Esquilynse poort

Die Esquilynse poort (of porta esquilina in Latyn) was 'n poort in die muur van Servius Tullius (of Serviese muur) te Rome, waarvan die Boog van Gallienus die hedendaagse oorblyfsel is. Die ontstaan van die poort is tradisioneel na die 6de eeu v.C. gedateer, toe die Serviese muur deur die Roomse koning Servius Tullius opgerig is. Argeologiese ondersoeke en moderne geleerdes gee egter 'n datum in die 4de eeu v.C. aan. In die 3de eeu v.C. het die Serviese muur reeds in onbruik verval. Die boog is in 7 v.C. in opdrag van Augustus herbou, maar is in 262 n.C. opnuut ingewy as 'n triomfboog vir keiser Gallienus. Die boog met enkele deurgang is uit travertynblokke gebou en staan tans oor die Via di S. Vito, langsaan die gelyknamige kerk. Die boog word versier deur pilasters in die Korintiese orde en die argitraaf is voorsien van 'n deels bewaargeblewe inskripsie wat keiser Gallienus vereer.

Die poort was 'n oostelike deurgang in die stadsmuur van koning Servius Tullius.

Die Boog van Gallienus is die oorblyfsel van die antieke Porta Esquilina.

Ligging

Die Esquilynse poort was 'n deurgang na Rome oor die Esquilynse heuwel in die ooste van die stad. Die poort was aan die suidpunt van die agger, die swaargefortifiseerde deel van die Serviese muur. Die poort het na binne by die clivus Suburanus aangesluit, die hoofstraat van die Subura. Na buite het verskillende hoofpaaie, by name die via Labicana (wat by die via Latina aansluit), via Praenestina (na Praeneste) en moontlik die Via Tiburtina (na Tibur) by die Esquilynse poort ontstaan maar het waarskynlik tot naby Rome se buitemuur, die Aureliese muur, met mekaar saamgeval.

Geskiedenis

In die Republikynse era was daar digby die poort sanduitgrawings en Rome se begraafplaas, totdat Maecenas dit laat in die 1ste eeu v.C. omskep het in uitgebreide parke, die sg. horti Maecenates. Met Maecenas se dood het sy eiendom die keiser toegeval. In die jaar 7 v.C. het keiser Augustus die blykbaar vervalle of verdwene poort laat herbou, soos tewens ook ander stadspoorte. Augustus het ook die aanskoulike Tuine van Maecenas onderhou. Net suidwes van die Esquilynse poort is later noemenswaardige bouwerke opgerig waaronder Nero se goue huis, die Baddens van Titus en die Trajaanse baddens.

Na aanleiding van die konsep van die pomerium, blyk daar 'n nie-amptelike Romeinse “tradisie” te bestaan het dat sekere terregstellings slegs “buite” die stad uitgevoer kon word. Gevolglik word hierdie poort deur verskeie antieke outeurs vermeld in hul beskrywings van dergelike gebeure. So lees ons byvoorbeeld in Cic. Pro. Clu. 37 van die moord op Asinus van Larinum buite die Esquilynse poort, en in Tac. Ann. ii. 32 van die terregstelling van die astroloog Publius Marcius deur konsuls buite die Esquilynse poort.

Die Esquilynse poort word in antieke literatuur aangedui as 'n belangrike toegangs- of uitgangsroete van Rome. Livius skryf oor konsul Publius Valerius Publicola se strategiese plan om Etruskiese plunderaars van Romeinse plase in 'n hinderlaag te lok. Valerius het opdrag gegee dat beeste wat tot nog toe binne die stadsmure beveilig is, deur die Esquilynse poort uitgeja word sodat die Etruskers, wanneer hulle opdaag om die beeste te steel, deur die Romeine voorgelê en omsingel kon word. In een van Cicero se toesprake, waarin hy die grootsheid van triomftogte in heroorweging bring, vertel hy hoe hy sy eie Makedoniese lourierkranse ondervoets vertrap het toe hy Rome deur die Esquilynse poort betree het, en dit suggereer dat triomftogte deur hierdie stadspoort gebruiklik was. Nog 'n voorbeeld van die Esquilynse poort in antieke literatuur kom van Plutarchus se beskywing van Sulla se eerste opmars na Rome. Sulla het opdrag gegee dat die Esquilynse poort beveilig word, en het sy troepe deur die poort gestuur. Hulle is egter bestook met bakstene en klippe deur stadsburgers wat deur Marius opgeroep is om die stad te verdedig.

Die ligging van die Esquilynse poort is aanvanklik gekenmerk deur 'n enkelboog wat in die 1ste eeu v.C. opgerig is. In die 3de eeu n.C. is dit uitgebrei na 'n tripelboogstruktuur toe twee voetgangerboë bygevoeg is. Hierdie bouwerk waarvan die toppunt 8,8 m hoog was is in 262 n.C. deur die ridder Marcus Aurelius Victor gefinansier ter ere van die Romeinse keiser Gallienus en sy gade Cornelia Salonina. Die inskripsie uit Augustus se tyd is verwyder, en 'n dun marmerplaat met nuwe inskripsie is op die argitraaf aangebring. Alhoewel daar argeologiese tekens is van bykomende pilaarfondasies, het Aurelius Victor se aanvullende boë nie behoue gebly nie. Die twee voetgangerboë is naamlik in die 14de of 15de eeu afgebreek, sodat slegs Augustus se oorspronklike enkelboog vandag nog staan.