Evo Morales

Juan Evo Morales Ayma (gebore 26 Oktober 1959 in Isallawi, Cantón Orinoca, departement Oruro, Bolivië) is 'n Boliviaanse politikus wat van 2006 tot 2019 as 80ste president van Bolivië gedien het. Buitendien was hy leier van die sosialistiese party Movimiento al Socialismo (MAS) en die beweging vir die regte van Koka-boere (die sogenaamde Cocalero).

Evo Morales
80ste President van Bolivië
Ampstermyn 22 Januarie 2006 – 10 November 2019
Vise	Álvaro García Linera
Voorafgegaan deur	Eduardo Rodríguez
Opgevolg deur	Adriana Salvatierra (waarnemend vir een dag), Jeanine Áñez
Leier van die Beweging vir Sosialisme
Ampsbekleër
Termynaanvang 1 Januarie 1998
Voorafgegaan deur	Nuwe amp
Persoonlike besonderhede
Gebore	26 Oktober 1959 (1959-10-26) Isallawi, Bolivië
Politieke party	Beweging vir Sosialisme
Kind(ers)	Eva Liz Álvaro Ernesto Fidel
Religie	Pachamama-geloof en Rooms-Katolieke Kerk
Handtekening

Met sy oorwinning van 54 persent van die stemtotaal was Evo Morales veel duideliker as verwag die mees gekose kandidaat in die presidentskapsverkiesing van 18 Desember 2005. Hy word daardeur die eerste etnies inheemse staatshoof van Bolivië en bekom ook die mees beduidendste verkiesingsoorwinning sedert die einde van die laaste militêrregering in 1982. By die presidentsverkiesing van Desember 2009 oortref hy die vorige uitslag van 2005 met 'n stempersentasie van 64 persent. Na die betwiste verkiesing in 2019 en die daaropvolgende onrus, het Morales ingestem om sy bedanking as president in te dien. Na 'n tydelike ballingskap keer hy terug na die verkiesing van president Luis Arce.

Morales se kenteken is sy Chompa en die graag daaroor gewerfde Chamarra baadjie, dié hy onder misagting van diplomatiese protokolle ook tydens sy eerste amptelike wêreldreise na staatshoofte gedra het.

Jeug en opvoeding

Morales bring sy jeug in die stad Oruro in die Altiplano, in armoede deur. Vier van sy broers sterf in hul kinderjare. Hy stam vanuit 'n Aymara-familie van die stad Orinoca. Telkemaal was daar vir die Morales kinders slegs mieliesop drie maal daagliks om te eet. Gedurende die skooltyd werk Morales in 'n bakkery en verkoop hy soetighede by die skool, wat hy slegs tot die sesde graad bywoon. Boonop speel hy naweke in 'n musiekgroep, om ekstra geld te verdien.

Nadat ryp weer die hele gesin se oes vernietig, besluit sy vader om na die Yungas te trek. Die familie sukkel egter om kop bo water te hou en vanaf 1978 woon die familie in Chapare, die Bolivianiese koka-verbouingssentrum. Nadat Morales sy weermagsdiens voltooi het, keer hy terug na Chapare.

Politiese loopbaan

Morales oorneem met die tyd al hoe meer verantwoording in Sindicato, waar die lewens van die dorpsgemeenskappe georganiseerd word. Daar word geld ingesamel, so te sê belasting, om skole, strate en klinieke te bou. Die jong Morales word later tot Dirigente (leier) verkies, en later ook tot leier van die volgende hoogste eenheit, die Central.

Morales was sedert 1993 parlementslid, aanvanklik vir die Izquierda Unida. In die negentiger jare stig hy tesame met vriendie die ISP (Politiese instrument vir die soewereiniteit van die Volk). Nadat die verkiesingsgereg meermaals die deelname van die party in die verkiesing verhinder, oorneem hulle met MAS (Movimento al Socialismo; Beweging na die sosialisme) die naam van 'n party wat kort voor dissolusie gestaan het. Onder die nuwe vaandel kon die party in die verkiesing deelneem en by die parlement intree. Morales kon die verkiesingsdistrik Chapare met meer as 60% van die stemme inpalm en as direkte kandidaat weer die parlement betree.

