Francois Loots
| Geslag | manlik |
|---|---|
| Gegewe naam | François |
| Familie naam | Loots |
| Geboortedatum | 24 Maart 1962 |
| Beroep | skrywer |
| Bekend vir | Lente in Beijing |
Francois Alwyn Loots (* 24 Maart 1962 in Kaapstad), is 'n Suid-Afrikaanse skrywer.[1]
Lewe en werk
wysigLoots is die jongste van drie seuns. Sy ouer broers is Lieb Johannes en Marius Jan. Sy pa is 'n plaasboer wat in 2001 aan asbestose oorlede is en sy ma is onderwyseres en prinsipale. Hy word groot op 'n plaas naby Prieska in die Noord-Kaap. Op Prieska[2] voltooi hy sy laerskoolopleiding en hy matrikuleer dan in 1979 op Stellenbosch. Ná skool is hy vir 'n jaar uitruilstudent in die American Field Service-program en gaan skool in Interlaken en Bern in Switserland. Hy studeer vir 'n jaar aan die Universiteit van Stellenbosch, maar verskuif dan na die Universiteit van Kaapstad. Hier behaal hy die B.A.-graad in Sosiale Wetenskappe en Duits in 1985, die B.A. Honneurs-graad in 1986 en die M.A.-graad in 1991 oor die Duits-Joodse filosoof Walter Benjamin, met 'n tesis oor “Der Begriff der Aura und einer Kunst ohne Aura im Werk von Walter Benjamin”. In 1989 studeer hy met hulp van die Duitse Akademiese Uitruilprogram (DAAD) in Freiburg im Breisgau in Duitsland.[3]
In die tagtiger- en vroeë negentigerjare gee hy klas by hoofsaaklik die Universiteit van Kaapstad in Duits en Vergelykende Literatuurwetenskap. Sedert 1992 is hy in Kaapstad gebaseer en vanaf 1992 tot 1997 werk hy vir verskillende organisasies wat hulle op gesondheid, opvoeding en landelike ontwikkeling toespits, eers in Kaapstad en later in landelike gebiede van die Wes-, Oos- en Noord-Kaap. In 1999 onderrig hy Engels by die North China University of Technology in Beijing in China en in 2000 by 'n kommersiële skool in Kaoshung in Taiwan. Op 'n vrywillige basis is hy 'n Mandarynse tutor by die Universiteit van Suid-Afrika in 2001. Tans is hy vryskut reisjoernalis, vertaler, navorser en onderwyser[4] en hy woon in Kaapstad. Hy is lief vir reis en behalwe die Ooste en sy studies in Europa het hy ook al deur Brasilië gereis.[5]
Skryfwerk
wysigIn 1997 begin hy as deel van 'n informele skrywersgroep om kreatiewe skryfwerk te beoefen en lê reeds in 1998 'n bundel kortverhale aan 'n uitgewer voor, maar die verhale is nie voldoende vir publikasie nie. Sy volgende manuskrip (werkstitel “Ek en Bliksem”), word aan Danie Botha by Homeros voorgelê en as “Nagvoëls”[6] gepubliseer, waarmee hy dan sy debuut maak. Dit is 'n speurverhaal met sielkundige insigte oor 'n reeksmoordenaar wat in Kaapstad toeslaan op gays, manlike sekswerkers en uiteindelik op 'n jong seun. Die speurder wat die moordenaar probeer opspoor, Els, worstel met sy stryd om sy persoonlike en professionele lewe te versoen. Weens geslags- en rassevooroordele het die twee ander hoofkarakters, Alwyn uit die Karoo wat sy verlede wil agterlaat en die versteurde onderwyser Maikie, elk verminkte psiges. Heinie is 'n jonger polisieman wat die wêreld van Els en die gay-wêreld oorbrug. Die karakters se lewens loop grootliks parallel met mekaar, maar word netjies saamgetrek aan die einde. Die sensitiewe uitbeelding van homoseksuele emosionele ontwaking gee die roman egter benewens die spanningselement ook die moontlikheid van heling en herstel. Belangrik is ook die ondersoek na en ontginning van die dinamiek van intermenslike verhoudings.
