Evolusie

In biologie is evolusie die proses waardeur nuwe trekke in bevolkings ontwikkel en dié dan voortgedra word van geslag tot geslag. Met die verloop van duisende jare het die proses nuwe spesies ontwikkel, tot vandag se 1 562 663 spesies.^[1] Die filogenetiese "boom" op die regterkant toon die oorspronklike gemeenskaplike stam van, en latere verhoudings tussen die drie hoofdomeine van lewende wesens aan.

Die huidige begrip van evolusie is gebaseer op die teorie van natuurlike seleksie, ontwikkel in 'n joernaalartikel deur Charles Darwin en Alfred Russel Wallace in 1858, en wyer bekend gestel in Darwin se boek Die oorsprong van spesies in 1859. Natuurlike seleksie is die gedagte dat individuele organismes met genetiese materiaal wat aan hulle voordelige oorerflike eienskappe verleen, meer geneig tot oorlewing is as andere wat dit nie het nie, en gewoonlik meer tyd het om te kan voortplant as daardie andere. Deur voortplanting vermeerder die voorkomssyfer van sulke eienskappe in daaropvolgende generasies.

In die 1930's het wetenskaplikes Darwin se werk met die teorie van Gregor Mendel oor oorerflikheid, gekombineer tot 'n nuwe evolusie-sintese bekend as Neo-Darwinisme. Dié sintese beskryf evolusie as 'n verandering in die frekwensie van allele in 'n bevolking van een geslag tot die volgende. Die meganismes wat hierdie veranderinge veroorsaak is die grondmeganismes van bevolkingsgenetika: natuurlike seleksie, en genetiese skuiwing (Engels genetic drift), wat op sy beurt afhang van die genetiese verskeidenheid veroorsaak deur mutasie, genetiese rekombinasie en geenvloei.^[2] Hierdie teorie het die sentraal-organiserende beginsel van moderne biologie geword, met direkte toepasbaarheid op onderwerpe soos antibiotiese weerstandigheid, eusosiaalheid in insekte, en die verbysterende biodiversiteit van die wêreld.

Getuienis ter ondersteuning van evolusie

Tydlyn van lewe

-4500 —

–

-4000 —

–

-3500 —

–

-3000 —

–

-2500 —

–

-2000 —

–

-1500 —

–

-1000 —

–

-500 —

–

0 —

Water

Eensellige
lewe

Fotosintese

Eukariote

Meersellige
lewe

Artropode Weekdiere

Plante

Dinosourusse

Soogdiere

Blomme

Voëls

Primate

←

Aarde (−4540)

←

Vroegste water

←

Vroegste lewe

←

Vroegste suurstof

←

Atmosferiese suurstof

←

Suurstofkrisis

←

Seksuele voortplanting

←

←

←

←

←

←

F
a
n
e
r
o
s
o
ï
k
u
m

P
r
o
t
e
r
o
s
o
ï
k
u
m

A
r
g
e
ï
k
u
m

H
a
d
e
ï
k
u
m

Ystydperke

(Miljoen jaar gelede)

Sien ook Lewe, Mens en Natuur.

Morfologies

'n Fossielvis van die genus Knightia.

Die teenwoordigheid van fossielgetuienis verskaf 'n geleentheid vir die absolute bevestiging van die ouderdom van uitgestorwe spesies, deur middel van radiometriese datering.
Paleontoloë kan evolusie ondersoek deur ontleding van fossielgetuienis, soos dié in die ryk fossielteenwoordigheid van die Burgess-skalie.^[3]
Filogenetika het aangetoon dat strukture met 'n soortgelyke interne organisasie, in verskillende spesies uiteenlopende funksies mag vervul.

Genetiese volgordebepaling

Organismes wat filogeneties naby aan mekaar is, het 'n hoër mate van soortgelyke genetiese volgordereekse as dié wat filogeneties verder van mekaar is. Só is die mens se DNA-volgordereeks slegs 1,2% uiteenlopend van die sjimpansee, 1,6% van die gorilla en 6,6% van die bobbejaan.^[4]

Komplekse gedurige herhalings

Die ontwikkeling van kragtige genoeg rekenaarprogramme het die studie van die herhaling van selfveranderende komplekse sisteme moontlik gemaak. Sodoende kon 'n wiskundig-presiese begrip van die aard van die prosesse van evolusie tot stand kom. Rekenaarnabootsings van die evolusie van lineêre volgordebepalings het byvoorbeeld bewys dat die herkombinasie van blokke volgreekse belangriker is as die ontwikkeling veroorsaak deur mutasie op 'n spesifieke plek. ^[5]

Die meidoringvlieg

Rhagoletis pomonella, 'n soort vrugtevlieg, is 'n spesie wat bewys dat evolusie vandag steeds voortgaan en wetenskaplik waarneembaar is. In die 19de eeu, nadat appels Amerika binnegebring is, het 'n nuwe bevolking vlieë spontaan vanuit die meidoringvliegspesie ontstaan: dié vlieë het slegs appels begin besmet en nie meer meidoringvrugte nie. Die twee spesies onderteel ook nie juis meer nie.^[6]

Moderne sintese van evolusie

Oorerflikheid

Die DNA is die molekule betrokke by oorerflikheid, soos die eerste keer voorgestel deur Mendel in sy geengebaseerde model van oorerflikheid. Talle spesies plant seksueel voort: 'n proses van meiotiese herkombinasie, en daarna 'n onafhanklike verdeling van die chromosome en die saamvoeging van gamete (gewoonlik eier en sperm).