In November 2007 ontvang Evo Morales van die Universidad Autónoma de Santo Domingo 'n ere-doktorsgraad as erkenning vir sy loopbaan as vegter vir sosiale verbetering.

Verkiesing 2002

In Januarie 2002 word Morales uit sy amp in die kongres onthef, blykbaar as gevolg van 'n aanklag van terrorisme in konneksie met onluste in Sacabe teen die algehele vernietiging van Koka-plantasies, waarby vier koka-boere, drie soldate en 'n polisie offisier sterf. Moontlik was die Amerikaanse konsulaat ook bedrywig om hom uit die parlement te verwyder.

Morales kondig egter nog steeds sy kandidaatskap vir die volgende presidentskaps- en kongresverkiesings in 27 Junie aan. In Maart 2002 word die uitsluiting van Morales uit die kongres as ongrondwetlik verklaar, tog maak hy nie weer voor die nuwe kongresbeëdiging van 4 Augustus aanspraak op sy oorspronklike sitplek in die kongres nie. Sy party bekom 'n maar 'n piepklein aandeel van vier persent in die algemene verkiesing, maar benut hul knap middele om 'n verbeeldingsryke verkiesingsveldtog met groot aantrekkingskrag uit te voer. Sy party breek met die tradisionele verkiesingsmiddele waarby tientalle t-hemde, kêps, kalenders en verdere politiese konfetti uitgedeel word. In 'n kontroversiële televisie-verskyning verskyn 'n inheemse Boliviaanse meise om die massas te maan om volgens hul gewetens te stem, en nié volgens die bevele van hul base nie.

Die MAS bekom, nes elke ander party, 'n klein staatlike teruggawe van hul verkiesingskostes van minder as 200 000 Amerikaanse dollar.

Om die kwadevoelens teenoor die Verenigde State se teenwoordigheid in die algemeen en teenor die VSA-konsulaat in Bolivië ins besondere uit te buit, laat die MAS 'n plakaat met 'n enorme foto van Morales met die woorde: Bolivianers: Julle besluit. Wie regeer? Rocha of die stem van die Volk. in die Boliviaaniese stede oprig. Die plakaat toon 'n groot invloed te gehad het en honderde duisende meer eksemplare as oorspronklik beplan, is later gedruk.

Alle kandidate van Bolivië se heersende neoliberale parteie weier om enigsens met Morales as kandidaat van 'n minderheidsparty te praat. In Junie verklaar Morales aan die media dat hy netso min in 'n amptelike gesprek met hulle geïnteresseerd is: Die enigste, met wie ek wil praat, is met (die VSA konsulaat se verteenwoordiger) Rocha, ek praat eerder met die eienaar van die sirkus as met die narre.

Wenig dae voor die verkiesing in 'n toespraak in die aanwesigheid van die uitgaande Boliviaanse president Jorge Quiroga waarsku Rocha die Boliviaaniese kiesers, dat indien hulle vir Morales sou stem, die VSA hul ontwikkelingshulp sal opskort en hul markte vir Bolivië sal sluit. Twyfelloos stem die Indígenas, spesifiek dié in die indigene departemente van die Altiplano, in hul massas vir die party van Morales, en verskaf aan hom 20.94 persent van die stemme, slegs 'n paar punte minder as dié van die seëvierende party. Later skryf Morales MAS se sege toe aan die VSA buitelandse verteenwoordiger: Elke opmerking wat Rocha teen ons maak, help ons om sterker te word en ontwaak die bewussyn van die volk.

As gevolg van sy weiering om tot enige kompromis oor te gaan (wat deur sommige as hardkoppig beskou word) word Morales en MAS uitgesluit uit die koalisie wat die nuwe president bepaal: Gonzalo Sánchez de Lozada. MAS tree egter as sterke opposisie by die kongres in. Dit was waarskynlik die beste uitslag vir MAS.