In “Lente in Beijing”[7] probeer 'n jong Suid-Afrikaanse Engels onderwyser om volwaardig as gay in die vreemde te lewe. Gerhard Vos hoop dat hy sy seksuele identiteit sal vind deur weg te vlug van sy verlede en die sosiale werklikheid van sy vaderland, waar hy van kleinsaf met vooroordeel en verwerping moes saamlewe. Sy vader was 'n offisier in die apartheidsregime se veiligheidsmagte en betrokke by allerhande vorms van geweld en losbandigheid en Gerhard kom hierteen in opstand, met die begeerte om sy lewe op 'n sterker fondament te bou. As onderwyser in China kry Gerhard met interessante kultuurverskille te doen en leer hy dat hy hom nie van sy pa en sy verlede kan losskeur nie. Hier vind hy hom ook in 'n omgewing waar seksuele gedrag voorgeskryf word en afwykings nie toegelaat word nie. As gay man soek hy na ware liefde en aanvaarding in 'n vaste verhouding, eerder as die wellustige uitleef in 'n eenmalige kontaksituasie. Sy verhouding met die getroude Daniel laat hom dus geestelik onvervuld. Rapport het hierdie roman aangewys as een van die literêre hoogtepunte in 2003.
“Die Jakkalsdans”[8] speel een warm naweek in November 1974 in Prieska naby die Koegas-myn af, waar die verwoestende longkwaal bekend as die blou dood (veroorsaak deur asbesvesel) talle slagoffers eis. Die verhaal draai rondom die wyse waarop die hoofkarakters hierdie aanslag op hulle lewens hanteer. Die verhaal beeld die ewige siklus van lewe, siek word, sterf en hergeboorte uit en die struktuur is dus ook siklies, met 'n fokus eers op Aletta, dan Joop, Mannetjies, Tryn en dan terug na Mannetjies en Joop om met Aletta te eindig. Aletta Steyn is vasgevang in 'n sieldodende bestaan en huwelik. Sy is getroud met die algemene handelaar Mannetjies en hulle het 'n aangenome seun, Joop. Dit is veral Joop Steyn, 'n gay man, wat hom op die verkeerde tyd op die verkeerde plek bevind. Hy wil wegkom van die dorp om mode-ontwerper te word en vind dit moeilik om sy seksualiteit op die dorp uit te leef, veral omdat sy verhoudings met ander mans telkens in groot geheimhouding moet geskied. Tryn is 'n bruin meisie vir wie Mannetjies werk in sy winkel gee en met wie hy dan 'n verhouding aanknoop. Die titel van die roman verwys na die geheimsinnige Rotman wat met sy jakkalse vrees by die plaaslike inwoners inboesem. Dit is 'n verwikkelde roman wat op vele vlakke beweeg en tussen werklikheid en fantasie, dood en lewe, op 'n amper mistieke manier beleef word.
