Ermland
Die Ermland (Prussies, Pools en Latyns: Warmia) was aanvanklik 'n nedersettingsgebied van die Prusse, en toe na die verowering deur die Duitse Orde in die 13de eeu, 'n bisdom binne die staat van die Duitse Orde, wat onder die naam Prinsbisdom van Ermland van 1466 tot 1772 'n sekere mate van onafhanklikheid onder die Poolse owerheid geniet het. Die belangrikste stede in hierdie streek was Elbing en Braunsberg, en ook die kasteel van Balga. Die grootste gedeelte van Ermland het vir 'n lang tyd aan Oos-Pruise behoort. Ermland is nou deel van die woiwodskap Ermland-Masurië in Pole.
Die eerste gedokumenteerde melding van "Warmia" dateer uit die jaar 1249. Wormyan, warmun beteken "rooi" in Prussies. "Wormeland" is die streek se naam in 1262, en eers in 1299 verskyn die naam "Ermelandt". Dit is die Duitse Naam van die Oud-Pruisiese streek.
Volgens 'n legende, was Warmo, die negende seun van die koning Widowuto, wat die streek langs die Nava (Mariensee) en die Bassora (Passarge) ontvang het. Hy het vir homself 'n vesting gebou wat hy Tolo genoem het. Volgens hierdie legende het die Duitse naam Ermland sy oorsprong in die naam van "Ermia", die vrou van Warmo.
Geografie wysig
Die gebied van die bisdom van Ermland het tot 1945 gestrek van 'n smal kusstrook van die Vistula strandmeer/ Vistula- of Weichsel-haf tussen Frauenburg en Braunsberg (Braniewo) in 'n suidoostelike rigting tot by die Masuriese mere te Allenstein (Olsztyn) en Rößel (Reszel). Dit het die nou Poolse gebiede van Oos-Pruise ingesluit tussen die Pruisiese Oberland in die suidweste, Natangen en Barten in die noorde, sowel as Masurië in die suidooste. Die belangrikste riviere is die Passarge (Pasłęka) en die Alle (Lyna). Die bisdom het 'n oppervlakte van 4249 km² gehad en is van noord tot suid, in die Kammerampte Frauenburg, Braunsberg, Mehlsack, Heilsberg, Wormditt, Guttstadt, Rößel, Seeburg, Wartenburg en Allenstein verdeel.
Die volgende stede, wat almal in die middeleeue gestig is, het aan die bisdom behoort (gelys vanaf die kus na die binneland, volgens die grote van die middeleeuse nedersetting): Frauenburg, Braunsberg, Mehlsack, Wormditt, Guttstadt, Heilsberg, Bischofstein, Rößel, Seeburg, Bischofsburg, Wartenburg en Allenstein, wat vandag die grootste stad in die Poolse Oos-Pruise en die woiwodskap se hoofstad is.
Bevolking wysig
In die 13de eeu is die latere Ermland deur die inheemse Prussiese stamme bevolk. Die Warme in die Noordweste, Pogesane en Gallindiers in die suide en die Natanger en Barte in die noordooste. Na die streek se verowering deur die Duiste Orde, het die Orde koloniste uit Duitsland gehaal wat die streek stelselmatig bevolk het. Die twee Ermlandse stede op die kus van die Oossee, Frauenburg en Braunsberg, is na die laaste groot opstand van die Prusse in die jare 1270 deur settlaars uit Lübeck gestig (familie Fleming), terwyl die sentrum van Ermland, wat eers in die eerste helfte van die 14de eeu ontsluit is, koloniste uit Silesië getrek het, wie se eienaardige dialek, die so-genoemde "Breslause", tot die deportasie en verdrywing van die Duitse bevolking in die 20ste eeu behoue gebly het. Die "Silesiese" stede van Ermland was Wormditt, Guttstadt en Heilsberg. Laastens, in die tweede helfte van die 14de eeu is die suidelike Kammerampte Allenstein, Wartenburg, Seeburg, Rößel en Bischofsburg nuut bevolk. Naas die bestaande dorpe van die Pruise is nuwe dorpe deur die koloniste gestig. Die inheemse Prusse in Ermland is volgens die destydse maatstawwe voorbeeldelik behandel. Naas die biskop in sy residensie te Heilsberg het ook die Domkapitel in Frauenburg priesterskole vir die Prusse bedryf. By die biskop se residensie te Heilsberg is ook Pruise deur die biskop aangestel, soms in hoe poste.
In die katoliese Ermland het die Prussiese taal egter reeds in die 16de eeu uitgesterf. In die naburige Protestantse Hertogdom Pruise het Albrecht von Brandenburg-Ansbach-Preussen, die Prussiese taal ondersteun en vertalings in Prussies laat maak en het ook pastore in die taal laat oplei.
