Wikipedia

Endumion (mitologie)

'n aantreklike Aioliese skaapwagter, jagter of koning

In die Griekse mitologie is Endumion (Oudgrieks: Ἐνδυμίων, gen.: Ἐνδυμίωνος) 'n aantreklike Aioliese skaapwagter, jagter of koning, wat vanuit Olimpia in Elis heers. Elis is 'n antieke distrik in Griekeland wat ooreenstem met die moderne gelyknamige streek.[1] Hy is ook vereer, en daar word gesê dat hy op Berg Latmus (die Beşparmak-berge) in Karië, aan die weskus van Anatolië, gewoon het.[2]

Endumion

Tipe godheid Grieks
Woonplek Elis of die Beşparmak-bergreeks
Metgesellin Selene
óf Iphianassa óf Asterodia óf Chromia óf Hyperippe
Ouers Aethlius en Calyce
Zeus en Phoenissa
Kinders Narsissus, Aitolus, Eurupile, Eurusida, Paeon, Epeius, vyftig dogters saam met Selene

Daar bestaan verwarring oor Endumion se ware identiteit, aangesien sommige bronne veronderstel dat hy die prins van Elis was, of verwant was aan die prins, ander spreek weer die mening uit dat hy 'n doodgewone skaapwagter uit Karië was. Daar is ook later voorgestel dat hy 'n sterrekundige was: Plinius die ouere[3] noem Endumion die eerste mens om die bewegings van die maan waar te neem, wat (volgens Plinius) Endumion se verliefdheid op sy titulêre godin sou verklaar. Gevolglik is Endumion se graf op twee verskillende plekke geplaas. Die mense van Herakleia het beweer dat hy ter ruste gelê is op Berg Latmus (die hedendaagse Beşparmak-bergreeks), terwyl die mense van Elis beweer het dat sy graf by Olimpia is.[4]

Endumion as jagter (saam met 'n hond). Hy word uitgebeeld, sittende op rotse in 'n landskap, met twee spiese in sy greep, terwyl hy na Selene kyk wat na hom opbeweeg. Antieke fresko uit Pompeii.

Mitologie

wysig
 
Selene en Endumion, deur Sebastiano Ricci (1713), Chiswick House, Engeland.

Apollonios Rhodios[5] (3de eeu v.C.) is een van vele digters[6] wat vertel hoe Selene, die Titaanse godin van die Maan,[lower-alpha 1] verlief was op die sterflike Endumion. Sy was so verlief op Endumion dat sy sy oom, Zeus, versoek het om aan hom ewige jeugdheid te gee so dat hy haar nooit sou verlaat nie. Alternatiewelik het Selene so baie gehou van die beeld van die slapende Endumion in die grot op Berg Latmus naby Milete in Karië,[7] dat sy Zeus gesmeek het dat Endumion so mag bly. In sommige weergawes van die mite wou Zeus vir Endumion straf omdat hy sou gewaag het om romantiese gevoelens te koester teenoor Hera (baie soos Ixion). Hoe dit ookal sy, Zeus het Selene se versoek toegestaan en Endumion in 'n ewige slaap geplaas. Selene het elke aand die slapende Endumion besoek, en vyftig dogters saam met hom gehad,[8] wat deur sommige skolastici (soos James George Frazer of H. J. Rose) gelykgestel word aan die vyftig maande van die Olimpiade.[9][10]

Volgens 'n passasie uit die Deipnosophistae het die sofis en diturambiese (In Antieke Griekeland was 'n dithyrambos (Grieks: διθύραμβος) 'n ekstatiese loflied aan Dionusos, god van wyn en vrugbaarheid. Dithyrambos was nie net 'n loflied nie, maar ook een van Dionusos se name.) digter, Likumnios van Chios[11] (waarskynlik 4de eeu v.C.), 'n ander verhaal vertel waarvolgens Hupnos (die god van slaap) verlief was op Endumion en nie sy beminde se oë, selfs terwyl hy slaap, toegemaak het nie, maar hom tot rus gesus het sodat hy sonder onderbreking genoë kon hê in die aangesig van sy geliefde.[12]