“Rooi Jan Alleman”[9] is 'n roman oor die lewe van Bram Fischer, waar die titel (Fischer se selnaam in die ondergrondse strukture van die Kommunistiese Party) reeds aanduidend is van die meer universele aard van die inhoud. Fischer word uitgebeeld as 'n dromer en hy word omring deur drie figure uit die Afrikaner se geskiedenis, die agtiende eeuse Hendrik “Ik ben een Afrikaander” Biebouw, Paul Kruger en Jopie Fourie, met 'n sterk binnestem wat kommentaar lewer oor sy gevoelens en gewaarwordings. Hierdie figure relativeer Bram se afkoms en sy siening van homself. Die inhoud gee glad nie voor om histories korrek te wees nie, al getuig dit van deeglike navorsing en diepgaande kennis van Fischer, met gebeure wat aangepas is om die momentum van die verhaal te onderskraag. Deur hierdie metode word indringende kommentaar gelewer oor wat dit beteken om 'n Afrikaner in Suid-Afrika te wees. Hoewel duidelik fiksie, gee hierdie roman 'n ruimer perspektief as vele geskiedenisboeke op die waarheid en geskiedenis van Fischer se lewe en die onstuimige tyd waarin dit plaasvind. “Rooi Jan Alleman” is in 2014 op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys.[10]
“In sneeu geskryf”[11] se titel verwys na die sneeu in Rusland, maar is ook 'n toespeling op die spreekwoord “in klip geskryf”, met die suggestie dat dit anders as in die spreekwoord nie permanent is nie en maklik sal verander. Die verhaal se agtergrond is die moorde wat in Januarie 2003 in die gay seksklub Sizzlers in Seepunt in Kaapstad op die manlike sekswerkers gepleeg is. Die moordenaars is gevang en gevonnis, maar die motief vir die moorde kon nooit bevredigend vasgestel word nie. Hierdie roman skep op kreatiewe wyse 'n gefiksionaliseerde motivering. Die roman word in ses afdelings verdeel, met die eerste 'n proloog wat afspeel in Rusland waar twee priesters 'n seksuele verhouding het en aan die einde 'n teregstelling dophou. Die Russiese gegewe, die sneeu en teregstelling word dan herhalende motiewe wat weerklank vind in al die karakters se lewens.[12] Die volgende vyf afdelings word gewy aan die drie hoofkarakters, Heinrich en Bertus (twee afdelings elk) en Adam. So word verskeie perspektiewe verkry op die herhalende kerngebeure. Heinrich besluit om sy ma en suster in sy ouerhuis op Mareesdrif in die Karoo agter te laat en Kaapstad toe te gaan op soek na werk, sodat hy sy ma uit haar finansiële moeilikhede kan help. Eindelik beland hy by Sizzlers, waar hy die sekswerker Frikkie van der Merwe word, ten spyte van sy gebrek aan ervaring in gay seks. Bertus is een van Frikkie se gereelde kliënte en die eienaar van boekwinkels, onder meer 'n Russiese boekwinkel in Rondebosch, waar hy saam met Frikkie droom van 'n sneeuwêreld, onbesmet met Afrika se hitte en sweet. Die moordenaar, Adam, is 'n skisofreen wat gereeld van skoene en dan van persoonlikheid verander. As kelner bedien hy vir Bertus en Frikkie en hulle laat hom verontrus voel. Die gay-agtergrond van die verhaal is slegs die doek waarteen die individue se karakters en hulle lewens ontbloot word, met die werklike fokus op die individuele lewenssoektog en die tragedie wat in menselewens skuil. Die daaglikse bestaan van sekswerkers en die gevare wat hulle moet trotseer, word knap beskryf.[13]
Die diepblou see
Die diepblou see handel oor Jan Hofmeyr, eertydse leier van die liberale Suid-Afrikaanse Party (SAP) in die aanloop tot die oorwinning van die Nasionale Party in die verkiesing van 1948.
Die roman bestaan uit twee dele. Deel Een speel in die Noord-Kaap af. Soos dikwels in sy lewe, lê Jan Hofmeyr weer besoek af by 'n niggie. Magriet en haar gesin is deel van 'n groot groep Afrikaners wat tydens die Groot Depressiejare deur die SAP na die Benede-Oranje-gebied verskuif is. Aan hulle is grond toegeken, met die mans wat die Boegoebergdam moes help bou.
Die roman gee die leser 'n insig in die totstandkoming van die dorpie Groblershoop en die jare van harde werk en opoffering wat die eerste inwoners in die gesig gestaar het.
