Grasdak

'n Grasdak is 'n dak wat van strooi, waterriete, biesies of Skotse heide gebou is, met die plantmateriaal wat so gelê word dat water nie deur die dak kan dring nie. Dit is 'n baie ou manier van dakke bou wat in sowel tropiese as gematigde klimate gebruik word. Bouers gebruik steeds gras in ontwikkelende lande, gewoonlik goedkoop, plaaslike plantmateriaal. In teenstelling daarmee kies party welaf mense in ontwikkelde lande grasdakke vir 'n rustieke voorkoms vir hul huise, of 'n meer ekovriendelike dak, of as jy 'n huis koop wat oorspronklik 'n grasdak gehad het.

'n Grasdakkroeg (The Williams Arms) by Wrafton, Noord-Devon, Engeland.

President Jacob Zuma se opstal in Nkandla bestaan uit 'n reeks grasdakhuise

Die binneaansig van 'n Inka-dak in een van die min herboude geboue in Machu Picchu.

Geskiedenis

Metodes om grasdakke te bou is tradisioneel van een geslag na die volgende oorgedra, en baie beskrywings van die materiale en metodes wat die afgelope drie eeue in Europa gebruik is, bestaan nog in argiewe en ou publikasies.

In sommige ekwatoriale lande is gras die algemene plaaslike materiaal vir dakke, en dikwels ook vir mure. 'n Verskeidenheid boutegnieke word gebruik, van die oeroue Hawaise haelskuilings wat van plaaslike ti-blare (Cordyline fruticosa), lauhala (Pandanus tectorius) of pylgras (Heteropogon contortus) gemaak is.

Palmblare word ook dikwels gebruik. In Fijdi, gebruik bouers waaierpalmblare vir dakke met gelaagde rietmure. Gepluimde palmblare word vir dakke gebruik in Dominica. Grasdakke van alang-alang (Imperata cylindrica) kom voor in Hawai en Bali. Suikerrietblare word gebruik in die Kikuyu se stamhuise in Kenia.

Wilde plantegroei soos waterbiesies (Phragmites australis), palmiet (Typha spp.), besemgras (Cytisus scoparius), Skotse heide (Calluna vulgaris) en biesies (Juncus spp. en Schoenoplectus lacustris) is waarskynlik gebruik vir skuilings en primitiewe blyplekke in Europa in die laat Paleolitikum-tydperk, maar tot dusver is geen regstreekse argeologiese bewyse daarvan gevind nie. Mense het waarskynlik strooi begin gebruik in die Neolitiese tydperk toe hulle begin het om graan aan te plant. Ook in dié geval het geen argeologiese bewyse daarvan oorleef nie. 

Baie inheemse mense, soos die Maias, die Inkas en die Asteke, het in grasdakhuise gewoon. Na die ondergang van die meeste oorblywende Amerikaanse gemeenskappe weens siektes wat van Europa af versprei het, het die eerste Amerikaners waarop Europeërs afgekom het gewoon in strukture met dakke van boombas of vel wat in panele geplaas is wat verwyder of bygevoeg kon word vir ventilasie, verhitting of verkoeling. Bewyse van baie komplekse geboue met veselgebaseerde dakmateriaal is eers in die vroeë 2000's herontdek. Franse en Britse setlaars het tydelike grasdakblyplekke van plaaslike plantegroei gebou net nadat hulle in Nieu-Frankryk en Nieu-Engeland aangekom het, maar het meer permanente huise met houtplankies bedek.

In die grootste dele van Engeland was gras en riete die enigste dakmateriaal beskikbaar vir die meeste plattelanders tot die 1800's. Die kommersiële vervaardiging van Walliese leiklip het in 1820 begin, en die vervoerbaarheid wat kanale en treinspore gebied het, het ander materiaal beskikbaar gemaak. Nogtans het die aantal grasdakeiendomme in Brittanje in die middel-1800's toegeneem namate landbou uitgebrei het, maar het aan die einde van die 19de eeu afgeneem weens die landbouresessie wat daartoe gelei het dat mense op die platteland uitgedun geraak het. Met verloop van tyd het grasdakke 'n teken van armoede geword en die aantal grasdakhuise het al hoe minder geword, asook die aantal professionele dekkers. Die afgelope 30 jaar het grasdakke weer gewilder geword in Brittanje en is nou eerder 'n simbool van rykdom as van armoede. Daar is sowat 1,000 voltydse dekkers in Brittanje en grasdakke word al hoe gewilder vanweë die hernude belangstelling daarin om historiese geboue te bewaar en om meer volhoubare boumateriaal te gebruik.

