Foutlyne

Hierdie artikel is ingeskryf vir die Skole Skryfkompetisie [1].
As u van plan was om ’n groot wysiging aan hierdie artikel aan te bring, is dit miskien ’n beter idee om dit vir eers op die besprekingsblad voor te stel. Nog inligting hier.

   Hierdie artikel behoort versmelt te word met Geologiese breuke.
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.

In Geologie word ‘n foutlyn of tektoniese fout, as ‘n planêre fraktuur of diskontinuïteit in ’n volume rots op die planeet se oppervlak, waarlangs beweging en verplasings in rotsmassas plaasvind, beskryf.

Groot foutlyne binne in die aarde se kors gebeur wanneer plaattektoniese krag waarvan die grootste by plaatgrense plaasvind, toegepas word. Aardbewings word meeste van die tyd veroorsaak deur hierdie vinnige beweging wat op aktiewe foutlyne van toepassing is ,wanneer energievrystelling plaasvind.

Die aarde en sy samestelling

Alexander von Humboldt se diagram van die deursnee van die aarde se kors.

Die aarde bestaan uit lae gesteentes en minerale. Die oppervlak van die aarde word die kors genoem. Net onder die kors is die boonste mantel. Die boonste mantel, soos die kors, is relatief hard en solied. Die kors en boonste laag word saam die litosfeer genoem. Terwyl die litosfeer nie soos lawa vloei nie, kan dit verander in ‘n vloeibare stof. Dit gebeur wanneer reusagtige plate rots, wat tektoniese plate genoem word, beweeg en skuif. Tektoniese plate kan bots, skei of langs mekaar gly. Wanneer dit gebeur, ervaar die aardoppervlak aardbewings, vulkane en ander groot gebeurtenisse.

Orogenie, of orogenese, is die bou van kontinentale berge deur plaattektoniese prosesse wat teen die litosfeer druk. Dit kan ook verwys na ‘n spesifieke episode van orogenie gedurende die geologiese verlede. Alhoewel hoë bergpieke van antieke orogenies kan weg erodeer, toon die blootgestelde wortels van daardie antieke berge dieselfde orogeniese strukture wat onder moderne bergreekse opgespoor word.

In die klassieke plaattektoniek werk plate op presies drie verskillende maniere in wisselwerking, hulle druk saam, trek uitmekaar of gly verby mekaar. Orogenie is beperk tot konvergente plaat interaksies, met ander woorde, orogenie vind plaas wanneer tektoniese plate bots. Die lang stroke van vervormende gesteentes wat deur orogenie geskep word, word orogeniese gordels, of orogene genoem.

In werklikheid is plaattektoniek glad nie so eenvoudig nie. Groot dele van die kontinente kan vervorm in mengsels van konvergente en transformerende beweging, of op diffusie maniere wat nie duidelike grense tussen toneelstukke gee nie. Orgene kan gebuig en verander word deur latere gebeure, of afgesny word deur plaatfraktrueëring.

Die ontdekking en ontleding van orgene is ‘n belangrike deel van historiese geologie en ‘n manier om plaattektoniese interaksie van die verlede te verken wat nie vandag voorkom nie. Orogeniese gordels kan ontstaan as gevolg van ‘n oseaniese en kontinentale plaat, of die botsing van twee kontinentale plate. Daar is ‘n hele paar deurlopende orogenie en verskeie antieke gebeurtenisse wat langdurige indrukke op die aarde se oppervlak gelaat het.

Aarde se kors lae.

Paleo-inversie spanning verwys na die navorsing met betrekking tot paleo-spanning geskiedenis uit bewyse gevind in rotse, gebaseer op die beginsel dat vorige tektoniese spanning spore in die rotse moes gelaat het. Vervorming wissel van mikroskopiese tot streekskaal, en van bros tot smeerbare gedrag, afhangende van die reologie van die rots, orientasie en grootte van die spanning, ensovoort. Daarom is gedetaliseerde waarnemings in uitlopers, sowel as in dun snitte, belangrik in die rekonstruering van die paleo-spanningsbane. Inversies vereis aannames om die komplekse geologiese prosesse te vereenvoudig. Die spanningsveld word veronderstel om ruimtelik eenvormig te wees vir ‘n verskuiwende rotsmassa en tydelik stabiel oor die betrokke tydperk wanneer verskuiwings in daardie streek plaasgevind het. Met ander woorde, die effek van 'n plaaslike foutglip word geignoreer in die variasie in 'n klein skaalse spanningsveld. Boonop het die maksimum skuifspanning wat op die verskuiwingsoppervlak vrygestel word vanaf die bekende spanningsveld en die glip op elk van die verskuiwingsoppervlaktes, dieselfde rigting en grootte. Sedert die eerste bekendstelling van die metodes deur Wallace en Bott in die 1950s, is soortgelyke aannames deur die dekades gebruik.