Vele mense was van mening dat Morales en sy party nog nie ryp genoeg was om 'n moderne kapitalistiese land te regeer nie. Morales word gekritiseer, aangesien hy geen duidelike program het nie: dit is duidelik waarteen hy is, maar nog onduidelik waaruit sy alternatiewe bestaan. Morales slaan min ag op die daartydse regeringsvorm gebaseer op 'n parlementariese demokrasie, wat hy vir bedreig beskou, om van binne gekorrupteer en van buite gemanipuleer te word.

Volgens sy mening benodig Bolvië se improviserende kleinboere voor alles outonomie, 'n gelyke kans tot bronne en toegang tot grond.

Kontroversie rondom gasontginningsbelasting (2003 tot 2005)

Nadat sewe demonstreerders van die arbeiters-unie COB in 'n onderonsie met strydkragte in verband met Boliviaanse aardgas sterf, roep COB 'n onbeperkte algemene werkstilstand vir 29 September 2003 uit. Morales en MAS besluit om aan die protes deel te neem om potensieel meer mag by die plaaslike verkiesing van 2004 te bekom.

Net soos Venezuela, is Bolivië ryke aan aardgasbronne. Terselfdertyd geld Bolivië as die armste land van die Subkontinent, 'n toestand wat vele aan die uitbuiting van hul natuurlike hulpbronne deur buitelandse konserne toeskryf. Die privatisering van die ontginning van Bolivië se aardgas word in die 1990er jare deur die wêreldbank en IMF (Internasionale Monetêre Fonds) onder voering van die VSA in ruil vir ontwikkelingshulp en ekstra krediete beding.

Aangesien die aardgas industrie reeds op opgeleide buitelandse werkers staat maak, bly die enigste beduidende inkomstebron vir die Indígenas, rondom 70% van die bevolking, die verbouing van Koka. Omdat herdie tradisionele Boliviaanse landbou-produk tot Kokaïen verwerk kan word, word Koka onder VSA druk al hoe sterker gereguleer en die handel daarvan ingekort. Vele boere voel hulself daardeur gekriminaliseer en van ontwikkelingskanse beroof. Die navolgsel is 'n wyd verbreide anti-VSA-amerikanisme, dié in die vergange dekades in 'n toenemende maat sy neerslag in die politiese gestel vind.

Die MAS skryf 'n ontginningsbelasting van om en by 50 persent vir olie- en gaskonserne toe, om aan die verarmde landelike bevolking 'n deel van die roustofrykdom van Bolivië te bemoontlik. Die in Bolivië doenig internasionale gasondernemings, Brittanje se BG Group, die Franse Total, die Spaans-Argentynse Repsol-YPF en die Brasiliaanse Petrobrás dreig met uitwandering en skadevergoeding.

Mesas se uittrede en die voorgetrekte verkiesing van 2005

As gevolg van die druk deur MAS-aanhangers, dié met staatblokkades en demonstrasies teen die dienende president Carlos Mesa protesteer, kondig hy op 6 Maart 2005 sy uittrede aan.

Mesas se uittrede word deur die kongres op 9 Maart 2005 eenstimmig afgekeur. In dieselfde sitting stem 'n parlementsmeerderheid vir 'n sosiaalverdrag, wat onder andere tesame met die 32 persent belasting ook 'n invorderingsbelasting van 18 persent voorsien. MAS stem egter daarteen en die aanhangers van Morales gaan voort met hul blokkasies. Mesa verklaar op 7 Junie 2005 nogmaals sy uittrede, vorder aan dat die soektog na konsensus in die deur blokkasies opgehitse politiese atmosfeer nie meer moontlik is nie, en dat 'n nuwe verkiesing nodig is. Morales se party dring egter daarop aan dat die president van die hooggeregshof, volgens die grondwet die derde kandidaat vir die land se presidentskap (na die dienende president en vise-president), nou moet dien as die land se president.

Nadat die president van die hooggeregshof, Eduardo Rodríguez, die oorgangspresident geword het, stel hy die verkiesingsdatum tot 18 Desember 2005 vas. Reeds in die eerste verkiesingsrondte bekom Evo Morales 'n absolute meerderheid van die stemme (54 persent). Tydens sy beêdiging op 22 Januarie 2006, wat deur 'n inheemse religieuse seremonie vooruitgegang was, beroep hy homself daartoe om "500 jare se diskriminering te beëindig". Tot adjunkpresident benoem Morales vir Álvaro García Linera.