• 
  Bouwerk aan 'n grasdak in Mecklenburg, Duitsland.
• 
  'n Ry grasdakhuise naby Stralsund op Rügeneinland, Duitsland.
• 
  'n Grasdak-plaashuis in Stade.
• 
  'n Visserskerk in Born auf dem Darß
• 
  Jollmands-plaas, Holm, Denemarke.
• 
  Jollmands Gård.
• 
  'n Grasdakkothuis in die sandduine in Denemarke.
• 
  'n Huis met 'n grasdak in Kilmorekaai, Ierland.
• 
  'n Tradisionele Normandiese kothuis by Saint-Sulpice-de-Grimbouville, Normandië, Frankryk.
• 
  Die Cahire Breton-huis by Plougoumelen, Bretagne, Frankryk.

Grasdakmateriaal

• 
  'n Veld vol dekgras in Sandager, Denemarke.
• 
  'n Bondeltegniek wat gebruik word in strooi-grasdakke.
• 
  Die uitsig van binne af op 'n strooidakhuis.
• 
  Die buitenste laag mos en korsmos wat op 'n grasdak groei.
• 
  Grasdakke wat van hooi gemaak word in Kolkata.

'n Huis met 'n grasdak van strooi by die historiese dorpie Shirakawa-go ('n wêrelderfenisgebied) in Japan.

'n Koreaanse tradisionele strooigrasdakhuis.

'n Grasdak van goeie gehalte strooi of gras kan meer as 50 jaar hou as dit deur 'n vaardige dekker gebou word. Tradisioneel is 'n nuwe laag strooi oor 'n verweerde oppervlak geplaas, wat beteken dat party baie ou geboue se graslaag tot 2 meter dik kan wees. 

Tegnologiese veranderinge in die landboubedryf het die gewildheid van grasdakke baie beïnvloed. Die beskikbaarheid van dekgras het heelwat afgeneem teen die einde van die 1930's en die 1940's met die bekendstelling van snydorsmasjiene, asook met die aanplant van graan met kort stamme. Die toenemende gebruik van stikstofkunsmis in die 1960's-1970's het die gras verswak en hul langlewendheid beïnvloed.

In dele waar daar baie palmbome voorkom, word palmblare gebruik vir mure en dakke. In die suidooste van die VSA is Indiaan- en pioniershuise dikwels gebou van palmetto-blare. Die chickees van die Seminole en Miccosukee se dakke word steeds gedek met palmetto-blare.

Onderhoud in 'n matige klimaat

'n Grasdakhuis in Narita, Japan.

Goeie grasdekking vereis nie gereelde onderhoud nie. Kenners beveel nie meer die gebruk van 'n draadnet aan nie, omdat dit verdamping vertraag en langlewendheid verminder. Mos kan 'n probleem wees as dit baie dik is, maar is nie normaalweg skadelik nie. Sekere spesies mos is selfs beskermend. The Thatcher's Craft, 1960  is steeds die mees gebruikte naslaanboek oor die tegnieke van grasdakke. Die dikte van die laag gras verminder met verloop van tyd aangesien die oppervlak mettertyd verweer en weggewaai en afgespoel word deur reën.

Ontvlambaarheid

Rivierhuise op die Kwai-rivier.

Grasdakke is nie so ontvlambaar as wat baie mense dink nie. Dit brand stadig, "soos 'n toe boek", sê dekkers. Die oorgrote meerderheid brande word veroorsaak deur houtstowe of foutiewe skoorstene. Vonke van gebrande rommel of papier kan die droë gras rondom die skoorsteen aan die brand steek.

Versekeringspremies vir huise met grasdakke is hoër as die gemiddeld, weens die beskouing dat grasdakke 'n brandgevaar is, maar ook omdat 'n grasdakbrand omvattende rookskade aanrig en 'n grasdak duurder is om te vervang as byvoorbeeld 'n teëldak.

Alle grasdakke behoort rookverklikkers in die dakspasie te hê.

Doeltreffendheid

Ihōan, 'n teehuisie by Kōdai-ji in Kioto, Japan.

Die doeltreffendheid van grasdakke hang af van die dak se vorm en ontwerp, die helling van die dak en ligging – sy geografie en topografie – die gehalte van die materiaal en die kundigheid van die dekker.

Grasdakke het heelparty natuurlike eienskappe wat voordelig is vir sy doeltreffendheid. Dit is van nature weerbestand en wanneer dit behoorlik onderhou word, absorbeer dit nie baie water nie. 'n Dakhelling van ten minste 50 grade sorg dat neerslae vinnig afloop voordat dit die struktuur kan binnedring.

Gras is ook 'n natuurlike insoleerder en lugholtes binne strooidekking insoleer 'n gebou in sowel warm as koue weer. 'n Grasdak sorg dat 'n huis koel in die somer is en warm in die winter.

Grasdakke het ook goeie weerstand teen windskade as dit behoorlik gebou is.