Juffrou Joy is een van Groblershoop se inwoners en nog nie lank in die dorp nie. Sy het haar oog op die besoeker uit die verre Kaap en beraam planne om hom te verlei. Die leser leer Hofmeyr ken as 'n man met buitengewone intelligensie, ʼn brose gesondheid en min belangstelling in die seksuele. Terselfdertyd het 'n boer in die kontrei sy oog op Juffrou Joy en beraam planne om haar belangstelling te wek. Loots gebruik die interaksie met dié drie karakters om 'n mitologiese figuur na vore te laat tree, ʼn halfmens wat soos 'n Jungiaanse argetipe menslike gedrag beïnvloed.
Deel twee speel in die Kaap af, in aanloop tot die verkiesing van 1948. Hofmeyr besef die liberale se dae aan die mag is getel. Sy geveg om politieke oorlewing neem mitiese gestalte aan. Hy duik snags in Tafelbaai se hawe af na die diepsee toe, daar waar 'n Afrika-godin heers en van waar 'n Boeddhisties-geïnspireerde reptielagtige halfmens uit ballingskap van die aarde ontsnap het om weer nasionalisme op land aan te vuur. Hofmeyr se soeke na oorlewing lei ook tot 'n ontmoeting in 'n Grieks-geïnspireerde Hades-kasteel waar hy al sy voorouers met die naam Jan ontmoet. Ook 'n Kaapse politikus uit die laat 1800’s, sy oom Onse Jan Hofmeyr, maak sy verskyning.
Deel twee vertel ook die storie van Robert, 'n assistent in Hofmeyr se kantoor. Alhoewel dit nie direk uitgespreek word nie, verteenwoordig Robert 'n groeiende liberale bruin stem. Sy verhaal maak gebruik van verskeie Christelike simbole en sy verhouding met Hofmeyr het 'n roerende erotiese element.
Die diepblou see eindig met Helen Suzman se toetrede tot die parlement, waar sy jare lank die enigste parlementêre opposisiestem teen apartheid was, teen 'n wêreld vol “reptielagtige mans”.
Spook in die huis
In 2010 word 'n Indiese egpaar op hul wittebrood in die Kaap gekaap. Shrien Dewani word uit die motor forseer, terwyl die kapers met Anni Dewani wegjaag. Haar lyk word 'n dag later in die verlate motor gevind. Die saak het vir 'n lang tydperk opslae gemaak, veral nadat Shrien Dewani se sadomasochistiese leefstyl op die lappe gekom en hy as medepligtig tot Anni se moord aangekla is. Sou 'n mens die media se dekking van die moord en die vervolging glo, het Shrien Dewani sy eggenote se moord beplan. In 2014 word Shrien Dewani egter deur die Kaapse Hooggeregshof vrygespreek en alle aanklagte teen hom ter syde gestel, 'n ontnugtering vir vele in Suid-Afrika.
In Spook in die huis word twee verhale vertel – dié van Div, 'n jong Kaapse sakeman wat die sadomasochistiese leefstyl saam met 'n groot groep vriende na hartelus uitleef, asook Paul, 'n koerantman wat die hoofopskrifte skryf wat Shrien telkens veroordeel en die verwagting skep dat hy vir lank tronkstraf sal uitdien.
Vir Div is die mediadekking oor sy leefstyl 'n konfrontasie en hy voel hy moet sy seksuele doen en late regverdig. Daar is ook 'n spook in sy huis – Anni Dewani verskyn lewensgroot, moontlik soos 'n spreekwoordelike slegte gewete. Die leser kry ʼn insig in wat haar tot die huwelik met Shrien gedryf het, asook die insigte wat ná die liggaamlike dood volg.
Ná Shrien Dewani op alle aanklagte onskuldig bevind is, volg daar by Paul ʼn tydperk van selfondersoek. Hy is immers deel van die mediamasjien wat 'n onskuldige veroordeel het. Die groot mediafirma waarvoor Paul werk word op sonderlinge wyse as 'n Kafka-agtige wêreld beskryf, met talle tonele wat aan Franz Kafka se roman Der Prozess (The Trial) herinner. Surrealistiese elemente en die gebruik van water as simbool tree ook toenemend na vore.
