Gewasbeskerming

Om die maksimale opbrengs van 'n gewas te verkry, moet dit teen nadelige invloede beskerm word. Reeds vroeg is maatreëls in die verband getref: die veld is byvoorbeeld periodiek braak gelê of wisselboustelsels is toegepas. Veral sedert die Tweede Wêreldoorlog word daar op groot skaal van chemiese plaagdoders gebruik gemaak. Dit het egter groot nadele en het gelei tot die soeke na ander beskermingsmetodes. So is biologiese bestrydingsmetodes ontdek wat op natuurlike wyse plae en siektes bestry tot op 'n vlak waarop die skade aanneemlik geag kan word. Die beste moontlikhede met betrekking tot gewasbeskerming is 'n kombinasie van bestrydingsmetodes. Hierdeur kan die nadele van elke afsonderlike toepassing sover moontlik vermy word.

Inleiding

Om die snelgroeiende wêreldbevolking van noodsaaklike en voldoende hoeveelhede voedsel te voorsien, moet die wêreldvoedselproduksie so groot moontlik wees. Die tegniek hiervan is na die Tweede Wêreldoorlog verbeter; meganisasie is op groter skaal as voorheen ingevoer en die kanse op misoeste is aansienlik verklein as gevolg van die gebruik van chemiese middels waardeur gewasse van ernstige skade deur parasiete en siekteverwekkers gevrywaar kan word. Voor hierdie tyd is daar wei ander metodes gebruik om die opbrengs van die grond te vergroot. Die idee van wisselboustelsels - die afwisselende verbouing van 'n aantal gewasse op dieselfde land – is noodsaaklik om 'n goeie opbrengs te verkry.

Hierdie idee bestaan reeds sedert die Romeinse tyd. Vergilius (70-19 v.C.) het geskryf: "Die veld word rus gegun deur die afwisseling van gewasse, en ongeploegde land beloof om u te beloon". Die drieslagstelsel van Karel die Grote- dit is die opeenvolging van wintergraan, somergraan en braaklegging – is bekend en in 1880 het Starings Landbouw Almanak aanbeveel dat soveel gewasse moontlik verbou moet word sodat alles nie tegelykertyd sou misluk nie. Hierdie ou riglyne en advies oor wisselboustelsels was egter uitsluitlik op ervaring gebaseer. Sedert die einde van die 19e eeu het die mens begin insien waarom die afwisselende verbouing van gewasse goeie oeste sou oplewer.

Behalwe bodemskimmels en bodeminsekte speel nematode (aalwurms of draadwurms) 'n belangrike rol in die veroorsaking van skade aan gewasse. By sommige soorte skade is daar 'n direkte verband met byvoorbeeld kewers, kewer larwes of skimmels. Die verband is egter minder opvallend as skade veroorsaak word deur nematode en bakterieë wat slegs onder 'n mikroskoop sigbaar is, en virusse wat eers met behulp van 'n elektronmikroskoop gesien kan word.

Deur die ontdekking van die oorsake is 'n beter begrip verkry, wat gelei het tot effektiewer metodes van gewasbeskerming maar waarvan die nagevolge nie altyd so goed was nie. Die ondersoek na die moontlikhede en probleme van die ontwikkeling van tegnies en ekonomies optimale gewasbeskerming word verrig deur instellings vir landboukundige navorsing. Navorsing word by sommige skole, landboukolleges en verskillende universiteite gedoen. Die Departement van Landbou en Visserye beskik oor tien navorsingsinstitute wat juis op maksimale oesopbrengs ingestel is en ook in staat is om die beste moontlike advies aan die boeregemeenskap te bied, naamlik die Navorsingsinstitute vir Grond en Besproeiing.

Plantbeskerming, Plantkunde, Sitrus en Subtropiese Vrugte, Tabak, Tuinbou, Veeartsenykunde, Vee- en Suiwelkunde, Vrugte en Vrugtetegnologie, en Wynkunde en Wingerdbou. Die biologies-dinamiese landboumetodes van gewasbeskerming behels natuurlike metodes waardeur die maksimum-opbrengs verkry kan word. Geen kunsmatige middels of metodes word toegepas nie, en kunsmis en bestrydingsmiddels teen siektes, plae en onkruide word nie gebruik nie. Dikwels laat die uiterlike kwaliteit van produkte wat so verkry is, veel te wense oor en die opbrengs kan op 'n ekonomiese grondslag nie met oeste wat op agrariese produksiemetodes berus, meeding nie. Die biologies-dinamiese landbou lewer redelik goeie oeste en die produkte is vry van reste van chemiese plaagdoders wat vir die mens gevaarlik is, hoewel daar tot onlangs nag sprake van misoeste was waar die biologies-dinamiese metode toegepas is.

Chemiese bestryding van plae

Chemiese middels vir die bestryding van insekte word sedert die Tweede Wêreldoorlog op groot skaal gebruik. Dit het begin met die ontdekking van DDT as insekdoder. Later het 'n aantal verwante gechloreerde koolwaterstowwe (verbindings van die elemente koolstof, waterstof en chloor) as insekbestrydingsmiddels in die handel gekom, soos byvoorbeeld aldrin, endrin en dieldrien. Die nadele van hierdie groep was dat verskillende insekte vinnig 'n weerstand teen hierdie middels opgebou het, en as 'n breëspektrum-plaagdoder het dit baie soorte insekte vernietig, ook die wat nie-skadelik en nuttig is. Die middels kan chemies moeilik afgebreek word en het gevolglik 'n ernstige bedreiging vir die omgewing en gesondheid ingehou. Baie lande het daarom gedurende 1973 die gebruik van DDT in die landbou verbied. Ander middels, soos endrin, was toe reeds verbied.

