Formosaanse tale
Die Formosaanse tale is die tale van die eiland Taiwan (Republiek China) se inheemse bevolking en behoort tot die Austronesiese tale. Die deur die regering erkende Taiwanese aborigines vorm sowat 2,3% van die eiland se bevolking.[1] As gevolg van eeue se taalverskuiwing kan baie min van hulle nog die taal van hul voorvarders praat. Van die sowat 26 tale van die Taiwanese aborigines is tien reeds uitgestorwe, vier (moontlik vyf) is sterwend, en verskeie ander is op 'n vlak bedreig.[2][3]
| Formosaanse tale | |
|---|---|
| Geografiese verspreiding: |
Taiwan (Republiek China) |
| Genetiese klassifikasie: |
Austronesies Formosaanse tale |
| Onderafdelings: | |
Verspreiding van Formosaanse tale | |
Die inheemse tale van Taiwan is belangrik vir die historiese taalwetenskap, omdat Taiwan die plek van oorsprong vir die hele Austronesiese taalgroep vorm. Volgens die taalkundige Robert Blust vorm die Formosaanse tale nege van die tien hooftakke van die Austronesiese tale,[4] terwyl die tiende oorblywende hooftak omtrent 1 200 Maleis-Polinesiese tale buite Taiwan bevat.[5] Hoewel party taalkundiges met sommige details van Blust se analise verskil, bestaan 'n breë konsensus dat die Atayaliese tale op Taiwan ontstaan het.[6] Dié teorie is deur onlangse studies in die menslike bevolking se genetika versterk en ondersteun ook die matrilineêre aard van die migrasie.[7][8][9][10]
Al die Formosaanse tale word bestendig deur die kultureel dominante Chinees-Mandaryns bedreig. In die onlangse dekades het die Taiwanese regering die herinvoering van die taalonderrig vir die Formosaanse tale geïnisieer.[11][12] Die Formosaanse tale vorm sedert 2017 saam met Chinees-Mandaryns, Taiwannees en Hakka die amptelike tale van die Republiek China op Taiwan.[13]
Lys van tale
wysigLewende tale
wysig
Dit is dikwels moeilik om te besluit waar die grens tussen 'n taal en 'n dialek getrek kan word, wat tot 'n meningsverskil onder geleerdes rakende die indeeling van Formosaanse tale lei. Daar is selfs meer onsekerheid oor moontlike uitgestorwe of geassimileerde Formosaanse mense. Algemene voorbeelde van Formosaanse tale word hieronder gegee,[14] maar die lys moet nie as volledig beskou word nie.
| Taal | Kode | Aantal dialekte | Dialekte | Notas |
|---|---|---|---|---|
| Amis | ami | 5 | 'Amisay a Pangcah, Siwkolan, Pasawalian, Farangaw, Palidaw | |
| Atayal | tay | 6 | Squliq, Skikun, Ts'ole', Ci'uli, Mayrinax, Plngawan | hoë dialekdiversiteit, soms as afsonderlike tale beskou |
| Bunun | bnn | 5 | Takitudu, Takibakha, Takivatan, Takbanuaz, Isbukun | hoë dialekdiversiteit |
| Kanakanabu | xnb | 1 | sterwend | |
| Kavalan | ckv | 1 | in sommige bronne as sterwend gelys, alhoewel verdere analise anders kan wys | |
| Paiwan | pwn | 4 | Oostelik, noordelik, sentraal, suidelik | |
| Puyuma | pyu | 4 | Puyuma, Katratripul, Ulivelivek, Kasavakan | |
| Rukai | dru | 6 | Ngudradrekay, Taromak Drekay, Teldreka, Thakongadavane, 'Oponoho | |
| Saaroa | sxr | 1 | sterwend | |
| Saisiyat | xsy | 1 | ||
| Sakizaya | szy | 1 | ||
| Seediq | trv | 3 | Tgdaya, Toda, (Truku) | |
| Thao | ssf | 1 | sterwend | |
| Truku | 1 | |||
| Tsou | tsu | 1 | ||
| Yami | tao | 1 | ook Tao genoem |
- Hoewel Yami nie geografies in Taiwan versprei is nie, word dit taalkundig as 'n Formosaanse taal geklassifikeer.
