fanno un Leonardo Geargiveer 26 September 2007 op Wayback Machine, soos verskyn in Il Corriere della Sera (Italiaans). 19 November 2005. Verkry op 2007-09-27.
  82. ↑ Stephanie Fitch, Leonardo's Fingerprints Geargiveer 6 Maart 2016 op Wayback Machine, Forbes-tydskrif, 22 Desember 2003

Bronnelys

wysig
  • Daniel Arasse (1997). Leonardo da Vinci. Konecky & Konecky. ISBN 1 56852 1987.
  • Fred Bérence (1965). Léonard de Vinci, L'homme et son oeuvre. Somogy. Dépot légal 4° trimestre 1965.
  • Liana Bortolon (1967). The Life and Times of Leonardo. Paul Hamlyn, London.
  • Hugh Brigstoke (2001). The Oxford Companion the Western Art. USA: Oxford University Press. ISBN 0-19-866203-3.
  • Gene A. Brucker (1969). Renaissance Florence. Wiley and Sons. ISBN 0-471-11370-0.
  • Angela Ottino della Chiesa (1967). The Complete Paintings of Leonardo da Vinci. Penguin Classics of World Art series. ISBN 0-14-008649-8.
  • Simona Cremante (2005). Leonardo da Vinci: Artist, Scientist, Inventor . Giunti. ISBN 88-09-03891-6 (hardback).
  • Frederich Hartt (1970). A History of Italian Renaissance Art. Thames and Hudson. ISBN 0-500-23136-2.
  • Michael H. Hart (1992). The 100. Carol Publishing Group. ISBN 0-8065-1350-0 (paperback).
  • John N. Lupia. The Secret Revealed: How to Look at Italian Renaissance Painting. Medieval and Renaissance Times, Vol. 1, no. 2 (Summer, 1994): 6–17. ISSN 1075-2110.
  • Andrew Martindale (1972). The Rise of the Artist. Thames and Hudson. ISBN 0-500-56006-4.
  • O'Malley & Saunders (1982). Leonardo on the Human Body. Dover Publications, New York.
  • Charles Nicholl (2005). Leonardo da Vinci, The Flights of the mind. Penguin. ISBN 0-14-029681-6.
  • Sherwin B. Nuland (2001). Leonardo Da Vinci. Phoenix Press. ISBN 0-7538-1269-X.
  • A.E. Popham (1946). The Drawings of Leonardo da Vinci. Jonathan Cape. ISBN 0-224-60462-7.
  • Shana Priwer & Cynthia Phillips (2006). The Everything Da Vinci Book: Explore the Life and Times of the Ultimate Renaissance Man. Adams Media. ISBN 1-59869-101-5.
  • Ilan Rachum (1979). The Renaissance, an Illustrated Encyclopedia. Octopus. ISBN 0-7064-0857-8.
  • [Jean Paul Richter (1970). The Notebooks of Leonardo da Vinci. Dover. ISBN 0-486-22572-0 and ISBN 0-486-22573-9 (paperback). 2 volumes. A reprint of the original 1883 edition.
  • Paolo Rossi (2001). The Birth of Modern Science. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-22711-3.
  • Jack Wasserman (1975). Leonardo da Vinci. Abrams. ISBN 0-8109-0262-1.
  • Giorgio Vasari (1568). Lives of the Artists. Penguin Classics, trans. George Bull 1965. ISBN 0-14-044164-6.
  • Alessandro Vezzosi (1997). Leonardo da Vinci: Renaissance Man. Thames & Hudson Ltd, London. ISBN 0-500-30081-X.
  • Frank Zollner & Johannes Nathan (2003). Leonardo da Vinci: The Complete Paintings and Drawings. Taschen. ISBN 3-8228-1734-1 (hardback).

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Leonardo_da_Vinci&oldid=2663901"