In geologie is strepe of groewe op die oppervlak van ‘n rots of ‘n mineraal, geskep deur geologiese prosesse. In strukturele geologie is strepe loodregte vore, of loodregte merke, gegenereer uit verskuiwingsbeweging. Die strepe se rigting openbaar die bewegingsrigting in die foutvlak. Soortgelyke strepe, wat gletserstrepe genoem word, kan voorkom in gebiede wat aan gletsering onderworpe is. Strepe kan ook deur onderwatergrondverskuiwings veroorsaak word en kan ook ‘n groeipatroon of minerale gewoonte wees wat soos ‘n stel haarlyngroewe lyk, soos gesien op kristalvlakke in sekere minerale. Voorbeelde van minerale wat groeistrepe kan toon sluit piriet, veldspaat, kwarts, toermalyn, chalcosiet en sfaleriet in.

Verskuiwingslyne, -vlakke en foutsones

‘n Verskuiwingslyn is die lyn waarlangs die aardoppervlak en die verskuiwingvlak ontmoet. Om te verstaan waar hierdie lyne lê, is baie noodsaaklik vir ons begrip van die aarde se geologie en vir aarbewingsvoorbereidingsprogramme.

‘n Verskuiwingsvlak is die vlak wat die fraktuuroppervlak van ‘n verskuiwing voorstel. Foutspore of foutlyne kan op die oppervlak van die aarde gesien word en is dus maklik om op kaarte aan te dui. Foutspore is dus ook die lyne wat gewoonlik op geologiese kaarte gemerk word om ‘n verskuiwingsvlak voor te stel.

‘n Groep parallele foute word ‘n foutsone genoem. Die term word egter ook vir die sone van ‘n gebreekte rots langs ‘n enkele verskuiwing gebruik. Verlengde en uitgerekte beweging langs nou gespasieerde foutlyne kan onderskeiding vervaag aangesien die rots tussen die verskuiwings stadig vergruis word.

‘n Verskuiwingsskarp gebeur as gevolg van ‘n oppervlakuitdrukking van ‘n verskuiwing wat die grondoppervlak verskuif het, wat wissel van klein hellings tot hoë rotsplatorandte. Dit word algemeen geïdentifiseer deur afstandswaarneming en veldopmeting en is belangrik vir die assessering van seismiese gevare. Die enkele mees effektiewe metode vir die opsporing en afbakening van verskuiwingsskarpe is om lugverkenning en afstandwaarneming te gebruik, deur die lae sonbestralingshoeke te gebruik om skaduwees of hoogtepunte te identifiseer op skrape met hellings wat steiler is as die bestralingshoek van die son.

Bewyse wat die beweging van kontinente oor tyd ondersteun en foutlyne deffinieer is:

• Die ooskus van Suid-Amerika en die weskus van Afrika pas amper perfek, veral onder seevlak.

• Die  plant- en dierelewe van hierdie twee kontinente is baie soortgelyk aan mekaar.

• Gletserafsettings  in Brazil pas by die in Wes Afrika.

• Fossiel oorblyfsels van reptiele, “Lystrosaurus” was gevind in Afrika, India en Antartica. Hierdie reptiel kon nie swem nie.

• Rotsformasies pas oor die kuslyne of Suid-Afrika en Suid Amerka.

• Antartika het steenkool deposito’s van ‘n plant, “Glossopteris”. Soortgelyke deposito’s bestaan in Suid -Amerika, Afrika, India en Australia.

Meganismes van foute

Verhoogde wrywing vlakke en hoer digtheid vlakke van die saamgestelde gesteentes van die twee kante van ‘n foutlyn, bemoeilik partykeer gly of vloei tussen vlakke, wat veroorsaak dat alle beweging so af en toe stop. Wanneer ‘n fout gesluit word bou spanning op en dit bereik ‘n vlak wat die sterktedrempel oorskry, dit veroorsaak dat die fout breek en ’die opgehoopte vervormingsenergie word gedeeltelik as seismiese golwe vrygestel, wat ‘n aardbewing veroorsaak.

Die aarde stel soms die energie in die vorm van seismiesegolwe vry. Seismiesegolwe is gevaarlik omdat dit baie energie deur die tektoniese plate en in die aardkors oordra. Dit is veral baie gevaarlik wanneer ‘n area waar twee tektoniese plate ontmoet, bewoon word. Hierdie gebiede waar die tektonieseplate ontmoet staan as ‘n fraktuur of ‘n diskontinuïteit in ‘n volume rots bekend.

