Wikipedia

Argeïkum

tweede geologiese eon

Die Argeïkum of Argeïese Eon is die tweede geologiese eon in die Aarde se bestaan. Dit het sowat 4 miljard jaar gelede begin met die einde van die Hadeïkum en geduur tot die begin van die Proterosoïkum sowat 2,5 miljard jaar gelede.

'n Artistieke weergawe van 'n landskap in die Argeïkum
Eon Era Periode Ouderdom  Ma.
Proterosoïkum Paleoproterosoïkum later
Argeïkum Neoargeïkum Siderium[1][2] 2630 -2420
Metanium 2780 – 2630
Mesoargeïkum Pongolium 3020 – 2780
Vaalbarium 3490 -3020
Paleoargeïkum 3810 – 3490
Eoargeïkum 4000 – 3810 ?
Hadeïkum Neohadeïkum Prometium vroeër

Die naam kom van die Antieke Griekse Αρχή (Arkhē; "begin, oorsprong"). Die eon is eers gewoonlik nie op grond van stratigrafie soos ander geologiese tydperke nie, maar chronometries bepaal. Gradstein hulle (2012) het nogtans 'n indeling voorgestel wat vanaf omtrent 3490 Ma stratigrafies gedefinieer word.[1] In sommige geskrifte word die Hadeïkum beskou as deel van die Argeïkum. Die grens tussen Hadeïkum en Aegeïkum is omstrede. Gradstein beskou die Eoargeïkum van 4,0 - 3,8 Ga as die begin van die Argeïkum. Goldblatt hulle noem hierdie tyd Prometium en beskou dit as 'n periode van die Hadeïkum omdat die Groot Bombardement van die Maan nog besig was.[3]

Toe die Argeïkum begin, was die Aarde se hittevloei byna drie keer so groot as vandag, en dit was steeds twee keer so groot met die oorgang na die Proterosoïkum. Die ekstra hitte is veroorsaak deur ’n mengsel van oortollige hitte ná die vorming van die planeet en sy kern en radioaktiewe elemente.

Tektoniese aktiwiteit het waarskynlik verskil van vandag s'n. Sommige wetenskaplikes meen dat omdat die Aarde baie warmer was, tektoniese aktiwiteit groter was. Dit het die vorming van kontinente voorkom totdat die mantel afgekoel en konveksie afgeneem het. Ander meen die oseaniese litosfeer was te lewendig dat tektoniese plate onder mekaar kon inbeweeg en dat die gebrek aan Argeïese rotse die gevolg is van erosie deur daaropvolgende tektoniese aktiwiteit.

Plaattektoniek

wysig
 
Argeïese kratons.[4]

Vandag word steeds navorsing gedoen om te bepaal of tektoniese aktiwiteit in die Argeïkum voorgekom het.[5]

Uit die ontwikkeling van die Sm/Nd-isotoopverhouding kom Rosas en Korenaga (2018) tot die gevolgtrekking dat die groei van die aardkors reeds aan die einde van die Hadeïkum volledig was en dat die konveksie in die mantel dalk reeds deur plaattektoniek plaas gevind het. Die tektoniek se styl kan nogtans baie verskil het met vandag en die spoed van die kringloop kan so hoog as 2-4 x 1022 kg/Ga gewees het. [6]

Kratons

wysig

Hoewel uit die Hadeïkum noulik gesteentes bekend is kan uit die Argeïkum heelparty kratons onderskei. Die Kaapvaal-kraton van Suid-Afrika met sy Barberton-groensteengordel is die kraton wat die beste behou is. Daar word gedink dat die kraton soms superkratons gevorm het. Die periode Vaalbarium is na die bekendste voorgestelde superkraton Vaalbara (Kaapvaal+Pilbara) vernoem, hoewel dit nie seker is dat dit reeds in daardie tyd gevorm het nie. Daar het moontlik ook ander superkratons bestaan soos Superia (Superior+Wyoming+Kola-Karelia+Hearne volgens Ernst & Bleeker 2010), Sclavia (Dharwar+Slave volgens French & Heaman 2010) en Zimgarn (Yilgarn+Zimbabwe volgens Smirnov hulle 2013) Dit is nogtans moontlik dat Pilbara en Kaapvaal saam met ander kratons 'n groter superkontinent gevorm het sonder dat hulle aanmekaar gegrens het.[7]

Klimaat

wysig

Die Argeïkum se klimaat is 'n omstrede saak. Die δ18O-waardes wat in tjert gevind word, wys 'n baie hoë temperatuur van die aardoppervlak tot 1,5 Ga gelede (Proterosoïkum). Die reduserende aard van die atmosfeer beteken dalk dat die parsiële druk van koolstofdioksied baie hoër gewees het as vandag. Daar is ook biochemiese aanwysings dat die oudste lewensvorme, Archaea en Bakterieë termofiel was en 'n temperatuur van 100 oC kon oorleef het. Aan die ander kant het die son waarskynlik minder sterk geskyn. Daar is ook aanwysings vir 'n ystydperk in die Pongolium.[8]

Lewe

wysig
 
Fossiele stromatoliet uit Pilbara 3,6 -3,2 Ga oud.