Afbreekbare plaagdoders

Die tweede groep chemiese middels vir die bestryding van insekte is organiese fosforverbindings. Hulle is onder andere uit die senugasse wat in die Tweede Wêreldoorlog gebruik is, ontwikkel. Hulle het 'n remmende invloed op die ensiem cholienesterase, wat die werking van die senuwees reël. Bekende voorbeelde hiervan is paration en malation. Hierdie plaagdoders kan afgebreek word, maar het 'n breë werkspektrum. Die karbamate is baie soortgerig. Dit is 'n groep wat die middel karbaril bevat. Daar is ook plaagdoders wat doeltreffend is tydens die ontwikkelingsfase van die insek. Plaagdoders kan volgens hulle uitwerking ingedeel word, naamlik as 'n asemhalingsgif, wat die asemhalingsorgane van die insek binnedring, of as 'n maaggif, wat die insek vergiftig wanneer hy die bespuite plant vreet. 'n Voorbeeld van 'n bruikbare natuurlike plaagdoder is piretrien.

Sistemiese plaagdoders

Sistemiese plaagdoders bly nie op die gewas lê nie maar word deur die plant opgeneem. Wanneer die insek dan die plant vreet, kry hy die gif in. 'n Breër werkende sistemiese plaagdoder is aldikarb, geskik teen aalwurms (klas Nematoda) wat die uitputtingsverskynsels by sommige gewasse veroorsaak. Ook grondontsmettingsmiddels kan so teen aalwurms en grondinsekte gebruik word.

Gebruike in die landbou

Chemiese bestrydingsmiddels in die huidige proses van voedselproduksie het onontbeerlik geword. Hoewel daar van verskillende kante teen die gebruik van chemiese middels beswaar gemaak word, is dit nogtans onmisbaar in die bestryding van siektes en plae omdat daar geen alternatiewe metode is nie. Eeue gelede reeds is sprinkaanswerms wat oeste verwoes het, gevrees. Die kennis wat opgedoen is ten opsigte van hulle gedrag, het gelei tot maatreëls waardeur oeste wat deur sprinkane vernier is, die uitsondering geword het.

'n Ander plaag wat ook tot die verlede behoort, is veroorsaak deur die katoenwurm (Alabama argillacea), wat in die jare voor die Tweede Wêreldoorlog katoenopbrengste verminder het. 'n Publikasie oor plaagdoders en gebruiksaanwysings daarvan met betrekking tot 'n hele aantal gewasse, is van die Departement van Landbou en Visserye beskikbaar. Hierdie plae sal nie noodwendig jaarliks op elke perseel voorkom nie, maar 'n moderne boer sal tog 'n paar maal per jaar teen moontlike insekbesmettings moet spuit. Dit sal in die meeste gevalle ekonomies geregverdig wees.

By vrugteboerdery is dit anders in 'n boord word deesdae tot tien maal per jaar gespuit. In 'n appelboord word plae soos jonghoutkewers, bladrollers, bloedluise, bladwespe en so meer tydens die groeiseisoen bestry. Plaagdoders word in die akkerbou sowel as in die veeteelt en in die huishouding gebruik.

Bestrydingstegnieke

Chemiese plaagdoders het grootliks verbeterde bestrydingstegnieke moontlik gemaak. Plaagdoders is verkrygbaar as 'n gas, vloeistof en vaste stof. Die vloeistofvorm word meestal gebruik na verdunning met water. Plaagdoders in gasvorm word veral in kweekhuise gebruik wat byvoorbeeld met swaelpotte berook word. Poeier word baie selde vir bespuiting van gewasse gebruik. Aanvanklik is groot hoeveelhede vloeibare plaagdoder gebruik om so veel van die plant as moontlik te bereik.

Later is die spuitvloeistofkonsentrasie verhoog. Deur die tegniek van toediening te verbeter, kon al hoe minder vloeistof gebruik word, sodat daar by die ultralae-volumemetode met die onverdunde middel gewerk kan word en slegs enkele liters per hektaar nodig is. Die aanwending van 'n chemiese middel in skuim het die voordeel dat dit 'n langer werking het. Om te voorkom dat die bestrydingsmiddel deur 'n reënbui van die plante afgespoel word, word daar 'n kleefmiddel by die spuitstof gevoeg. Dit beteken dat die gewas dan vir 'n langer tydperk (maar hoogstens 3 weke) beskerm word.