Spanning versameling vind of oombliklik of opbouend plaas, afhangende van die vloeibare toestand van die rots. Die beweegbare onderkors en mantel stel energie geleidelik vry en vervorm deur middel van skeuring terwyl die bros boonste kors los skeur. Oombliklike spanningsvrystelling lei tot beweging langs die foutlyn. Wanneer die vervormingstempo te groot is, kan spanning in beweegbare gesteentes ook dadelik vrygestel word.

Gly word gedefinieer as die relatiewe beweging van geologiese vlakke wat aan weerskante van ‘n verskuiwingsvlak voorkom. Verskuiwingswaarneming word gedefinieer as die relatiewe beweging van die rots aan elke kant van die verskuiwing met betrekking tot die teenoorgestelde kant. By die meting van die horisontale en vertikale skeiding, is die daling van die foutlyn die vertikale komponent van die skeiding en die deining van die foutlyn, is die horisontale komponent. Die vektor van die gly aksie kan kwalitatief beoordeel word deur enige sleepvou van lae te bestudeer, wat aan weerskante van die foutlyn sigbaar kan wees. ‘n Sleepvou is 'n vousone naby 'n foutlyn wat waarskynlik voortspruit uit wrywingsweerstand teen beweging op die foutlyn. Die rigting en omvang van die deining en daling kan slegs gemeet word deur gemeenskaplike kruispunte aan weerskante van die foutlyn te vind. Dit word 'n deurboorpunt genoem. In die praktyk is dit gewoonlik net moontlik om die foutlyn se glyrigting te vind en die geskatte waarde van die deining- en dalingvektor.

Hang- en voetwand

Die twee kante van ‘n nie-vertikale foutlyn staan bekend as die hang- en voetwand. Die voetwand kom onder die hangwand voor, en die hangwand kom weer bo die foutlyn voor. Hierdie termonologie kom van die mynboubedryf af. Wanneer ‘n mynwerker met ‘n ertsliggaam gewerk het, het hy met die hangwand bo hom en die voetwand onder sy voete gestaan. Hierdie termonolgie is belangrik vir klassifisering van die verskillende staking-gly foutlyne, omgekeerdefoutlyne en normalefoutlyne.

Terwyl die hangwand in ‘n normale foutlyn afwaarts verplaas word, word ‘n omgekeerde foutlyn van ‘n voetwand opwaarts verplaas. Die bepaling van die spanning van die foutlynbeweging is belangrik om onderskeid tussen die twee fouttipes uit te ken.

‘n Gedeelte van ‘n hangwand of voetwand waar ‘n stootfout langs ‘n relatief swak basisvlak gevorm word, staan bekend as ‘n afrit en ‘n gedeelte waar die stootfout opwaarts deur die stratigrafiese volgorde gesny word, staan bekend as ‘n oprit. Tipies beweeg stootfoute binne formasies deur lae te vorm en by gedeeltes met opritte op te klim. Dit lei daartoe dat die hangwand plat bo-op die voetwandoprit lê.

Foutbuigvoue word gevorm deur die beweging van die hangwand oor ’n ongelyke foutoppervlak. Foutbuigvoue hou verband met beide verlengings- en stootfoute. Foute kan later geheraktiveer word met die beweging in die teenoorgestelde rigting as van waar die oorspronklike beweging begin het. ‘n Normalefoutlyn kan dus ‘n omgekeerdefoutyn word en ‘n omgekeerdefoutlyn weer ‘n normalefoutlyn. Subduksiesones is ‘n spesiale soort klassifikasie van stootkragte, wat die grootste foutlyne op aarde vorm en aanleiding gee tot die grootste aardbewings.

Anderson se teorie van foutlyne

Anderson se teorie van foute, soos geformuleer deur Ernest Masson Anderson in 1905, klassifiseer foutlyne deur uitsluitlik te verwys na die spanning teenwoordig. Volgens sy teorie is ‘n foutlyn ‘n breek in die aarde se oppervlakte wat gebeur wanneer rotse breek onder geweldige spanning. Hierdie teorie klassifiseer fouttipes gebaseer op die rigting van die maksimum hoofspanning in verhouding tot die aardoppervlakte, wat beïnvloed hoe geologiese strukture onder spanning vervorm. Om hierdie teorie te verstaan, help dit om te verduidelik hoe verskillende fouttipes met geologiese formasies in wisselwerking tree, wat tot seismiese aktiwiteit en landskapvervorming bydra.