Die oorloë van die 15de eeu het veral die suidelike gedeelte van Ermland verwoes en 'n groot bevolkingsverliese tot gevolg gehad. As gevolg van die plaaslike toestande (godsdienstige oorloë) in die laat 15de eeu en in die 16de eeu kon skaars enige setlaars uit Duitsland gewen word. Die Ermlandse administrasie het dus immigrante uit die naburige land Pruise, die Poolse Masowië probeer lok. Hierdie immigrante het 'n eie Ermlandse dialek van die Poolse taal ontwikkel, wat die dominante taal in die landelike gebiede in die suidoostelike Ermland en veral die distrik van Allenstein was. Hierdie dialek het self die Nazi-tydperk oorleef. As gevolg van bevolkingsverskuiwings na die einde van die Tweede Wêreldoorlog het hierdie dialek uitgesterf tydens die Volksrepubliek van Pole.
Die minderheid van Pools-sprekende Ermlanders het hulself ná die ondergang van Oudpole in 1795, nie soseer as deel van die Poolse nasie beskou nie, en was lojale onderdane van die prinsbiskop en die Domkapitel van Ermland, en later van die Duitse konings van Pruise. Tydens die referendum van 1920 het 'n oorweldigende meerderheid Poolssprekende Ermlanders daarvoor gestem dat die suidelike Ermland deel van Oos-Pruise sal bly. In die tydperk tussen die twee wêreldoorloë het heelwat Poolssprekende dorpsskole onder die beskerming van die Duitse staat in die suidelike deel van Ermland bestaan. Met die aanval van Nazi-Duitsland op Pole op 1 September 1939 is die Poolssprekende skole egter gesluit en is 'n aantal van die Poolse aktiviste en onderwysers in hegtenis geneem. Baie van hulle is later in die Nasionaal-Sosialistiese konsentrasiekampe gedood. Na die einde van die Tweede Wêreldoorlog in 1945, het baie Poolssprekende Ermlanders hulle by die Duitssprekende bevolking aangesluit wat uit Ermland gevlug het of later onder dwang gedeporteer is na die beide nuwe Duitse state. In die nuwe Poolse Volksrepubliek na 1945 is die hele bevolking van die oorspronklike Duitse streek gedwing om afstand te doen van hulle Duitse burgerskap. Die wat geweier het is geïnterneer en die oorlewendes is later na Duitsland gedeporteer. Die oorspronklike bevolking van Ermland is na 1945 heeltemal vervang deur hoofsaaklik Pole wat weer uit die oostelike Poolse gebiede gevlug het wat deur die Sowjetunie geannekseer is. As gevolg van die deeglike transformasieproses is daar tans min bewyse oor in dat die streek vir amper 700-jaar 'n hoofsaaklik Duitssprekende bevolking gehad het.
Sien ook wysig
Literatuur wysig
- Hermann Frischbier: Preußisches Wörterbuch. Ost- und Westpreußische Provinzialismen in alphabetischer Folge. 2 Bande. Enslin, Berlin 1882–1883, (Auch reprographischer Nachdruck: Olms, Hildesheim 1971), Bd. 1, bl. 293.
- Joseph Bender: Die altpreußischen Landschaften innerhalb der ermländischen Diözese. In: Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Band 2, Jahrgang 1861–1863, Mainz 1863, bl. 359-386 (Volltext).
- Thiel: Beiträge zur Verfassungs- und Rechtsgeschichte Ermlands. Von den Anfängen desselben bis zu seinem Anfall unter Polnische Oberherrschaft (Friede von Thorn 1466). In: Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Band 3, Jahrgang 1864–1866, Braunsberg 1866, bl.. 662–688 (Volltext)
- Karte des Ermlands von 1755 Geargiveer 22 Januarie 2016 op Wayback Machine
- Zeittafel der ermländischen Geschichte
- Andrzej Kopiczko: Die neueste Geschichte der Diözese Ermland in der polnischen Historiographie nach 1945. In: Religions- und Kulturgeschichte in Ostmittel- und Südeuropa, herausgegeben von Rainer Bendel. Band 2, LIT Verlag, Berlin 2006, ISBN 3 8258 6178 3, bl. 139–152 (eingeschränkte Vorschau)
- Scriptores rerum Warmiensium (herausgegeben von Karl Peter Woelky und Johann Martin Saage). Band 1, Braunsberg 1866 (Volltext).
- George Adalbert von Mülverstedt: Die Namen Ermeland und Warmien. Die Heidenburgen des Bartergaues. Heinrich von Sorbaum, Bischof von Ermeland. In: Preußische Provinzial-Blätter, Jahrgang 1857 (= Neue preußische Provinzial-Blätter, Band XI), Königsberg 1857, bl. 65–73, bl. 179–198 und bl283–296.