Chemiese bestryding van siektes

Dit is lank reeds bekend dat verskillende skimmels 'n invloed op oesopbrengs kan uitoefen. Roes in graan is 'n bekende voorbeeld. Sedert die Middeleeue is daar epidemies by moederkoring, veroorsaak deur Claviceps purpurea, 'n skimmel wat veral op rog voorkom. Skurfsiekte by appels en pere is ook al lank bekend en veroorsaak jaarliks aansienlike skade in streke met 'n vogtige klimaat. Aartappelsiekte, veroorsaak deur Phytophthora infestans, het in 1842 in die oostelike state van die Verenigde State voorgekom. Die jaar daarna is skimmelsiekte in Europa opgemerk, waar dit baie vinnig versprei het. In 1850 het daar in Ierland hongersnood geheers omdat die aartappeloes (1846/47) heeltemal misluk het as gevolg van hierdie skimmel, wat toe nog 'n onbekende siekte was.

Aan die begin van die 20e eeu het chemiese middels beskikbaar geraak waarmee die skimmelsiekte bestry kon word, die sogenaamde swamdoder. Die eerste middels was koper- en swaelverbindings, Bordeauxse pap (1878) en Kaliforniese pap (1885). Albei het blykbaar 'n voorkomende uitwerking met betrekking tot skimmelbesmetting gehad. Met hierdie pap kon die ergste misoeste wei voorkom word, veral as gewasreste op die land ook opgeruim is, maar die beskerming teen skimmelbesmetting was nogtans nie voldoende nie. Die pap is naderhand vervang deur beter middels wat op dieselfde chemiese basis gebaseer was: koperoksichloried, koperoksidule en spuitswael het beter resultate as die oorspronklike pap gelewer. Ander middels wat vir siektebestryding op die mark verskyn het, was metielkwikverbindings, wat ook gebruik kon word vir die bestryding van skurfsiekte by appels en pere. Tot nou toe is metielkwikverbindings vir die behandeling van voortplantingsmateriaal van verskillende gewasse soos graan, moeraartappels en blombolle gebruik. Die gebruik van metielkwikverbindings het egter dikwels 'n skadelike invloed op die omgewing en dit behoort liewers heeltemal verbied te word.

Ditiokarbamate

'n Belangrike groep skimmelbestrydende middels het met die koms van maneb ontstaan. Maneb behoort tot 'n reeks verbindings, die ditiokarbamate. By maneb is 'n mangaanatoom in die karbamaatverbinding ingebou. Dit word gebruik vir die voorkoming van vroeë roes by aartappels. Ander middels uit hierdie reeks is sineb en tiram, met sink en tin as metaalelement. Hierdie middels kan slegs voorkom dat 'n plant deur skim melsiektes aangetas word. Dit kan nie 'n besmette plant genees nie.

Dit lyk asof 'n nuwe fase in skimmelbestryding aangebreek het toe sistemiese swamdoders met tiabendasool as aktiewe bestanddeel op die mark verskyn het. Hierdie skimmelbestrydingsmiddels word deur die gewas opgeneem en die plant kan homself dus teen skimmelbesmetting beskerm. 'n Sistemiese swamdoder wat op die blaar gespuit word, kan dus ook 'n skimmel in die wortels dood. 'n Nadeel van hierdie middels is dat verbruikersgewasse soos aartappels hierdie middel opneem, en dus mag hulle nie vir verbruikersgewasse gebruik word nie totdat ondersoek bevestig dat daar geen gevaarlike produksiereste agtergebly het wat 'n skadelike invloed op die mens kan hê nie.

'n Ander tipe sistemiese swamdoder in Nederland is milstem, wat reeds gebruik word vir die saadbehandeling van brouersgars. Milstem voorkom besmetting met meeldou (Erysiphe graminis), 'n skimmel wat die korrels sodanig aantas dat die brouersgars nie meer vir die moutery geskik is nie. Gewasse word teen 'n groot aantal skimmelsiektes beskerm deur hulle weerstand deur middel van veredeling te vergroot. Dikwels is dit egter slegs 'n tydelike oplossing omdat die meeste skimmels in staat is om hierdie weerstand baie vinnig te bowe te kom deur nuwe skimmelstamme te vorm. Die skimmel wat ekonomies gesproke die grootste uitwerking het, is roes by grane, veral by winterkoring.

Die siekte word meestal in toom gehou deur die verbouing van weerstandbiedende kultivars, maar binne enkele jare is die besmettingskrag van 'n siekte wat hierdie weerstand te bowe gekom het, groot genoeg om 'n epidemie te veroorsaak. Voorbeelde hiervan is die uitbarsting van geel roes (Puccinia striiformis) in die jare vyftig in Nederland en in 1972 in Engeland en Denemarke. Daar sal waarskynlik binne afsienbare tyd swamdoders op die mark kom wat die skade van hierdie siekte sal kan beperk.

Maatreëls teen siektes

Op byna elke akkerbougewas word jaarliks een of meer beskermingsmaatreëls toegepas. In bygaande tabel is daar vir elke belangrike gewas 'n bestrydingsmiddel en 'n wyse van toepassing teen 'n bepaalde siekte. Akkerbouers wat van hierdie gewasse wil verbou, sal ter voorkoming van siektes reeds hulle saai of voortplantingsmateriaal moet ontsmet. Baie skimmels kan in saad en voortplantingsmateriaal oorwinter. Daarbenewens is verskeie bespuitings belangrik, veral teen aartappelsiekte. Met vrugteverbouing is dit presies dieselfde gesteld.