Aseismiesekruip ontstaan in gelokaliseerde sones van vervorming by tektoniese plaatgrense. Die onderliggende oorsake van aseismiesekruip word hoofsaaklik toegeskryf aan swak wrywingsterkte van die foutlyn, lae normale spanning wat op die foutlyn in die vlak kors inwerk, en oormatige poriee vloeistofdruk, wat die lewensvatbare hoeveelheid normale spanning op ‘n foutlyn beperk. Die wrywingsreaksie van geologiese materiale kan die oorgang van seismiese na aseismiese vervorming met diepte verklaar. Wrywing langs foutlyne kan skielike gly met gepaardgaande spanningsdalings veroorsaak, tesame met fases van geen beweging as spanning herlaai.

Normalefoutlyn funksies.

Foutlyne kan in vier kategorieë verdeel word: ‘n normalefoutlyn, ‘n omgekeerdefoutlyn, ‘n staking-glyfoutlyn en ‘n skuinsfoutlyn.

▪ Normalefoutlyn:

Dit is ‘n tipe val-en-gly-foulyn wat plaasvind wanneer ‘n hangendewal afgly en teen die voetwal afval. Dit word meestal veroorsaak deur spanning. Die normalefoutlyn se afstandverplasing is loodreg op die foutspoor en of oorwegend vertikaal. Dit kan normaal of omgekeerd wees. In ‘n normalefoutlyn beweeg die hangwand afwaarts, relatief tot die voetwand. ‘n Afwaartse blok tussen twee normalefoutlyne wat na mekaar toe daal, is ‘n gryper. ‘n Opwaartse blok tussen twee normalefoutlyne wat van mekaar af wegbeur, is ‘n horst. Die helling van die meeste normalefoutlyne is ten minste 60 grade, maar sommige normalefoutlyne daal vanaf minder as 45 grade. Laehoek normalefoutlyne met steekstektoniese betekenis kan as losmaakfoutlyne aangewys word.Sien die videogreep as verduideliking (https://www.usgs.gov/media/videos/normal-fault)

Omgekeerdefoutlyn funksie.

▪ Omgekeerdefoutlyn:

Omgekeerdefoutlyne ook bekend as stootfoutlyne, is ook ‘n tipe val en glyfoutlyn. In hierdie geval gly die hangwal opwaarts teen die vallende voetwal. Dit word veroorsaak deur drukking. Omgekeerde foute dui op kompressiewe verkorting van die kors. Die terminologie van normaal en omgekeerd kom van steenkoolmynbou in Engeland, waar normalefoutlyne die algemeenste voorkom. ‘n Stootfout het dieselfde bewegingsgevoel as ‘n omgekeerde fout, maar met die daling van die foutvlak op minder as 45 grade. Stootfoute vorm gewoonlik opritte, lae en foutbuigvoue.

Sien die videogreep as verduideliking (https://www.usgs.gov/media/videos/thrust-fault)

▪ Staking-glyfoutlyn:

Staking-glyfoutlyn funksie.

Dit gebeur wanneer die rotsblokke lateraal teen mekaar skuur. Die rigting van die gly aksie kan waargeneem word aan beide kante van die foutlyn, met die verste rotsblok wat na links beweeg, wat verwys na ‘n linkse laterale gly aksie en die naaste rotsblok na regs beweeg, wat verwys na ‘n regse laterale gly aksie. Die linkslaterale gly aksie staan ook bekend as ‘n sinistralefout en die regslaterale gly aksie as dextrale fout. Wanneer ‘n staking-glyfoutlyn ‘n plaatgrens vorm word dit ‘n transformasie foutlyn genoem. Hierdie is ‘n spesiale soort staking-glyfoutlyn klas en hou verband met ‘n afstandverplasing van ‘n verspreidingsentrum, soos ‘n middel-oseaanrif of, minder algemeen, binne ‘n kontinentale litosfeer, soos die Dooie See-Transformasie in die Midde-Ooste of die Alpe-foutlyn in Nieu-Seeland. Daar word ook na transformasiefoute verwys as konserwatiewe plaatgrense, aangesien die litosfeer nie geskep of vernietig kan word nie.

Sien die videogreep as verduideliking (https://www.usgs.gov/media/videos/strike-slip-fault)

Skuinsfoutlyn funksie.