Sommige meganismes van evolusie

Mutasie

Dié vind gewoonlik plaas deur "kopiëringsfoute" in die genetiese materiaal tydens verdeling, maar ook deur die blootstelling aan virusse, vry radikale en chemiese stowwe.

Geenvloei

Dit is die proses van genetiese verandering deur middel van die bekendstelling van nuwe genetiese materiaal in 'n genetiese bevolking, vanaf 'n geneties-verskillend ander bevolking, gewoonlik deur middel van geenoordrag. Dit kan natuurlik gebeur, maar vind dikwels ook plaas weens die inwerking van virusse. ^[7]

Seleksie en aanpassing

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Natuurlike seleksie.

'n Mannetjiespou se stert is 'n goeie voorbeeld van seksuele seleksie.

Natuurlike seleksie ontstaan deurdat lede van dieselfde spesie weens die lede se belewenis van verskillende gebeure en omgewings langer of korter oorleef. Diegene wat langer oorleef het 'n hoër mate van suksesvolle voortplantingsgeleenthede. Dit is nie 'n lukrake proses nie; dit selekteer vir mutasies wat beter of slegter aangepas is vir die betrokke omstandigheid. Die kernrol wat dit speel in evolusie het 'n sterk verbintenis daartussen en die studie van ekologie veroorsaak. Natuurlike seleksie kan onderverdeel word in twee kategorieë:

Ekologiese seleksie wanneer organismes wat oorleef en voortplant, die frekwensie van hul genetiese materiaal verhoog, in vergelyking met diegene wat nie oorleef nie.
Seksuele seleksie wanneer organismes meer dikwels teel met lede van die teenoorgestelde geslag op grond van die aantrekking van die teenoorgestelde geslag se fisiese voorkoms, en dus die genetiese frekwensie van daardie voorkoms in die nageslagsgeenpoel verhoog.

Sien ook

Verwysings

↑ "Die rooilys van bedreigde spesies". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 April 2006. Besoek op 27 Mei 2006.
↑ "Hoe om evolusie te verstaan", Universiteit van Kalifornië, Berkeley, by http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/evo_17 en http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/evo_16.
↑ "Die geskiedenis van die Burgess-skalie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Junie 2006. Besoek op 27 Mei 2006.
↑ Twee bronne: 'Genomic divergences between humans and other hominoids and the effective population size of the common ancestor of humans and chimpanzees', en 'Quantitative Estimates of Sequence Divergence for Comparative Analyses of Mammalian Genomes'
↑ "DNA shuffling by random fragmentation and reassembly: in vitro recombination for molecular evolution", Stemmer WP, Proc Natl Acad Sci, 1994
↑ "Proc. Natl. Acad. Sci. USA - Vol. 94, pp. 11417-11421, October 1997 - Evolusie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Maart 2005. Besoek op 27 Mei 2006.
↑ "Navorsers ruil begrippe met mekaar oor geenomruiling" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 18 Februarie 2006. Besoek op 27 Mei 2006.

Eksterne skakels

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.

[1] "Die rooilys van bedreigde spesies". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 April 2006. Besoek op 27 Mei 2006.

[2] "Hoe om evolusie te verstaan", Universiteit van Kalifornië, Berkeley, by http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/evo_17 en http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/evo_16.

[3] "Die geskiedenis van die Burgess-skalie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Junie 2006. Besoek op 27 Mei 2006.

[4] Twee bronne: 'Genomic divergences between humans and other hominoids and the effective population size of the common ancestor of humans and chimpanzees', en 'Quantitative Estimates of Sequence Divergence for Comparative Analyses of Mammalian Genomes'

[5] "DNA shuffling by random fragmentation and reassembly: in vitro recombination for molecular evolution", Stemmer WP, Proc Natl Acad Sci, 1994

[6] "Proc. Natl. Acad. Sci. USA - Vol. 94, pp. 11417-11421, October 1997 - Evolusie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Maart 2005. Besoek op 27 Mei 2006.

[7] "Navorsers ruil begrippe met mekaar oor geenomruiling" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 18 Februarie 2006. Besoek op 27 Mei 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]