Om byvoorbeeld skurfsiekte op appels en pere te voorkom, is dit nodig om 'n hele aantal bespuitings per jaar toe te dien. Op die huidige tydstip lyk dit asof skimmelbestryding met behulp van sistemiese swamdoders die meeste belofte inhou. Afgesien van 'n nougesette studie oor die moontlike skade wat stowwe wat in 'n gewas agterbly, kan veroorsaak, moet ook rekening gehou word met die moontlike weerstand wat skimmels teen sistemiese swamdoders kan opbou. As voorbeeld hiervan is die komkommermeeldou (genus Sphaerothica) wat onlangs 'n weerstand teen die middel Benlate wat in gasvorm in kweekhuise gebruik word, opgebou het.

Chemiese bestryding van siekteoordraers

Behalwe siektes en plae wat 'n duidelike verband tussen die skade en die oorsaak toon, is daar ook siektes wat deur virusse (mikroörganismes) veroorsaak word. Die eerste probleem wat hier ondervind word, is dat die virusdeeltjie slegs deur 'n elektronmikroskoop, wat dit duisende male vergroot, gesien kan word.

Die tweede probleem is dat die simptome nie op 'n bepaalde wyse na vore kom nie. 'n Virussiekte kan by verskillende plante op verskillende maniere verskyn en dit is ook moontlik dat daar geen sigbare simptome voorkom nie. Soms kom die simptome maande na die kontak tussen plant en virus te voorskyn. Voorbeelde van virusbesmetting is dwerggroei, bont kolle op blare, swak opbrengs, aarvergeling en oorgevoeligheidsreaksies.

Direkte bestryding van plantvirusse is (nog) nie moontlik nie, maar skade kan wei voorkom word. Deur 'n plant met 'n swak virusstam wat geen merkbare skade sal veroorsaak nie, te besmet, kan 'n mens die plant teenliggaampies ter beskerming teen gevaarliker virusstamme laat opbou. Ook die verbouing van minder gevoelige of weerstandbiedende kultivars kan skade voorkom. Die belangrikste metodes van virusbestryding lê veral in teelmaatreëls en indirekte bestryding. By teelmaatreëls sal 'n deskundige op die gebied van byvoorbeeld aartappelvirusse (X-virus, V-virus, blaarrol) na aartappels met virussiekte soek sodat dit goedgekeur kan word vir die produksie van voortplantingsmateriaal.

Indirekte bestryding

Die indirekte maniere waarop virusse bestry kan word, sluit veral die bestryding van virusoordraers in, naamlik vektore. 'n Virus kan nie sonder die hulp van 'n virusvektor van die een plant na die ander beweeg nie. As 'n virussiekte epidemies raak, dan is die virus op groot skaal oorgedra. Dit kan gebeur by vermeerderingsmetodes soos steggievorming en enting asook ploeëry. In baie gevalle is daar egter 'n plant of dier nodig om die virus oor te dra. Die parasitiese plantjie warkruid (Cuscuta europaea) kan ook 'n virus oordra. Virusoordraging deur skimmels is ook moontlik. Enkele aalwurms (klas Nematoda) is in staat om as virusvektore op te tree. Belangrike siektes, soos die vroeë verbruining van ertjies, krulblaar by swaardleties en ratelsiekte of bontstengel by aartappels en tulpe. word veroorsaak deur die ratelvirus, wat oorgedra word deur verskillende soorte Trichodorus. Bestryding van hierdie siekte is moontlik slegs deur die bestryding van die oordraers van die siekte.

Dit kan gedoen word deur op groot skaal wisselbou toe te pas of deur die grand met chemiese middels soos DO (dichloorpropeen en dichloorpropaan) te ontsmet. Die belangrikste groep virusoordraers word by insekte en plantluise (superorde Hemiptera) gevind. Hierdie insekte suig hulle voedingstof uit 'n plant. As hulle suig aan 'n plant wat 'n virussiekte onderlede het, word die virusdeeltjies in die liggaam opgeneem. Wanneer hierdie insekte dan weer aan 'n gesonde plant suig, word die virus na die gesonde plant oorgedra en word die plant ook siek. Die bestryding van siekteoordraers is dus 'n belangrike faktor in die voorkoming van epidemies in gewasse. 'n Groot aantal bladluissoorte staan bekend as vektore van verskillende plantvirusse.

Die bladrolvirus by aartappels veroorsaak krulblaar en word oorgedra deur die groenperskeluis (Myzodes persicae). Die vergelingsiekte by beet, betavirus-4, word ook deur hierdie bladluis oorgedra. Die koms van sistemiese plaagdoders soos TEPP en Metasystox was belangrik vir die bestryding van insekte en plantluise. Wanneer hierdie gif op die blare gespuit word, sal dit nie die suigende blaarinsekte dood nie, maar as die plaagdoder deur die plant opgeneem word, sal dit wei die insekte en plantluise dood en daardeur die verspreiding van die virussiekte voorkom.