Paul se wêreld word verder omver gegooi toe sy buurvrou 'n inbreker en voornemende verkragter om die lewe bring. Omdat sy die verdere inbraak van 'n ondersoek en media-aandag in haar lewe vrees, vra sy Paul om haar te help om van die lyk ontslae te raak. Deur sy buurvrou by te staan, doen Paul moontlik boete vir sy aandeel aan die media se veroordeling, terwyl hy hom nou as 'n oortreder wat 'n lyk verberg aan die ontvangkant van media-opskrifte sou kon bevind.
Spook in die huis werk ook met teenoorgesteldes. Waar Div se wêreld om vleeslike genot draai, vind Paul toenemend toevlug in die geestelike en by 'n charismatiese gemeente.
Die kapokdokter
Die Kapokdokter is 'n historiese roman en speel af tydens die Engelse koloniale bewind aan die Kaap, tydens die goewerneurskap van Lord Charles Somerset.
Die roman vertel die verhaal van dokter James Barry. Dokter Barry het in 1816 in die Kaapse kolonie aangekom as militêre snydoktersassistent en is ook as Lord Charles Somerset se huisdokter aangestel. Hy is in 1821 as Kaapse Mediese Inspekteur aangestel en was verantwoordelik vir verskeie veranderinge op mediese gebied, veranderinge wat hom dikwels die argwaan van ander Kaapse medici op die hals gehaal het.
Dokter Barry is nie 'n onbekende historiese figuur nie. Daar is talle verwysings na dié dokter wat 'n tweegeveg met kaptein Josias Cloete, Lord Charles se aide-de-camp, geveg het en reeds in die 1826 'n keisersnit in die Kaap uitgevoer het. Maar dit waarvoor dokter Barry eintlik onthou word, het met sy dood gebeur. Ná sy dood in Londen in 1865 is ontdek dat dokter Barry eintlik 'n vrou was – en binne 'n week het die meeste Europese koerante oor dié merkwaardige dokter berig.
In die Engelse literatuur was daar nog altyd 'n fassinasie met hierdie dokter waaroor niemand juis iets geweet het nie. In 1999 het Patricia Duncker die roman James Miranda Barry die lig laat sien, in 2002 het die biografie Scanty Particulars deur Rachel Holmes verskyn en in 2016 die biografie Dr James Barry: A Woman Ahead of Her Time deur Michael du Preez en Jeremy Dronfield.
Die kapokdokter bestaan uit twee dele. Deel Een vertel dr. Barry se aankoms in die Kaap en sy opgang in die Engelse koloniale gemeenskap aan die Kaap. Eers aan die einde van die eerste deel word die geheim – dr. Barry as vrou – onthul.
Deel twee speel af op 'n plaas naby die dorpie Somerset (die hedendaagse Somerset-Wes). Weens swaar Kaapse storms is Dr. Bary gedwing om hier vir skuiling en oornagplek te vra. Net 'n slavin is tuis – en dr. Barry word in stormweer in 'n feitlik leë plaashuis verplig om sy ondergang aan die Kaap (ná sy aanvanklike sukses) in oënskou te neem. Die verhaal bestaan uit talle terugblikke – na die Kaapse maghebbers, na James Barry se jare in Londen, Edinburg en die Engelse weermag. Ook “sy” kinderjare, 'n jong meisie se jare in Ierland.
James Barry dien as 'n rolmodel in die LGBTQ+-gemeenskap. Hulle (dr. Barry en die jong meisie wat hy eens was) kan as interseksueel of transseksueel aangesien word. In 'n onderhoud by die Woordfees op Stellenbosch sê Loots egter dat hy James Barry nie wou “klassifiseer” nie. Hy skryf as’t ware 'n “oop” roman wat die leser met voldoende inligting laat om self te besluit watter “rasionele” kategorie op James Barry van toepassing sou wees.
