Stigting van Rome
Stigting van Rome |
Die stigting van Rome is reeds sedert die begin van die historiografie 'n omstrede onderwerp waar mitiese oorlewerings dikwels met historiese feite vermeng is.
Mitiese oorlewerings
wysig
In die 5de eeu v.C. het Griekse geskiedskrywers die Trojaanse held Aineias, wat volgens oorlewerings ná die plundering van Troja na Italië gevlug het, as stigter van Rome beskou. Tog was Aineias net een moontlike kandidaat in 'n reeks mitiese avonturiers wat na bewering kolonies in die westelike Middellandse See gestig het. Hierdie mites het allesbehalwe historiese waarhede oorgedra, maar was nogtans gewild by die Griekse leserspubliek en het later ook in Rome belangstelling gewek.
Die Romeine het eers omstreeks 200 v.C. begin om historiese werke saam te stel. Die eerste boek oor die geskiedenis van Rome, wat deur die senator Quintus Fabius Pictor (254-201 v.C.) in Grieks geskryf is, het – behalwe vir enkele aanhalings – grotendeels verlore gegaan. Fabius Pictor het waarskynlik die argiewe van Romeinse priesters, dokumente van leidende adellike families en verslae van Griekse historici as bronmateriaal geraadpleeg en hierby ook aandag aan orale oorlewerings asook inskripsies, monumente en ander oorblyfsels uit die argaïese tydperk geskenk. Die stigting van Rome het Fabius Pictor aan Romulus toegeskryf.
Hierdie stigting het volgens mitiese oorlewerings op 21 April 753 v.C. plaasgevind, met die tweeling Romulus en Remus as stigtingsvaders. Die tweeling was die legendariese seuns van die Romeinse oorlogsgod Mars en die vestalin Rhea Silvia. Hulle is volgens die oorlewerings aan die oewer van die Tiberrivier uitgesit en vervolgens as vondelinge deur 'n wolvin opgetel en gesoog. Later is hulle deur die skaapwagter Faustulus by die Velabrum aan die voet van die Palatyn-heuwel gevind en aan die linkeroewer van die rivier grootgemaak. Romulus het sy broer Remus later vermoor nadat hy hom vanweë sy nuut opgerigte stadsmuur bespot het.
Later is hierdie inheemse mite met die Aineias-verhaal versmelt. Volgens die Grieks-Romeinse legende het Aineias tydens sy vlug in Latium voet aan wal gesit om hier die stad Lavinium te stig. Ná sy dood het sy seun 'n nuwe nedersetting, Alba Longa, opgerig waar sy nakomelinge oor 'n periode van vierhonderd jaar as konings geregeer het. Onder hulle was ook Romulus en Remus, aangesien hulle as die seuns van Mars en 'n dogter van een van Alba Longa se heersers beskou is.
Hierdie soort vermenging van mitiese verhale en volksoorlewerings was kenmerkend vir die 3de eeu v.C. en is later ook deur Romeinse skrywers soos Vergilius, Ovidius en Livius vir hul historiese werke oorgeneem en verder bewerk om uiteindelik as 'n algemeen erkende geskiedenis van die stad Rome te fungeer. Dit is tans baie moeilik om die historiese gehalte van hierdie stigtingsmite te bepaal, tog word die Griekse elemente, wat Rome met Aineias en Troje verbind, as suiwer fiktief beskou. Sommige geleerdes lees hierdie oorlewerings nogtans as 'n vae herinnering aan vroeë bande tussen Italië en die Egeïese See-gebied. Die sentrale betekenis van Lavinium en Alba Longa verwys moontlik na hul belangrike funksie as religieuse sentra gedurende die vroeë tydperk – die resultate van argeologiese opgrawings dui daarop dat die eerste permanente nedersettings in Latium juis in Lavinium en die Albaanse Berge ontstaan het. Hierdie gebied sluit egter ook Rome in, en daar is geen bewyse dat Lavinium of ander nedersettings inderdaad vroeër as Rome gestig is nie. Volgens historiese oorlewerings het alle historiese nedersettings in Latium as kolonies van Alba Longa ontstaan, waarvan Rome die laaste was.
Die tydsinterval tussen die stigting van Alba Longa en Rome word as kunsmatige konstruksie van Romeinse geskiedskrywers beskou – om die vier eeue tussen die Trojaanse Oorlog (1182 v.C.) en die beweerde stigting van Rome in die 8ste eeu v.C. te oorbrug, het hulle 'n dinastie van konings in Alba Longa versin wat hierdie leemte gevul het.
Stigtingsdatum
wysigDie meeste Romeinse geskiedskrywers was dit eens oor die eeu waarin Rome sou ontstaan het, maar nie oor die presiese jaar nie. Fabius Pictor het die jaar 748 v.C. as stigtingsdatum gegee, terwyl sy opvolgers ander stigtingsdatums bepaal het - 753, 751 en 748 v.C. Op die basis van chronologiese berekenings, wat deur M. Terentius Varro in die laat Republikeinse periode gedoen is, is die jaar 753 v.C. as die amptelike stigtingsdatum bepaal.