Grondontsmetting

Gewasse moet ook teen aalwurms (klas Nematoda), wat aalwurmsiekte veroorsaak, beskerm word. Aalwurmsoorte word dikwels by bepaalde gewasse aangetref. Die belangrikste aalwurmparasiete by aartappels in Suid-Afrika is die knopwortelaalwurms (Meloidogyne- spesies), die goudkleurige aartappelsistaalwurm (Heterodera rostochiensis) en die aartappelskilaalwurm (Pratylenchus brachyurus). AI drie soorte kry hulle voedsel inwendig in die wortels en knolle en bel emmer die vermos van die wortelselle om water en voedingstowwe op te neem en te vervoer.

Die plant groei gevolglik swak en lewer 'n lae opbrengs van swak gehalte. Wortels wat deur die aalwurms beskadig is, word ook meer geredelik deur verskeie soort bakteries en swamme aangeval en verrot gou. Tensy hierdie aalwurms bestry word, word die opbrengs geleidelik kleiner en word dit uiteindelik onmoontlik om saad- of tafelaartappels ekonomies te verbou. Aalwurms leef in die grond; hulle het 'n beperkte verplaasbaarheid en kan dikwels (byvoorbeeld in die siststadium) lang tye sonder voedsel klaarkom. Die sist is 'n lewensvorm van lae diere wat hulle in staat stel om ongunstige toestande te oorleef (droogte, voedselgebrek). Siste word ook gevorm om 'n rusperiode in verband met voortplanting deur te maak en om eiers of kieme te beskerm.

By 'n lokplant kan aalwurms baie vinnig vermeerder en ernstige skade veroorsaak, wat plek-plek aan die swak groei opgemerk kan word. As bestrydingsmetode is wisselbou meestal voldoende. Hierdie metode het egter ekonomiese nadele. Om skade deur aalwurms te voorkom, kan gebruik gemaak word van weerstandbiedende kultivars of kan die grond van tyd tot tyd gesteriliseer word. Grondontsmetting dood die aalwurms. Aartappelsist-aalwurms is die belangrikste en bekendste aalwurms wat op plante parasiteer. In sekere lande word maatreëls ter beskerming ingestel, waardeur mense verbied word om meer as een keer in drie jaar op dieselfde land aartappels aan te plant

Omdat aalwurms dikwels versprei word deur die vervoer van gewasse wat grand aan het, is daar bepalings om te voorkom dat aalwurms op hierdie wyse ingevoer word. Die aanwesigheid van aalwurms kan 'n belangrike uitvoerbelemmerende faktor wees, sodat hier ook maatreëls getref is om siste en aalwurms te beperk en verkieslik geheel en al te voorkom.

Bestryding

Aalwurms kan op twee maniere bestry word: die ontwikkeling van weerstandbiedende kultivars en grondontsmetting. Dit is verkieslik om weerstandbiedende kultivars te ontwikkel, maar aalwurms kan net soos skimmels deur hierdie weerstand breek deur nuwe stamme te vorm. Die bestryding van aalwurms deur grondontsmetting is 'n tegniek wat eers in broeikaste toegepas is. Die grond is gesteriliseer deur stoom of behandeling met 'n biosied ('n stof wat vir baie lewensvorme giftig is) soos byvoorbeeld dibroometaan (EDB).

Deur hierdie tegniek aan te pas, kan grondontsmetting ook in die landbou gebruik word, veral waar DD (dichloorpropaan en dichloorpropeen) as ontsmettingsmiddel gebruik word. Die gas word in die plant voor (die boonste 30 cm grond) gespuit en daarna word die grond bale stewig vasgerol, sodat die gas stadig ontsnap. Die resultaat hang af van die inbring en afdigting van die gas.

As 'n minimum van 80% siste en aalwurms gedood word, word dit as 'n goeie ontsmettingsresultaat beskou. Danksy grondontsmetting en weerstandbiedende kultivars kan aartappels nou elke twee jaar op dieselfde grond verbou word. Ook vir grondontsmetting (waarvan enkele newe-effekte bekend is) word verwag dat meer spesifieke middels gevind sal word wat slegs die skadelike organisme sal dood.

Biologiese bestrydingsmetodes

In natuurlike plantegroei bestaan 'n natuurlike ewewig. In natuurlike omstandighede sal een soort nooit die ander plante oorheers nie. Indien dit wei gebeur, dan kry die organisme wat van hierdie plant lewe, te veel voedsel. Hierdie organisme kan dan so vinnig vermeerder dat die bepaalde plantsoort terug- gedruk word en die ander soorte weer 'n kans kry om te vermeerder. Deurdat daar dan 'n tekort aan voedsel ontstaan, sal die getalle van die organismes wat van daardie plantsoort lewe, weer afneem.

So 'n ewewig is nooit staties nie. Invloede soos weersomstandighede sal vir bepaalde organismes baie gunstig wees en vir ander weer baie ongunstig. Dit kan die ewewig versteur. In die natuurlike omgewing is daar egter altyd regulerende faktore aanwesig wat die ewewig herstel. Die herstel hoef nie net van korte duur te wees nie. Soms duur dit jare voordat daar weer 'n ewewigsituasie ontstaan. Die storms in die najaar van 1972 en begin van 1973 het veral in Nederland baie duisende naaldbome ontwortel. Vir skadelike insekte soos die denneskeerder (Blastophagus piniperda) het hierdeur 'n groot voedselbron ontstaan. Indien die mens nie hier ingegryp het deur van hierdie bome te verwyder nie, sou daar 'n grootskaalse plaag ontstaan het. As die bos ongehinderd gelaat is, kon hierdie

plaag jare lank geduur het. Die plaag sou wel verbygegaan het, maar in die bosse sou ernstige skade voorgekom het omdat die volwasse denneskeerder die gesonde bome ook sou besmet het. Wanneer 'n groot oppervlakte natuurlike plantegroei (soos byvoorbeeld 'n bos) vir akkerbou skoongemaak word, sal dit die natuurlike ewewig versteur.