Die Bibliotheke beweer dat:

Calyce en Aethlius 'n seun genaamd Endumion gehad het wat Aioliërs uit Thessalië gelei het en die stad Elis gestig het. Sommige meen egter dat hy die seun van Zeus was. Aangesien hy van onoortreflike skoonheid was, het die Maan op hom verlief geraak, en Zeus het hom toegelaat om te kies wat hy wou doen, en hy het gekies om vir altyd te slaap, ten einde sterfloos en ouderdomloos te bly. Endumion het 'n seun genaamd Aitolus gehad by 'n Najade, of volgens sommige, Iphianassa, wat Apis, seun van Phoroneus, gedood het en na Kuretes gevlug het. Daar het hy sy gashere, Dorus, Laodokus en Polupoetes, seuns van Phthia en Apollo, gedood en die land na homself vernoem (Aitolië).[13]

Op soortgelyke trant skryf 'n skolias oor Apollonios Rhodios dat Zeus volgens Hesiodos Endumion toegelaat het om self te besluit wanneer hy wou sterf.[14]

 
Diana en Endumion, deur Jérôme-Martin Langlois, omstreeks 1822

Volgens Pausanias het Endumion vir Klumenus, seun van Kardus, by Olimpia onttroon.[15] Pausanias gee met sy beskrywing van die "vroeë geskiedenis" van die mense van Elis aan die hand dat:

Hulle sê dat die eerste een wat hierdie land regeer het Aethlius was, seun van Zeus en Protogeneia, dogter van Deukalion, en vader van Endumion. Die Maan, sê hulle, het op Endumion verlief geraak en vir hom vyftig dogters gebaar. Ander weer, sê met groter waarskynlikheid dat Endumion 'n vrou genaamd Asterodia gehad het – ander sê sy was Chromia, dogter van Itonus, seun van Amphictuon; ander weer, sê dit was Huperippe, dogter van Arkas—maar almal stem saam dat Endumion vir Paeon, Epeios en Aitolus verwek het, asook 'n dogter genaamd Eurusida. Endumion het sy seuns 'n wedloop by Olimpia laat hardloop met die troon as prys; Epeios het gewen en die koninkryk verkry, en sy onderdane is toe vir die eerste keer Epeane genoem. Wat sy broers betref, sê hulle dat Aitolus by die huis gebly het, terwyl Paion, ontsteld oor sy nederlaag, in die verste moontlike ballingskap ingegaan het, en dat die streek anderkant die Axius-rivier na hom vernoem is (Paionië). Wat die dood van Endumion betref, stem die mense van Herakleia naby Milete nie saam met die mense van Elis nie, want terwyl die mense van Elis Endumion se graf kan aantoon, sê die mense van Herakleia dat hy na Berg Latmus teruggetrek het en dat hulle hom daar vereer, aangesien Endumion se heiligdom op Berg Latmus is.[16]

Pausanias berig ook dat hy 'n standbeeld van Endumion in die skatkamer van Metapontines by Olimpia gesien het.[17]

Sextus Propertius (Boek 2, el. 15), Cicero se Tusculanae Quaestiones (Boek 1) en Theocritus bevat uitgebreide besprekings oor die Endumion-mite, maar herhaal bloot die bogenoemde in wisselende mate. Die Endumion-mite is in die moderne tydperk deur literêre figure soos Henry Wadsworth Longfellow en John Keats (in sy verhalende gedig uit 1818, Endymion) uitgebrei en verwerk.