Ampstydperk

Eerste jare

Morales in 'n Chompa geklee.

Aanvang Mei 2006 in vervulling van sy verkiesingsbelofte nasionaliseer Evo Morales die aardolie- en aardgassektore van Bolivië. Hy maak 'n dekreet wat die buitelandse besighede verplig om hul totale produksiekettings binne 6 maande aan die staat se oliemaatskappy oor te dra. Volgens Evo Morales se eie uitsprake, beskou hy Fidel Castro as "'n simbool vir die verandering tot 'n nuwe Suid-Amerika".

Die ampstydperk van die president van Bolivië betrek vyf jare en kan nie daaropvolgend verleng word nie. In 'n onderhoud met die tydskrif "Politique Internationale" dui Morales in vroeëjaar 2006 egter aan, dat hy 'n grondwetverandering oorweeg.

In Julie 2006 begin Morales met voorbereiding vir 'n hervorming van die grondwet. Dit streef na 'n nasionalisering van alle ondergrondse hulpbronne, die spoornetwerk en die industrie, 'n hervorming van die destyds liberale ekonomiese bestel, 'n landelike hervorming, en na die 'n afskaffing van die staatsgeloof (Katolisisme).

Autonomie-kontroversieë en die referendum van 2008

'n Sentrale onderhandelingspunt¿was die vraag rondom die toekomstige staatsform: terwyl in die vier oostelike Departementos van Media Luna (Beni, Pando, Santa Cruz en Tarija) die bevolking die invoer van 'n federale staatstruktuur met regionale outonomie verlang, keur die vyf westelike Departementos in die hoogland (Chuquisaca, Cochabamba, Oruro, La Paz en Potosí) die strewe na outonomie af.

Nadat die departamentos de media luna in 'n verkiesing ten gunste van 'n vorm van outonomie volgens dié van sekere Spaanse gebiede stem, verklaar Evo Morales homself bereid 'n referendum oor sy presidentskap te hou. Op 10 Augustus 2008 word hy by hierdie referendum in sy amp bevestig. Meer as 67 persent van die stemmers – meer as in die verkiesing van 2005 – stem vir Morales en sy vise-president Alvaro Garciá Linera. In 'n daaropvolgende toespraak kondig Morales aan dat hy met sy nasionaliseringspolitiek wil voortgaan.

Die grondwethervorming word deur die konflik uitgestel. Nadat daar in onderhandelinge vele konsessies van die regering aan die opposisie gemaak was, neem die Boliviaanse bevolking die nuwe grondwet in Januarie 2009 aan.

Herverkiesing 2009

Tydens die presidentsverkiesing op 6 Desember 2009 verenig Evo Morales 64 persent van die stemme op homself; met 'n verkiesingsdeelname van 94 persent. Die polarisering van die land, wat by die referendum in Augustus 2008 sowel as by die nuwe grondwet referendum van Januarie 2009 nog baie duidelik te siene was, was hierdie maal minder merkbaar. Slegs in Santa Cruz en Beni bekom Morales se uitdager 'n duidelike voorsprong. In Tarija bekom Morales se MAS met 51 persent van die stemme die meerderheid. By die gelyktydige parlementsverkiesing wen MAS 88 van die 130 verteenwoordigers in die huis van verteenwoordigers en 36 verteenwoordigers in die senaat en beskik sodoende oor 'n tweederde meerderheid in beide kamers van die parlement.

Politiese Standpunte

Algemeen

Morales geld as krities teenoor kapitalisme en beskou neo-liberalisme as 'n uitvinding van die IMF en die wêreldbank, wat vir die laer klasse slegs naakte oorlewing verseker. Die staat ondersteun individualisme, konsumerisme en onafhanklikheid, maar laat landbouers en boere in die steek, wanneer byvoorbeeld 'n oes deur onweer vernietig word. Krities uiter hy homself ook teenoor die koka-politiek. Met betrekking tot aardverwarming sien hy die ontwikkelde staate "ook finansieel" verplig.