Daar word dan groot oppervlaktes met net een soort plant beplant (monokultuur) en ander plante (onkruide) word uitgeroei. Hierdie versteuring van die natuurlike situasie stel die reguleermeganisme van die natuur in werking; daar kom nou groot getalle organismes wat van die verboude plant lewe. As 'n mens wit aantoon dat die natuur inderdaad die situasie reguleer, kan op een stuk land byvoorbeeld winterkoring gesaai word en jare lank ongehinderd gelaat word.

Na 'n aantal jare sal daar wei nog koring te vinde wees, maar dit sal nie meer die belangrikste plant wees nie. Vir voedselvoorsiening is so 'n situasie nie aanvaarbaar nie. Die natuurlike regulering se hulp kan wel ingeroep word om die aantal organismes wat van die voedselplante leef, laag te hou. Hierdie organismes het natuurlik ook weer hulle vyande en siektes. Deur hierdie omstandighede so gunstig moontlik te gebruik, is dit moontlik om in baie gevalle die soort organisme wat die voedselgewasse van die mens bedreig, ondanks die onbeperkte voedselbron, te reguleer.

Regulering van plae

Wanneer 'n insekplaag bestry word deur hierdie bedreigde gewas te bespuit met 'n stof wat die insekte sal dood, word in die meeste gevalle ook die natuurlike vyande van die betrokke insek gedood. As die insekte met insekparasiete of insekpredatore (insekte-eters) bestry word, sal die populasieskommeling van die parasiet of predator agterraak by die van die prooi As die prooi sterk vermeerder het, dan vind die parasiete of predatore skielik genoeg voedsel.

Dit sal egter een of meer geslagte duur voordat hulle in groot getalle voorkom, maar dan neem die populasie van die prooidier af. Deur 'n tekort aan voedsel sal die populasie van die parasiet na verloop van tyd ook afneem. Omdat die mens egter nie kan wag tot die natuurlike vyande die toe stand self regstel nie, val hy terug op insekdoders wat skadelike insekte en hulle vyande dood. As daar eers met bestryding met 'n nie-spesifieke plaagdoder begin is, is dit 'n versekering dat plae jaarliks sal terugkeer. Die weerstandvorming van insekte teen allerlei plaagdoders veroorsaak dat daar steeds giftiger middels in steeds groter dosisse gebruik moet word. Dit is dus duidelik dat die chemiese plaagdoders, wat andersins baie daartoe bygedra het dat die wêreldvoedselproduksie 'n baie groot styging getoon het, nie onbepaald gebruik sal kan word nie.

Biologiese bestryding

Met die oog op volksgesondheid is daar in die laaste jare al hoe meer aandag bestee aan die soeke na biologiese (natuurlike) metodes om plae te voorkom en te bestry. Die invoer van die inheems Australiese wolskildluis (Icerya purchasi) na Kalifornië het tot ernstige plae in sitrusverbouing gelei. Die luis het in Kalifornië 'n oorvloed voedsel gevind, maar sy natuurlike vyande het nie in Noord-Amerika voorgekom nie deur die invoer van 'n soort lieweheersbesie (familie Coccinellidae) het die luise baie verminder.

'n Ander voorbeeld van geslaagde biologiese bestryding is die gebruik van roofmyte (onder andere Phytoseiulus persimilis) in kweekhuise om die skade wat jonghoutkewers (familie Tetranychidae) aan tamaties en komkommers aanrig, te voorkom. Die bestryding van jonghoutkewers in kweekhuise het moeilik geword omdat die kewers 'n geweldige vermoë gehad het om weerstand teen mytbestrydingsmiddels te vorm. Hierdie vermoë het veroorsaak dat daar byna elke jaar 'n nuwer en sterker middel nodig was. Daar was geen natuurlike vyande in die kweekhuise nie. Na 'n lang ondersoek het dit geblyk dat roofmyte die jonghoutkewer populasie baie goed kon beheer.

'n Paar jaar gelede kon telers reeds blaadjies met geteelde roofmyte koop om in hulle kweekhuise te versprei. 'n Jonghoutkewerplaag kon so voorkom word. Na die sukses met die biologiese bestrydingsmetode in die kweekhuise is daar ook probeer om die een of ander metode van bestryding van ander plae te vind. Die biologiese bestryding van die kweekhuis-witgewasbeskerming vlieg (Trialeurodes vaporarium) met 'n wespesoort het op die kort termyn 'n baie gunstige beeld gelewer. By biologiese bestryding van plae in die buitelug is die ondersoek veral op vrugteverbouing gerig.