Die satirikus Lucianus van Samsat het 'n andersins ongeverifieerde mite opgeteken waarvolgens 'n nimf genaamd Myia teen Selene wedywer vir Endumion se liefde; hiervolgens sou die kletserige en spraaksame nimf eindeloos met hom praat terwyl hy slaap en hom wakker hou. Dit het Endumion geïrriteer en Selene woedend gemaak, wat die meisie in 'n vlieg verander het. Ter nagedagtenis aan Endumion misgun die vlieg nog altyd alle slapers hul rus.[18]

Agtergrond

wysig
 
'n Romeinse "Endumion"-sarkofaag uit die middel van die 2de eeu n.C.. (Metropolitan Museum of Art)[19]
 
'n Gallo-Romeinse "Endumion"-sarkofaag, vroeë 3de eeu (Louvre)
 
'n Romeinse standbeeld van "Endumion" uit Hadrianus se bewindstyd - vroeë 2de eeu (Gustaaf III se Antikmuseum, Stockholm)
 
Artemis en Endumion in die Palais Garnier, Parys

Geen eksplisiete verhaal het oorleef nie. In die Argonautica (iv.57ev) was die "dogter van Titaan," die Maan, getuie van Medea se angsbevange nagvlug na Jason, en het sy "met kwaadwillige genoeë gejuig terwyl sy by haarself bepeins: 'So ek is dan nie die enigste een wat na die Latmiese grot sluip nie, en dit is ook nie slegs ek wat brand van begeerte vir die aantreklike Endumion nie'". "Maar nou wil dit voorkom asof jy self 'n slagoffer is van 'n waansin soos myne."[20]. John Lemprière se Classical Dictionary versterk Plinius se weergawe van Endumion se liefde vir sterrekunde, en gee dit as bron aan vir die bewering dat Endumion 'n verhouding met die verbygaande maan gehad het.

Die mite dat Endumion nie dood was nie maar ewig-slapend, wat spreekwoordelik is, (die spreekwoord—Endymionis somnum dormire, "om die slaap van Endumion te slaap")[21] het verseker dat tonele van Endumion en Selene gewilde onderwerpe was vir sarkofage in die Laat Oudheid, toe lewe na die dood 'n belangrike kwessie was. Die Louvre-voorbeeld, ontdek by Saint-Médard-d'Eyrans, Frankryk (illustrasie hierbo), is 'n goeie voorbeeld hiervan.

Die mite van Endumion is nooit maklik oorgedra na die immer kuise Artemis nie, die Olimpiër wat met die Maan geassosieer word.[22] In die Renaissance is die Endumion-mite verbind met die maangodin, Diana.

Voetnote

wysig
  1. ↑ Haar Romeinse ekwivalent is Luna.