Wetenskaplike bewyse dui aan dat lewe op Aarde minstens 3,5 miljard jaar gelede begin het.[9][10] Die vroegste bewyse van lewe is grafiet wat biogenies blyk te wees en voorkom in 3,7 miljard jaar oue afsettingsgesteentes wat in Wes-Groenland ontdek is[11] en fossiele in 3,48 miljard jaar oue sandsteen wat in Wes-Australië ontdek is.[12][13]

Fossiele van sianobakteriese lae wat gehelp het met die vorming van suurstof in die atmosfeer[14] het regdeur die Argeïkum voorgekom en veral algemeen geraak laat in die eon.[15] Benewens die domein Bacteria (voorheen bekend as Eubacteria), is mikrofossiele van die domein Archaea ook al ontdek.

Lewe het waarskynlik regdeur die Argeïkum bestaan, maar was beperk tot eenvoudige, eensellige organismes bekend as prokariote. Met die begin van die Vaalbarium word die eerste makroskopiese fossiele gevind, die stromatoliete, matte van kolonievormende sianobakterieë wat vandag nog plek-plek voorkom waar die soutgehalte van seewater so hoog is dat ander organismes wat dit sou vreet daar nie kan voorkom nie.

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 The Geologic Time Scale 2012, Deel 2 F M Gradstein, J G Ogg, Mark Schmitz, Gabi Ogg Elsevier, 2012 ISBN 0-444-59425-6, ISBN 978-0-444-59425-9
  2. ↑ Hierdie indeling volg F M Gradstein, J G Ogg, Mark Schmitz, Gabi Ogg s'n. Hierdie indeling kom nie heeltemal met Golblatt s'n vir die Hadeïkum ooreen nie: die grens tussen die twee eone is nie dieselfde nie
  3. ↑ The Eons of Chaos and Hades C. Goldblatt, K.J. Zahnle, N.H. Sleep, E.G. Nisbet Solid Earth 1, 1-3, 2010
  4. ↑ Siderophile and chalcophile elements in the Archean mantle-crust system. Chunhui Li Proefskrif November 2016 Freie Universität Berlin
  5. ↑ Stanley, Steven M. (1999). Earth System History. New York: W.H. Freeman and Company. pp. 297–301. ISBN 0-7167-2882-6.
  6. ↑ Rapid crustal growth and efficient crustal recycling in the early Earth: Implications for Hadean and Archean geodynamics Juan Carlos Rosas, Jun Korenaga Earth and Planetary Science Letters, 494, 15 July 2018, Pages 42-49
  7. ↑ L Validating the existence of the supercraton Vaalbara in the Mesoarchaean to Palaeoproterozoic Ashley Gumsley 1 Sept 2017 proefskrif Lund University
  8. ↑ The Case for a Hot Archean Climate and its Implications to the History of the Biosphere David W. Schwartzman
  9. ↑ de Duve, Christian (Oktober 1995). "The Beginnings of Life on Earth". American Scientist. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Junie 2017. Besoek op 15 Januarie 2014.
  10. ↑ Timmer, John (4 September 2012). "3.5 billion year old organic deposits show signs of life". Ars Technica (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Augustus 2019. Besoek op 15 Januarie 2014.
  11. ↑ Yoko Ohtomo, Takeshi Kakegawa, Akizumi Ishida, Toshiro Nagase, Minik T. Rosing (8 Desember 2013). "Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks". Nature Geoscience. doi:10.1038/ngeo2025. Besoek op 9 Desember 2013.{{cite web}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  12. ↑ Borenstein, Seth (13 November 2013). "Oldest fossil found: Meet your microbial mom". AP News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Maart 2019. Besoek op 15 November 2013.
  13. ↑ Noffke, Nora; Christian, Daniel; Wacey, David; Hazen, Robert M. (8 November 2013). "Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia". Astrobiology. doi:10.1089/ast.2013.1030. Besoek op 15 November 2013.
  14. ↑ "Early life: Oxygen enters the atmosphere" (in Engels). BBC. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 September 2018. Besoek op 20 September 2012.
  15. ↑ Stanley, 307

Eksterne skakels

wysig


  Geologiese eons:     Hadeïese Eon     Argeïese Eon     Proterosoïese Eon     Fanerosoïese Eon  
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Argeïkum&oldid=2472569"