▪ Skuinsfoutlyn:

Anderson se teorie fokus meer op die drie boonste tipe foutlyne aangesien hierdie tipe foutlyn nie sy teorie ten volle ondersteun nie en komponente van die boonste drie tipes het.  Die skuinsfoutlyn is ‘n kombinasie van die vertikale beweging van ‘n val-en-gly-foutlyn en ‘n laterale beweging van ‘n staking-glyfoutlyn. Hierdie tipe foutlyn moet aansienlike gly en stakings komponente toon, alvorens dit as ‘n skuinfoutlyn geklasifiseer word. Byna alle foutlyne het ‘n komponent van beide normalefoutlyne en staking-glyfoulyne. Om ‘n foutlyn as skuins te definiëer, vereis dus dat beide normaal-en stakingskomponente meetbaar en betekenisvol moet wees. Sommige skuins foute kom binne transtensïonele en transpressïonale regimes voor, en ander kom voor waar die rigting van verleging of verkorting tydens die vervorming verander, maar die vroeër gevormde foute aktief bly. Die hardehoek word gedefiniëer as die kompliment van die diphoek; dit is die hoek tussen die foutvlak en ‘n vertikale vlak wat parallel met die fout tref.

Ander foutlyne:

Behalwe vir die vier hoofkategorieë, kan foutlyne ook soms verdeel word in:

• Listeriesefoutlyne: dit is soortgelyk aan normalefoutlyne, maar die foutvlakkurwes is steiler en nader aan  die oppervlak, dit word vlakker met verhoogde diepte. Die duik kan platval in ‘n sub-horisontale dekollement, wat lei tot ’n horisontale gly op ‘n horisontale vlak. Waar die hangwand afwesig is, kan die voetwand insink op ‘n wyse van veelvuldige listriesefoutlyne.

• Ringfoutlyne: ook bekend as kalderafoutlyne, is foute wat voorkom in ineengestorte vulkaniese kalderas en in die plek van meteoor aanvalle, soos die Chesapeake Bay Impact Crater. Ringfoute is die gevolg van ‘n reeks oorvleulende normalefoutlyne, wat ‘n sirkelvormige omtrek vorm. Frakture wat deur ringfoutlye veroorsaak word, kan deur ringduike gevul word.

• Sintetiese en antitetiese foutlyne: is terme wat gebruik word om geringe foutlyn wat verband hou met ‘n groot foutlyn te beskryf. Sintetiese foutlyne duik in dieselfde rigting as die groot foutlyn terwyl die antitetiese foutlyne in die teenoorgestelde rigting daal. Hierdie foute kan gepaard gaan met oorrol-antiklines.

Ontstaan van berge as gevolg van foutlyne

Verskeie bewegings van die aarde se kors wat tot die vorming van berge lei, is geassosieer met foutlyne. Berge word op ‘n aantal maniere gebore, waarvan baie aan die aarde se tektoniese plate gekoppel is. Wanneer hierdie reuse rotsvormasies bots, kan hul rande buig en vou, wat rotse opdwing om ‘n bergreeks te vorm. Hierdie bewegings kan geanaliseer word om voorspellings te maak, soos die hoogte van 'n verhewe blok en die breedte van 'n tussenliggende rif tussen blokke, deur die reologie van die lae en die kragte van isostasie in ag te neem. Berge kan ook vorm wanneer tektoniese plate skei. Die rots aan elke kant van die gevolglike rif kan bergreekse vorm. Mount Everest, wat deel is van die Himalaya bergreeks, is gevorm op hierdie manier. Groot blokke rots langs die kante van hierdie verskuiwings kan opgelig en sywaarts gekantel word deur hierdie ongelooflike krag. Aan die teenoorgestelde kante van die verskuiwings, kantel die grond afwaarts en vorm ‘n depressie. Die depressie word opgevul en gelyk gemaak deur die erosie van die berge. Die Sierra Nevada-berge in Calafornia is ‘n voorbeeld van ‘n foutblokbergreeks. Die definisie en kwantifisering van horisontalebewegings van die aardkors was ‘n algemene aktiwiteit vir geowetenskaplikes gedurende die afgelope dekades as gevolg van die sukses van strukturiële geologie in die meting van groottes as verkorting of verlenging via gebalanseerde deursnee en rekanaliseering, tesame met die popularisering van kontinentaledrywing en plaattektoniese teorie op groter skaal.

Laste

Foutlyn

Laste is vlakke van skeiding waarop geen of onopspoorbare verskuiwings plaasgevind het. Die twee wande van die gevolglike klein opening bly tipies in noue kontak. Laste kan die gevolg wees van steektektoniek-, vou-, foute- of interne spanningsvrystelling tydens opheffing of afkoeling. Hulle vorm dikwels onder hoe vloeistofdruk, loodreg op die kleinste hoofspanning. Die opening van ‘n las is die spasie tussen sy twee wande wat loodreg op die gemiddelde vlak gemeet word. Openinge kan leeg wees of deur mineralesement gevul wees. ‘n Las met ‘n groot diafragma is ‘n skeuring. Die meganiese laagdikte van die vervormende rots beheer lasgroei.