Kritiek teenoor Israel

Evo Morales verkondig op 14 Januarie 2009 die staking van diplomatiese betrekkinge tussen Bolivië en Israel as gevolg van Israel se Operation Molten Lead (Operasie gegiede lood) teenoor die siviele bevolking van Gaza. Hy sê verder dat hy 'n klag teen Israel voor die Internasionale Geregshof ondersteun en voer aan dat voormalige Israeliese president Shimon Peres die Nobel vredesprys ontneem moet word.

Buitendien kritiseer hy die Sekuriteitsraad van die Verenigde Nasies vir sy terughoudende reaksie op die krises.

Ontvangs

Kritiek teenoor die landboupolitiek

Sven Schaller lewer kritiek in 2009 in 'n bydrae vir die latein-amerikaanse aanlyntydskrif Quetzal. Volgens hom het die landbouhervorming van 3 Junie 2006 nie die probleem van hoeë konsentrasie van grondbesit verminder nie. Die regering van Morales het homself alleen op die nuwe reëls van eiendomsreg gekonsentreer en slegs onproduktiewe grond onteien, waarvolgens geen radikale hervorming van die bestaande besittingstruktuur bereik word nie.

Kritiek teenoor die tesamestelling van die regering

Morales is wel die eerste inheemse president van Bolivië. Maar volgens sommige kritikuste soos Felipe Quispe, kan van 'n inheems gevormde regering nie gepraat word nie, "[…] die wenig Indios, die in die regering was, soos die voormalige onderwysminister Féliz Patzi of die waterminister Abel Mamani, word uitgeskuif. Die enigste Indio in die regeringshof is die buitelandse minister David Choquehuanca."

Bronne

• Hierdie artikel is merendeels vanaf die Duitse Wikipedia-artikel vertaal, de:Evo Morales.

Literatuur

• Robert Lessmann: Das neue Bolivien. Evo Morales und seine demokratische Revolution. Zürich 2010. ISBN 978-3-85869-403-4. (de)
• Ulrich Goedeking: „Die Macht politischer Diskurse: Indigene Bewegung, lokale Proteste und die Politik indigener Führungspersönlichkeiten in Bolivien“ in: INDIANA 17/18 (2000/2001), 83-104 online (de)
• Muruchi Poma: Evo Morales. Die Biografie. Militzke Verlag, März 2007 (de)
• Katharina Müller: Hohe Erwartungen an Evo Morales. Eine Reportage aus Bolivien drei Monate nach der Wahl. Geargiveer 18 Januarie 2012 op Wayback Machine In: analyse & kritik Nr. 504, 17. Maart 2006 (de)
• Johannes Winter (2006): Bolivien – Armut schweißt zusammen. Ansätze für ein interkulturelles Zusammenleben jenseits aller Fragmentierung. In: eins – Entwicklungspolitik Information Nord-Süd, H. 11-12 (Junie), p. 42-45, 2006. (de)
• Johannes Winter u. Andre Schamansky: Sind die Andenstaaten unregierbar? Ursachen der politischen Krise in Bolivien, Ekuador und Peru. In: Zeitschrift Entwicklungspolitik Nr. 14, Jaar. 2005, `p. 30–34. (de)
• Rafael Sevilla u. Ariel Benavides: Bolivien – das verkannte Land? Horlemann, Bad Honnef 2001. (de)
• Simón Ramírez Voltaire: Pauke und Trompete. Ein ungleiches Paar hat alten Strukturen in Bolivien den Kampf angesagt. In: blätter des informationszentrum 3.Welt (iz3w), Nr. 292/2006. (de)

Eksterne skakels

• Evo Morales in die katalogus van die Duitse Nasionale Biblioteek (de)
• Evo Morales' Homepage Geargiveer 30 Maart 2010 op Wayback Machine (Verskeie tale)
• Interview^{[dooie skakel]} (en)
• Interview Geargiveer 26 September 2007 op Wayback Machine (fr)
• Dossier – Bolivien im Umbruch (de)
• Rede vor der UNO-Vollversammlung Geargiveer 22 April 2009 op Wayback Machine (Video, Spaans), 19. September 2006, 14:14 Min.