Ander metodes

Volgens een metode word van steriele mannetjies gebruik gemaak. Die betrokke inseksoort word in groot getalle geteel en hierdie mannetjies word onvrugbaar gemaak. As die geteelde populasie in 'n natuurlike populasie losgelaat word, dan kompeteer die steriele mannetjies met die vrugbare mannetjies om paring met die wyfies. As hierdie kompetisie van albei soorte mannetjies gelykstaande is en daar dan honderdmaal soveel steriele mannetjies as vrugbare mannetjies ingebring word, sal daar maar slegs 1% van die wyfies nakomelinge laat en die skadelike insekpopulasie sodoende baie verminder. 'n Geslaagde toepassing van hierdie tegniek is die bestryding van die vleisvlieg (Callitroga hominivorax) wat in Amerika 'n veeplaag kan wees. In Nederland is die ondersoek na hierdie steriele mannetjiestegniek al baie ver gevorder met betrekking tot die bestryding van die appelbladroller (Laspeyresia pomonella) en van die uievlieg (Chortophila antiqua).

'n Ander tegniek om insekte te bestry is deur gebruik te maak van hormone en feromone (lokmiddels) van insekte. Vervellingshormone verhinder 'n wurm om te ontpop en verhinder gevolglik voortplanting. Ook kan die hormone wat die vervelling bevorder, 'n volwasse dier (vlinder) dwing om te vervel, sodat die dier dan doodgaan. Indrukwekkend is die gebruik van lokmiddels van insekte. By baie vlindersoorte skei geslagsrype wyfies 'n geur af wat die mannetjies naderlok sodat paring kan plaas- vind. Gelukkig kan hierdie lokmiddel sinteties vervaardig word.

Met behulp van so 'n lokmiddel kan die mannetjie na 'n plek gelok word waar geen wyfies is nie of kan hulle uit 'n populasie gevang word sodat die voortplanting versteur word en die populasie tot onder die skadelike vlak daai. Bestryding met sowel hormone as feromone is nog in die navorsingstadium. Die belangrikste biologiese bestrydingsmetode op die oomblik is mikrobiologiese bestryding. Hier word van siekteverwekkende organismes by insekte gebruik gemaak. Behalwe virus- en skimmelsiekte kom by 'n aantal insekte wat by vrugteverbouing skadelik is, ook 'n bakteriese siekte voor wat deur Bacillus thuringiensis veroorsaak word. Hierdie siekte lei tot aansienlike sterftes onder inseksoorte.

Die vloeistof waarin die gekweekte bakterieë is, kan nou in die boord gespuit word, maar hierdie bestrydingstegniek is duurder as die ander tegnieke. Origens moet gemeld word dat daar op die gebied van natuurlike bestrydingsmetodes van groot insekpopulasies slegs op enkele terreine sukses behaal is. Die mens is nog ver van volledige biologiese bestryding van alle plae in die landbou.

Geïntegreerde bestrydingsmetodes

Sedert die begin van die jare sestig word besef dat die skade wat insekte aan voedselgewasse veroorsaak, op 'n ander manier beperk moet word as tot nou toe die geval was. Die insekte bou 'n toenemende weerstand teen chemiese bestrydingsmiddels op en dit blyk buitendien baie skadelike newe effekte te hê. Rachel L. Carson (1908- 1964), 'n Amerikaanse bioloog, het met haar boek, " Silent Spring" (1961) baie bygedra tot die begrip van die skadelike invloed wat plaagdoders op mens en dier kan hê. Die mens het die noodsaaklikheid van ander vorme van bestryding begin besef, en mettertyd het wat bekend staan as geïntegreerde bestryding, 'n al hoe meer uitgebreide toepassing begin kry.

Geïntegreerde bestryding beteken dat chemiese en nie-chemiese bestrydingsmetodes gekombineer moet word om siektes en plae onder 'n skadelike vlak te hou. Chemiese bestrydingsmiddels is by geïntegreerde bestryding onontbeerlik. Hulle word egter sorgvuldig vir bruikbaarheid geselekteer. Daar word slegs gebruik gemaak van kortwerkende, baie spesifieke middels wat net die skadelike insek dood en die fauna met rus laat. Daardeur word dit vir die natuurlike vyande van die skadeverwekker moontlik gemaak om hulle getalle te handhaaf, sodat daar waarskynlik selfs minder intensiewe bestryding nodig sal wees om die skadeverwekkers onder plaagvlak te hou.

Benewens die gebruik van spesifieke chemiese plaagdoders moet die natuurlike omstandighede vir die gewas so gunstig moontlik gemaak word ten einde die kans op skade so klein moontlik te maak. Die beskikbare nie-chemiese metodes is nie net baie uitgebreid nie maar ook baie ingewikkeld. 'n Belangrike metode om insekplae te voorkom, is om toe te sien dat gewasse wat voeding aan die insekte verskaf, nie in die omgewing van die verboude gewas voorkom nie. By die koringstingelgalmuggie (Haplodiplosis equestris) kan die kans op skade verklein word deur die lokplant, kweekgras, waarop die insekte voed, te verwyder. 'n Ander metode lê in verbouingspraktyke.