Laste is dus frakture of skeidings in rotslae wat veroorsaak word deur trekspanning wat die rots se treksterkte oorskry. Hierdie spannings kan veroorsaak word deur verskeie faktore soos:

• Eksterne kragte: rek van rotslae as gevolg van tektoniese bewegings of ander eksterne kragte.

• Poriese vloeistofdruk: Toenemende druk binne vloeistowwe in rotsporieë, wat veroorsaak dat die rots kraak.

• Afkoeling of uitdroging: Krimping van die rotsmassa namate dit afkoel of uitdroog, terwyl sy eksterne grense onveranderd bly.

Wanneer die trekspanning op die rots te groot word, kraak dit langs 'n vlak. Hierdie fraktuur kom voor parallel met die maksimum hoofspanning (die grootste saamdrukkrag) en loodreg op die minimum hoofspanning (die rigting waarin die rek plaasvind). Dit skep 'n reeks frakture wat 'n las genoem word.

As die vervorming voortduur, kan meer lasstelle vorm. Die oriëntasie van hierdie daaropvolgende stelle word dikwels beïnvloed deur die eerste stel, met nuwe stelle wat dikwels teen 'n hoë hoek (dikwels naby aan 90°) teenoor die bestaande stelle ontwikkel. Die vorming van verskeie lastelle dra by tot die komplekse patroon van frakture wat in rotslae gesien word. Verskeie stelle kom gewoonlik op dieselfde plekke voor met geen oenskynlike interaksie nie, wat ’n blokkerige of gefragmenteerde voorkoms gee.

Laste sluit die volgende in:

• Teksiekkragte: Kragte wat op 'n materiaal werk en kan lei tot vervorming of breek.

• Sametrekking: Kragte wat lei tot die vermindering van volume, dikwels as gevolg   van verkoeling of druk.

• Skuif en torsie: Kragte wat lei tot beweging langs breuke of draaiing van gesteentes.

• Gravitasionale laste: Die gewig van gesteentes en grond wat druk uitoefen op die onderliggende lae.

Foutgesteentes

Alle foute het ‘n meetbare dikte, sigbaar op misvormende rots, wat kenmerkend is van die vlak in die kors waar die fout plaasgevind het, van die rotstipes wat geraak word deur die fout en van die teenwoordigheid en aard van enige mineraliserende vloeistowwe. Foutgesteentes word geklassifiseer volgens hul teksture en die geïmpliseerde meganisme van vervorming. ‘n Fout wat deur verskillende vlakke van die litosfeer beweeg, sal baie verskillende soorte foutgesteentes langs die oppervlak laat ontwikkel. Voortgesette val-gly-verplasing is geneig om foutgesteentes wat kenmerkend is van verskillende grade te veroorsaak. Hierdie effek is veral duidelik in die geval van loslatingsfoute en groot stootfoute.

Die belangrikste soorte foutgesteentes sluit die volgende in:

• Kataklasiet: ‘n foutgesteente wat samehangend is met ‘n swak ontwikkelde of afwesige planêre materiaal, of wat onsamehangend is, gekenmerk deur gewoonlik hoekige klaste en rotsfragmente in ‘n fyner korrelmatriks van soortgelyke samestelling.

• Tektoniese of foutbreccia: ’n medium- tot grofkorrelige kataklasiet wat 30% sigbare fragmente bevat.

• Foutgreep: ‘n onsamehangende, kleiryke fyn tot ultra fyn korrelige kataklasiet, wat ‘n planêre materaail van 30 % sigbare fragmente bevat. Rotsklaste kan ook teenwoordig wees.

• Kleismeer: kleiryke foutmateriaal wat gevorm word in sedimentêre rye wat kleiryke lae bevat wat sterk vervorm en geskeur is en in die foutgleufe geskeur word.

• Myloniet: ‘n foutgesteente wat samehangend is en gekenmerk word deur ‘n goed ontwikkelde planêre materiaal wat voortspruit uit tektoniese vermindering van korrelgrootte, en wat gewoonlik afgeronde porfiroklaste en rotsfragmente bevat met soortgelyke samestelling as minerale in die matriks.