Loots leun sterk op Du Preez en Dronfield se nuwe inligting oor James Barry. In teenkanting met “rasionele kategorieë” word die lewensloop van die jong meisie, Margaret, na die volwasse James Barry op 'n besonders emosionele manier uitgebeeld. Die karakter word voortdurend in vroue se historiese konteks geplaas. Persoonlike en historiese motivering word verweef. Interessante en insiggewende inligting oor die Kaap van die vroeë negentiende eeu word oor die roman versprei.
Op die plaas waar James Barry skuiling soek, daag die plaasboer se ongetroude dogter na vermoedelik 'n mislukte verlowing of huwelik op. Met die riviere wat ná die storms nie te perd deurgaanbaar is nie, is James Barry verplig om vir 'n dag langer te bly. Sy gesprekke met die boer se dogter, asook 'n droom oor dié dogter, gee aanduidings van wat selfs James Barry mag onderdruk – 'n aangetrokkenheid tot dieselfde geslag.
In die onderhoud by die Woordfees sê Loots dat hy die Ierse en Engelse James Barry “Afrikaans wou maak”, 'n karakter toeganklik vir veral die Afrikaanse vroueleser. Sy benoeming in 2023 vir 'n ATKV-Woordveertjie bewys dat Barry (danksy sy skryfkuns) ook in die Afrikaanse gemeenskap 'n tuiste het.
Publikasies
wysig2001 - Nagvoëls
2003 - Lente in Beijing
2011 - Die Jakkalsdans
2012 - Rooi Jan Alleman
2015 - In Sneeu Geskryf
2017 - Die Diepblou See
2019 - 'n Spook in die Huis
2022 - Die Kapokdokter
Ander verwysings
wysig- Loots, Francois “Biografiese skets” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein Mei 2003
- Smith, Francois “Loots moes diep delf in homself na karakters” “Die Burger” 12 Januarie 2002
- LitNet ATKV-Skrywersalbum 2 Augustus 2012: www.litnet.co.za
Verwysings
wysig- ↑ Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
- ↑ Green, Phyllis Sarie: http://www.sarie.com/lewe-liefdes/5-boekminute-met-francois-loots/
- ↑ Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006
- ↑ Random Struik: http://www.randomstruik.co.za/about-the-author.php?authorID=5632&imprintID=6&lang=A[dooie skakel]
- ↑ Smith, Francois Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/01/12/4/19.html
- ↑ Hambidge, Joan “Rapport” 25 November 2001; John, Philip “Beeld” 15 Oktober 2001
- ↑ Viljoen, Henning “Beeld” 22 September 2003; Visagie, Andries “Rapport” 28 September 2003
- ↑ Geldenhuys, Nico “Beeld” 1 Augustus 2011; Richards, Moira “Rapport” 13 November 2011
- ↑ Kalmer, Harry “Rapport” 3 Maart 2013; Van der Westhuizen, Gert “Beeld” 18 Februarie 2013
- ↑ Coetser, Johan “Tydskrif vir Letterkunde” Vierde reeks Jaargang 51 no. 1 Herfs 2014: http://www.letterkunde.up.ac.za/resensies/51_1/25%20Resensies%20Coetser%20WEB%2003.pdf Geargiveer 13 Mei 2020 op Wayback Machine
- ↑ Botha, Frederick J. “Beeld” 7 September 2015
- ↑ Koen, Dewald “Rapport” 30 Augustus 2015: http://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/Nuwe-Franois-Loots-roman-n-piek-in-sy-oeuvre-20150830 Geargiveer 16 November 2015 op Wayback Machine
- ↑ Botha, Danie LitNet: http://www.litnet.co.za/boekresensie-in-sneeu-geskryf-deur-francois-loots/