By winterkoring kan wortelsiekte (veroorsaak deur verskillende skimmels) beperk word deur later te saai. Vroeë saai is ook vir die koringstingelgalmuggie ongunstig. Voorts kan 'n spesifieke keuse van gewasse by wisselbou die kans dat siekte en plae sal intree, verklein. Hier bots geïntegreerde bestryding en ekonomiese belange baie duidelik, want die gewas wat juis die beste bedryfsinkomste gee, is die aantreklikste om te verbou. Dit beteken dat die reëls van wisselbou dikwels oortree word of dat daar vooraf bestrydingstappe gedoen moet word, waarvan die koste as 'n soort versekeringspremie beskou moet word. Die teel van bepaalde siekteweerstandbiedende kultivars is van belang by geïntegreerde bestryding, net soos die regte bemesting. Te veeI stikstofbemesting vergroot die kans op skade deur meeldou en bevorder ook die voorkoms van te groot populasies bladluise.

Toepassing

Die voorbeelde toon duidelik dat daar by geïntegreerde bestrydingsprogramme gebruik gemaak moet word van alle faktore wat 'n rol kan speel by die bestryding en beperking of voorkoming van plae en siektes. In enkele gevalle is die ondersoek al so ver gevorder dat daar na 'n geïntegreerde bestrydingsprogram oorgeskakel kan word. In vrugteverbouing is die navorsing die verste gevorder, maar ook in die akkerbou is daar by enkele gewasse al geïntegreerde bestrydingsprogramme moontlik.

By die bestryding van die koringstingelgalmuggie is 'n kombinasie van verskillende regulerende faktore moontlik. Die oorwinteringswyse van die muggie – in die grond – maak dit moontlik om deur middel van grondbewerking 'n deel van die populasie te dood. 'n Volgende bestrydingsfase is wanneer die muggies die vliegstadium bereik. Die muggies vlieg dan na die graanlande en beskadig veral die randstroke. In baie gevalle is dit dan ook voldoende om 'n randstrook met 'n plaagdoder te bespuit ten einde ernstige skade te voorkom.

By ernstige besmetting kan weerstandbiedende kultivars verbou word en ten slotte behoort 10k plante soos kweekgras ook verwyder te word. Hierdie manier van bestryding, wat nog nie in die praktyk gebruik word nie, kombineer dus 'n aantal verbouingsmaatreëls met, waar dit nodig is, gerigte chemiese bestryding op beperkte skaal in plaas daarvan, om sodra die muggies waargeneem word, die hele veld te bespuit. 'n Program vir geïntegreerde bestryding van plae in beetverbouing in Europa is gereed vir gebruik. Die aantal plae en siektes is hier betreklik gering. Die beetsistaalwurm, beetkewer, springstert en die bladluis wat die vergelingsiekte oordra, is egter belangrik. 'n Wisselboustelsel waarvolgens beet nie meer as een keer in vier jaar op dieselfde perseel verbou word nie, is noodsaaklik ten einde skade deur die beetsistaalwurm te voorkom. In die tyd tussen die verbouing van beet mag daar natuurlik ook geen ander lokplante vir die beetsistaalwurm, soos koolsaad of spinasie, verbou word nie.

Deurdat beet slegs elke vier jaar verbou word, beteken dit ook dat daar in die jare tussenin geen beet op aangrensende persele verbou mag word nie. Dit is nodig ten einde skade deur die beetkewer, wat in die grond oorwinter en slegs oor kort afstande kan beweeg, te voorkom. Aangepaste grondbewerking en goeie dreinering kan die gevaar van skade deur die springstert, wat nie teen droogte bestand is nie, beperk. Die bladluis kan baie goed bestry word met 'n uiters selektiewe chemiese middel, pirimor, wat alleenlik bladluise dood.

Sodra tekens van vergelingsiekte opgemerk word, is dit noodsaaklik dat infeksiebronne, soos beetkuile, so gou moontlik opgeruim word. In die praktyk is ervaring al opgedoen met geïntegreerde bestryding van siektes en plae by vrugteverbouing. Siektes soos skurfsiekte en meeldou word bestry met selektiewe middels of middels wat weinig skade veroorsaak en bykans geen newe-effekte het nie. Teen bladluis word pirimor gebruik en teen jonghoutkewer en appelkewer is minerale olie geskik.

Roofmyte kan ook teen vrugtejong houtkewers gebruik word. Die vrugtebladroller word bestry met 'n bakteriepreparaat van Bacillus thuringiensis en teen die appelbladmynermot (Stigmella malella) is die selektiewe middel Rhyania beskikbaar, waardeur die sluipwesp (Chrysocharis prodice) nie gedood word nie en dit dus 'n regulerende uitwerking kan hê. Deur sulke maatreëls is dit moontlik om met minder bestryding die voorkoms van plae te beperk. Die volgende stap na volledige geïntegreerde bestryding op praktykskaal is gerigte bestryding.

Dit beteken dat met die gebruiklike plaagdoders baie noukeuriger te werk gegaan word. Deur die populasie van skadelike insekte te meet, kan bepaal word of en wanneer bestryding ekonomies noodsaaklik is. Hierdie tussenfase op die pad na volledige geïntegreerde bestryding beperk die aantal bespuitings in die boord aansienlik en vind toenemend byval by produsente. Dit sal nog geruime tyd duur voordat volledige geïntegreerde bestryding in alle landbousektore verwesenlik kan word, maar dit is 'n bestrydingsvorm wat baie belofte vir die toekoms inhou.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409494 band