• Pseudotagiliet: ultra fyn korrelige glasagtige materiaal, gewoonlik swart en vuursteen van voorkoms, wat voorkom as dun vlakke are, inspuitare of as ‘n matriks vir pseudokonglomerate of breccias, wat dilatasiefrakture in die gasheer rots vul. Pseudotagiliet vorm waarskynlik slegs as gevolg van seismiese gly tempo’s en kan dien as ‘n foutkoers-aanwyser op onaktiewe foute.

Impak op strukture en mense

In geotegniese ingenieurswese vorm ‘n foutlyn dikwels ‘n diskontinuiteit wat ‘n groot invloed kan he op die meganiese gedrag van grond- en rotsmassas in byvoorbeeld tonnel-, fondament- of hellingkonstruksie. Die vlak van foutaktiwiteit kan van kritieke belang wees vir die opsporing van geboue, tenks en pypleidings en die beoordeling van die seismiese skudding en tsoenami-gevaar vir infrastruktuur en mense in die omgewing.

In Kalifornie, byvoorbeeld, is nuwe geboukonstruksie direk op of naby foute vebied wat binne die Holoseen-tydperk (die laaste 11.700 jaar) van die aarde beweeg het van die aarde se Geologiese geskiedenis. Ook foute wat beweging getoon het gedurende die Holoseen plus Pleistoseen-tydperk (die laaste 2.6 miljoen jaar) kan oorweeg word, veral vir kritieke strukture soos kragsentrales, damme, hospitale en skole. Geoloe beoordeel ‘n foutouderdom deur grondkenmerke te bestudeer wat in vlak opgrawings en geomorfologie gesien word wat op lugfoto’s gesien word.

Ondergrondse leidrade sluit in skeure en hul verwantskappe met karbonate nodules, geerodeerde klei en ysteroksiedmineralisasie, in die geval van ouer grond, en gebrek aan sulke seine in die geval van jonger grond. Radiokoolstofdatering van organiese materiaal wat langs of oor ‘n foutskuif begrawe is, is dikwels van kritieke belang om aktiewe van onaktiewe foute te onderskei. Uit sulke verhoudings kan paleoseismoloe skat wat die groottes van aardbewings in die verlede was oor die afgelope paar hondred jaar, en ontwikkel rowwe projeksies van toekomstige foutaktiwiteite.

Vulkane by Cunbal.

Alhoewel dit ‘n impak op mense en strukture het, word maniere en modelle gevorm om foutouderdom te skat, en waarskynlike aardbewinggroottes.

Aaarde se siklus vir aardbewings.

Versagting van seismiese beweging is ‘n belangrike faktor in aardbewing ingeneurswese en konstruksie in aardbewing vatbare gebiede. Die destabiliserende werking van ‘n aardbewing op konstruksies kan direk of indirek wees. Kennis van plaaslike versterking van die seismiese beweging vanaf die rots is baie belangrik om die geskikte ontwerpoplossings te kies.

Plaaslike versterking kan verwag word uit die teenwoordigheid van spesifieke stratigrafiese toestande, soos sagte grond wat die grondrots oorvluel, of waar morfologiese instellings fokalisasie van die seismiese gebeurtenis kan veroorsaak. Die identifikasie van die gebiede wat moontlik geraak word deur aardbewinggeinduseerde grondverskuiwings en deur grondvervloeiing kan gemaak word deur geologiese opnames en deur ontleding van historiese dokumente.

Selfs rustige en gestabiliseerde grondverskuiwingsgebiede kan deur ernstige aardbewings heraktiveer word. Jong grond kan veral vatbaar wees vir vervloeiing.

Sulke verwantskappe is al jare lank uit veldstudies ontdek, kwalitatiewe en kwantitatiewe ontledings van vervormingstrukture is nuttig om die verspreiding en transformasie van paleostressvelde te verstaan wat deur opeenvolgende tektoniese gebeure beheer word.

Vulkane in Ostjava.

Seismiese gevaar is die gevaar wat verband hou met potensiele aardbewings in ‘n spesifieke gebied, en ‘n seismiese gevaar toon die relatiewe gevare in verskillende gebiede. Die kaarte word gemaak deur te oorweeg wat ons tans van seismiese aktiweteite en aardbewings weet.

Die verskillende kaarte toon verskillende waarskynlikhede wat gekies is om ‘n idee te gee van die relatiewe potensiaal van gevaar regoor die Verenigde State van Amerika.

Die groter waarskynlikhede dui op die vlak van grondbeweging wat waarskynlik probleme in die westelike Verenigde State van Amerika sal veroorsaak. Die kleiner waarskynlikhede wys hoe onwaarskynlik skadelike grondbewegings in baie plekke van die oostelike Verenigde State van Amerika is. Die waardes wat gekies is, weerspieel egter basies die meer onglangse geskiedenis in aardbewing-ontwikkeling.