Voordele

Grasdakmateriaal wissel van vlaktegras tot waterdigte blare wat in ekwatoriale streke voorkom. Dit is die mees algemene dakmateriaal in die wêreld omdat dit so geredelik beskikbaar is.

'n Plaashuis in Nederland naby Alkmaar. Die kombinasie van gras en dakteëls kom algemeen voor in die gebied.

Omdat gras ligter is, is minder hout nodig in die dak om dit te ondersteun.

Gras is 'n veelsydige materiaal om ongelyke dakstrukture mee te bedek. Dit beteken tweedehandse, herwonne en natuurlike materiaal kan gebruik word, wat nie net meer volhoubaar is nie, maar dit hoef ook nie aan presiese standaardafmetings te voldoen om goed te werk nie.

Nadele

Grasdakhuise is moeiliker om te verseker weens die beskouing dat dit 'n brandgevaar inhou, en omdat dit arbeidintensief is om te bou is dit duurder as om 'n dak met leiklip of teëls te bedek. Voëls kan die dak beskadig terwyl hulle na kos soek, en knaagdiere word gelok deur oorblywende graan in strooi.

'n Grasdakhut in Lesotho.

Grasdakke het in baie dele van die nywerheidswêreld ongewild geword nie oor die brandgevaar nie, maar omdat die bouwerk baie duur geword het en "harde" materiaal goedkoper is. Maar dié situasie verander stadig maar seker. Daar is sowat 60,000 grasdakhuise in Brittanje en nog meer word elke jaar gebou.

Die Normans het nuwe grasdakke in die 12de eeu in Londen verbied, en bestaande dakke moes hul oppervlakke laat oorpleister om die gevaar van 'n brand te verminder. Die Groot Brand van Londen in 1666 het niks met grasdakke te doen gehad nie. Die moderne Globe-teater is een van die min grasdakgeboue in Londen (ander kom voor in die voorstad Kingsbury), maar die Globe se moderne waterbiesiegrasdak is bloot vir dekoratiewe doeleindes en is geplaas oor 'n ten volle waterdigte dak wat van moderne materiaal gemaak is. Die Globe-teater, wat in 1997 geopen is, is gebou volgens die voorbeeld van die Rose-teater, wat op 'n droë nag in Junie 1613 deur 'n brand verwoes is toe 'n brandende bol lap wat deur 'n spesiale-effek-kanon tydens 'n vertoning afgevuur is, die grasdak aan die brand gesteek het. Die oorspronklike Rose-teater is met graanstrooi bedek, waarvan 'n voorbeeld deur argeoloë van die Londen-museum ontdek is toe die terrein in die 1980's opgegrawe is.

Daar is mense wat beweer dat 'n grasdak nie 'n gewone sneeuval kan hanteer nie, maar soos met alle dakmateriaal hang dit af van die onderliggende dakstruktuur. In 1640 is 'n wet in Massachusetts geproklameer wat die gebruik van grasdakke in die kolonie onwettig verklaar het om dié rede. Gras is ligter as ander boumateriaal dus hoef die onderliggende struktuur nie so sterk te wees nie, maar as sneeu op 'n swak struktuur val, kan dit meegee. 'n Grasdak is gewoonlik teen 'n helling van 45 tot 55 grade en onder normale omstandighede is dit genoeg om sneeu en water te laat afloop. In dele met uiterste sneeuvalle, soos in sekere dele van Japan, word die helling vergroot. 

Bronne

• Letts, John (2000) [1999], Smoke Blackened Thatch: a unique source of late medieval plant remains from Southern England, Reading & London: University of Reading and English Heritage .
• Cox, Jo and Thorp, John R. L. (2001). Devon Thatch: An Illustrated History of Thatching and Thatched Buildings in Devon. Tiverton: Devon Books. ISBN 978-1-85522-797-2

Eksterne skakels

• The Thatcher's Craft, UK: Battley Brothers Limited, archived from the original on 1 Mei 2015, https://web.archive.org/web/20150501204845/http://www.hlcollege.ac.uk/Downloads/cp_thatch.html, besoek op 26 Oktober 2016 .
• "Thatching in West Europe, from Asturias to Iceland", Research Award, Europa nostra, 2011, archived from the original on 15 Augustus 2011, https://web.archive.org/web/20110815061733/http://www.europanostra.org/projects/53/, besoek op 26 Oktober 2016 .
• Thatching with Green Broom in Spain, Thatch, archived from the original on 28 September 2011, https://web.archive.org/web/20110928164426/http://www.thatch.org/spain.htm, besoek op 26 Oktober 2016 .
• Devon County Council (2003). Geargiveer 4 Maart 2016 op Wayback Machine Thatch in Devon Geargiveer 4 Maart 2016 op Wayback Machine

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Grasdak.