Uitgestorwe tale
wysig| Taal | Kode | Aantal dialekte | Dialekte | Notas, aantal sprekers |
|---|---|---|---|---|
| Basay | byq | 1 | 0. | |
| Ketagalan | kae | 1 | 0. | |
| Babuza | bzg | 3? | Babuza, Takoas, Favorlang (?). | 0. |
| Taokas | (bzg) | 3? | Babuza, Takoas, Favorlang (?). | 0. Laat 19de eeu. Deurlopende herlewingspogings. |
| Favorlang | (bzg) | 3? | Babuza, Takoas, Favorlang (?). | 0. |
| Papora | ppu | 2? | Papora, Hoanya (?). | 0. |
| Hoanya | ppu | 2? | Papora, Hoanya (?). | 0. |
| Taivoan | – | 1 | 0. Laat 19de eeu. Deurlopende herlewingspogings. | |
| Pazeh | uun | 1 | 0. | |
| Siraya | fos | 2? | Siraya, Makatao (?). | 0. Laat 19de eeu. Deurlopende herlewingspogings. |
| Makatao | (fos) | 2? | Siraya, Makatao (?). | 0. Laat 19de eeu. Deurlopende herlewingspogings. |
Verwysings
wysig- ↑ (en) Geargiveer op Wayback Machine Council of Indigenous Peoples, Executive Yuan
- ↑ (en) Zeitoun, Elizabeth; Yu, Ching-Hua (1 Julie 2005). "The Formosan Language Archive: Linguistic Analysis and Language Processing". International Journal of Computational Linguistics and Chinese Language Processing. 10 (2): 167–200.
- ↑ (en) (zh) Li, Paul Jen-kuei; Tsuchida, Shigeru (2006). Kavalan Dictionary. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica. ISBN 9789860069938.
{{cite book}}: Ongeldige|ref=harv(hulp) - ↑ (en) Blust, Robert (1999). Zeitoun, Elizabeth; Li, Jen-kuei (reds.). "Subgrouping, circularity and extinction: some issues in Austronesian comparative linguistics". Selected papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics. Taipei: Academia Sinica. ISBN 9789576716324.
{{cite journal}}: Ongeldige|ref=harv(hulp) - ↑ (en) Diamond, Jared M. (17 Februarie 2000). "Taiwan's gift to the world". Nature. 403 (6771): 709–710. doi:10.1038/35001685. PMID 10693781.
- ↑ (en) (19–20 Augustus 2004) "Current Developments in Comparative Austronesian Studies" in Symposium Austronesia, Pascasarjana Linguististik dan Kajian Budaya Universitas Udayana.. OCLC 677432806.
- ↑ (en) Trejaut, Jean A; Kivisild, Toomas; Loo, Jun Hun; Lee, Chien Liang; He, Chun Lin; Hsu, Chia Jung; Li, Zheng Yuan; Lin, Marie; Penny, David (5 Julie 2005). "Traces of Archaic Mitochondrial Lineages Persist in Austronesian-Speaking Formosan Populations". PLoS Biology. 3 (8): e247. doi:10.1371/journal.pbio.0030247. PMC 1166350. PMID 15984912.
- ↑ (en) Whyte, A. L. H. "Human Evolution in Polynesia"[dooie skakel]. Human Biology Geargiveer 1 November 2008 op Wayback Machine, Volume 77, Number 2, April 2005, bl. 157–177.
- ↑ (en) Underhill, P. A. et al. "Maori origins, Y-chromosome haplotypes and implications for human history in the Pacific". Human Mutation, Volume 17, Issue 4, bl. 271–280.
- ↑ (en) Chu C. C. et al. "Diversity of HLA among Taiwan’s indigenous tribes and the Ivatans in the Philippines". Tissue Antigens Geargiveer 4 Desember 2003 op Wayback Machine, Volume 58, Number 1, Julie 2001, bl. 9–18(10).
- ↑ (en) Hui-chi Lee: A Survey of Language Ability, Language Use and Language Attitudes of Young Aborigines in Taiwan. In: Charlotte Hoffmann, Jehannes Ytsma (Hrsg.): Trilingualism in Family, School, and Community. Multilingual Matters, Clevedon / Buffalo 2004, ISBN 1-85359-693-0, bl. 101–117.
- ↑ (en) Greg. Huteson: Sociolinguistic survey report for the Tona and Maga dialects of the Rukai Language. Geargiveer 26 Maart 2009 op Wayback Machine (PDF; 1 MB) SIL Electronic Survey Reports 2003-012, SIL International:Dallas TX 2003
- ↑ (en) "President lauds efforts in transitional justice for indigenous people". Focus Taiwan. 19 Julie 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 April 2019. Besoek op 30 Januarie 2019.
- ↑ (zh) 徐中文 (2018). 原住民族語言書寫系統建議修正版本報告 (PDF). 原住民族語言研究發展中心.
Bronnelys
wysig- (en) Blust, Robert A. 2009. The Austronesian Languages. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University. ISBN 0-85883-602-5, ISBN 978-0-85883-602-0.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Formosaanse tale.- (en) "Formosan languages". Encyclopædia Britannica. Besoek op 30 Januarie 2019.