Verwysings

wysig
  1. ↑ Klassieke bronne wat Endumion verbind met Elis sluit in Pausanias 5.1.3 en Pseudo-Apollodorus. Bibliotheca, 1.7.5-6.
  2. ↑ Klassieke bronne wat Endumion met Berg Latmus verbind sluit in Ovidius, Heroides, 18.61–65; Ovidius, Ars Amatoria, 3.83; Lucianus, Dialoë van die Gode|Dialogi Deorum]] 19, waar Endumion bespreek word deur Aphrodite en Selene; en Cicero in sy Tusculanae disputationes i.38.92.
  3. ↑ Plinius se Naturalis Historia Boek II.IV.43.
  4. ↑ John Lemprière se Classical Dictionary
  5. ↑ Argonautica 4.57ff.
  6. ↑ Vergelyk Plato, Phaedo 72c.
  7. ↑ Sapfo plaas die mite op Berg Latmus.
  8. ↑ Pausanias 5.1.4
  9. ↑ J. Davidson, "Time and Greek Religion", in A Companion to Greek Religion, geredigeer deur D. Ogden (John Wiley & Sons, 2010) ISBN 978-1-44433417-3, pp. 204–5. Frazer, James George (1911). "The Mortality of the Gods". The Golden Bough. Volume 4, Part 3 of The Golden Bough: A Study in Magic and Religion (3 uitg.). Londen: Macmillan and Company, Limited. p. 90. Besoek op 19 Januarie 2023. [...] soos geleerdes reeds opgemerk het, is Endumion die ondergaande son wat deur die maan onder die horison ingehaal word, en sy vyftig dogters by haar is die vyftig maanmaande van 'n Olimpiade, of, strenger gesproke, van elke alternatiewe Olimpiade.
  10. ↑ Bos, A. P. (1989). Cosmic and Meta-Cosmic Theology in Aristotle's Lost Dialogues. Volume 16 of Brill's studies in intellectual history. Leiden: E. J. Brill. p. 210. ISBN 9789004091559. Besoek op 19 Januarie 2023. Endumion word soms die grondlegger van die Olimpiese spele genoem, wat aansluit by die legende dat die maangodin hom vyftig dogters geskenk het, Pausanius 5.1.4. H. J. Rose (Oxf. Class. Dict. s.v.) beskou dit as 'n verwysing na die vyftig maande van 'n Olimpiade.
  11. ↑ Likumnios is slegs bekend vanweë 'n klein aantal aangehaalde reëls, en deur verwysings na hom (William Smith, ed. Dictionary of Greek and Roman Antiquities 1870 Geargiveer 5 April 2007 op Wayback Machine)
  12. ↑ Likumnios, Fragment 771 (uit Athenaeus, Scholars at Dinner) (vert. Campbell, Vol. Greek Lyric V)
  13. ↑ Apollodorus, 1.7.5-6
  14. ↑ Hesiodos, Katalogus van Vroue fragment 8
  15. ↑ Pausanias, Graeciae Descriptio 5.8.1
  16. ↑ Pausanias, 5.3–5.
  17. ↑ Pausanias, 6.19.11.
  18. ↑ Lucianus, Tot lof van 'n vlieg 10
  19. ↑ Accession Number 24.97.13.
  20. ↑ Richard Hunter, Apollonius of Rhodes: Jason and the Golden Fleece (Drukpers van die Universiteit van Oxford) 1993:100.
  21. ↑ Beskryf in Sir James George Frazer, red., Apollodorus, Library and Epitome [1].
  22. ↑ Hyginus (Fabulae 271) identifiseer Endumion as hy "vir wie Luna lief was", wat die verbintenis met die maan behou, maar Diana vermy.

Bronnelys

wysig

Antiek

wysig
  • Apollonios Rhodios, Argonautica; met 'n Engelse vertaling deur R. C. Seaton. William Heinemann, 1912.
  • Apollodorus. Apollodorus, Die Biblioteek, met 'n Engelse vertaling deur Sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 Volumes. Cambridge, MA, Drukpers van Harvard-universiteit; Londen, William Heinemann 1921.
  • Pausanias, Beskrywing van Griekeland. W.H.S. Jones (vertaler). Loeb-klassieke biblioteek. Cambridge, MA: Drukpers van Harvard-universiteit; Londen, William Heinemann (1918). Vol. 1. Boeke I–II: ISBN 0-674-99104-4.
  • Plato. Plato in Twelve Volumes, Vol. 1 vertaal deur Harold North Fowler; inleiding deur W.R.M. Lamb. Cambridge, MA, Drukpers van Harvard-universiteit; Londen, William Heinemann 1966.
  • Lucianus, Phalaris. Hippias of Die Bad. Dionusos. Herakles. Amber of Die Swane. Die Vlieg. Nigrinus. Demonax. Die Saal. My Geboorteland. Tagtigjariges. 'n Ware Verhaal. Laster. The Consonants at Law. The Carousal (Simposium) or The Lapiths. Vertaal deur A. M. Harmon. Loeb-klassieke biblioteek 14. Cambridge, MA: Drukpers van Harvard-yniversiteit, 1913.
  • Hyginus. Verhale, 271.

Modern

wysig

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Endumion_(mitologie)&oldid=2720392"