Hoe kies ‘n individuele persoon ‘n kaart? Tegniese gebruikers moet waarskynlik voorafbepaalde reels volg. ‘n Nie-tegniese persoon sal dalk belangstel om te vermy om op ‘n plek te woon waar aansienlike skuddings kommer sal veroorsaak, om te besluit of hy aardbewingversekering moet dra, of om te besluit of ‘n paar aanpassings aan ‘n bestaande woning gedoen moet word, moet weerspeel hoe angstig ‘n mens is om aardbewings te vermy.

Foute en ertsneerslae

Baie ertsneerslae le op of word geassosieer met foute. Dit is omdat die gebreekte rots wat met foutsones geassosieerword, magma-opstyging of die sirkulasie van mineraaldraende vloeistowwe moontlik maak. Kruisings van byna vertikale foute is dikwels plekke van beduidende ertsneerslae.

‘n Voorbeeld van ‘n fout wat waardevolle porfierkoperneerslae huisves, is die noordelike Chili Domeyko-fout met afsettings by Chuquicamata, Collahuasi, El Abra, El Salvador, La Escondido en Potrerillos. Verder suid in Chili le Los Bronces en El Teniente porfier koperneerslag elk op die kruising van twee foutstelsels.

Foute mag nie altyd as kanale na oppervlak dien nie. Daar is voorgestel dat diepliggende foute eerder sone kan wees waar magma wat porfierkoper vorm, stagneer en op die regte tyd stollingsdifferensiasie bereik. Op ‘n tydstip sou gedifferensieerdemagmas gewelddadig uit die foutvlakke bars en na vlakker plekke in die kors gaan waar porfierkoperneerslae gevorm sou word.

Grondwater

Aangesien foute sones van swakheid is, vergemaklik dit die kruising van water met die omliggende rots en verbeter chemiese verwering. Die verbeterde chemiese verwering vergroot die grootte van die verweerde sone en skep dus meer ruimte vir grondwater. Foutsones dien as waterdraers en help ook grondwatervervoer.

Kaart van die aarde waar tektoniese plate gevind kan word onder die aarde se kors.

Lys van foutlyne

Al die groot foute en verskuiwingsisteme wat met prominente seismiese aktiwiteit verbind is of geologies belangrik is:

• Aedipsos-Kandili fout sone is 60km in lengte. Hy is gelee in die Noord-Euboese Golf, Griekeland, sy gevoel van beweging is normaal en is aktief.

• Alaska-Aleutian Megathrust is 4000km in lengte. Hy is gelee in Kamchatka, Rusland tot by die Golf van Alaska en is gelee oor ‘n subduksie sone en is aktief met ‘n beweging tempo van 5.1 to 7.5 sentimeter per jaar.

• Alpine Fout is 600km in lengte. Dit is gelee in die Aortearoa’s Suid-eiland Nieu Zealand, het ongever 20 km oor die afgelope 12 miljoen jaar gelig  en is aktief.Die voorspelling is dat die aarbewings oor die foutlyn gemiddeld 8.0 op die Richterskaal is.

Verwysings

1. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Fault_(geology)

2. https://www.wikiwand.com/en/articels/List_of_fault_zones

3. https://library.fiveable.me/key-terms/physical-geology/andersons-theory-of-faulting

4. https://www.wikiwand.com/en/articles/Aseismic

5. https://www.universetoday.com/29823/fault-block-mountians/#google_vignette

6. https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/fault-scarp

7. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780124200180000051

8. https://www.files.ethz.ch/structuralgeology/JPB/files/English/4joints.pdf#:~:text=Joints%20(also%20termed%20extensional%20fractures)%20are%20planes%20of

9. https://en.wikipedia.org/wiki/Mitigation_of_seismic_motion#:~:text=Mitigation%20of%20seismic%20motion%20is%20an%20important%20factor,of%20foundation%20soils520and%20waves%20of%20tsunami%29

11. https://www.livescience.com/planet-earth/how-do-mountiansform

12. https://www.thoughtco.com/what-is-orogeny-1440843

13. https://en.wikipedia.org/wiki/Paleostress_inversion

14. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/striation

15. https://www.usgs.gov/media/videos/thrust-fault

16. P. Beets, S. Gear, T. Hambly, L. Innes, K. Najjaar, G.Samaai, Z. Shabalala,Via Afrika Geography Grade 10 Learners Book( Viva Africa: Cape Town, March 2019) p.104-124