Die tradisionele stigtingsdatum het die beginpunt van die Romeinse kalender gevorm (Latyns: ab urbe condita, kort a.u.c., Afrikaans "vanaf die stigting van die stad (Rome) af"). Met argeologiese opgrawings op die Palatyn is oorblyfsels van vroeë nedersettings blootgelê wat in die tydperk omstreeks 1 000 v.C. ontstaan het. 'n Aantal Latiniese en Sabynse dorpe is waarskynlik omtrent 800 v.C. tot 'n stedelike nedersetting verenig, moontlik onder Etruskiese invloed.
Etimologie
wysigDie oorsprong van die Latynse stadsnaam Roma is tans nie duidelik nie; reeds sedert die klassieke oudheid is verskeie teorieë in hierdie verband ontwikkel. 'n Afleiding van die Griekse Ρώμη (Romē, letterlik "moed, dapperheid") word as minder waarskynlik geag. 'n Meer oortuigende verklaring is die afleiding van die wortel *rum- ("vroulike bors"), moontlik 'n verwysing na die wolvin wat Romulus en Remus volgens die mitiese oorlewerings gesoog het.
Die naam is volgens 'n ander teorie van 'n Etruskiese familie, die Rusina, afgelei.
Geskiedenis
wysigVroeë geskiedenis
wysigGeografiese agtergrond
wysigDie geskiedkundige ontwikkeling van Italië is sterk deur sy geografie se karakter beïnvloed, veral sy verdeling in laagvlaktes, heuwellande en bergreekse. Slegs sowat 'n vyfde van sy huidige totale oppervlakte word as vlaktes met 'n hoogte van minder as 300 meter bo seevlak geklassifiseer, waarvan 70 persent deur die Poriviervlakte beslaan word. Die ander landsdele bestaan uit bergagtige landskapsvorme met hoogtes van meer as 1 000 meter bo seevlak en twee vyfdes van die totale oppervlakte beslaan, en heuwellande tussen 300 en 1 000 meter bo seevlak, wat eweneens oor twee vyfdes van die oppervlakte strek. As gevolg van hierdie verskillende landskapsvome word die land deur 'n groter aantal klimaatstreke gekenmerk wat aan elkeen van die geweste sy spesifieke voorkoms gee.[1]
Alhoewel Italië deur die magtige Alpe-bergreeks van Sentraal-Europa geskei word, was bergpasse al vroeg bekend sodat daar steeds betrekkinge tussen die beskawings van Italië en die noorde bestaan het - selfs grootskaalse invalle van noordelike volke soos Kelte en Kimbers het voorgekom.
In geografiese en kulturele opsig kan Italië in die vastelandse noorde met die Poriviervlakte en die skiereiland verdeel word. Die basis vir die huidige welvaart van Noord-Italië, wat ook oor die rykste landbougebiede beskik, is al gedurende die vroeë geskiedenis van Italië gelê. Die Porivier het as 'n belangrike waterweg in die digbevolkte gebied met sy florerende stede gedien, en langs sy oewers was uitgestrekte bosgebiede wat groot hoeveelhede eikels as voedsel vir varke opgelewer het. Varkvleis is groteneels vir die bevolking van die stad Rome geproduseer.
In die suide word Noord- of Bo-Italië deur die Appenyne-bergreeks begrens wat vanuit die Liguriese Alpe tot by die Straat van Messina dwarsdeur die skiereiland en verder langs die noordkus van Sisilië loop. Die Appenyne vorm in die noorde 'n reguit lyn wat van die Liguriese kus in die weste tot in die omgewing van Rimini loop en as 'n natuurlike versperring beskou kan word. Verder suidwaarts maak die bergreeks 'n draai en loop langs die Adriatiese kuslyn. In die Abruzze-berge rys sy hoogste bergspitse, die Gran Sasso d'Italia (2 914 meter) en die Montagna della Maiella (2 795 meter). Die Appenyne loop van hier diagonaal tot by die Tirreense kus in Lukanië en verder tot by Kalabrië en Sisilië.
In topografiese opsig vorm Noord-Italië derhalwe 'n laagvlakte wat deur berge omring word, terwyl die skiereiland hoofsaaklik uit kusvlaktes bestaan, wat as smal strepies land langs die bergreekse in die sentrum strek. In vergelyking met hul relatief klein oppervlakte het die kusvlaktes 'n baie belangrike rol in die geskiedenis gespeel, waarby die Tireense kusvlakte in teenstelling met sy Adriatiese eweknie voordeel uit 'n aangenamer klimaat met hoër reënval, die voorkoms van groter riviere (waarvan Tiber en Arno as waterweë bevaarbaar was) en seehawens en sy landbougrond van hoë gehalte getrek het. Die Adriatiese kuslyn was daarenteen deur 'n droër klimaat gekenmerk. Sy riviere het gedurende die somer dikwels uitgedroog en in die winter ná sterk neerslae tot onstuitbare watermassa's ontaard wat die kosbare humusgrond na die see gevoer het.
Die benedeloop van die Tiberrivier was al vroeg die knooppunt van alle natuurlike handelsroetes in Sentraal-Italië, en by 'n punt waar die rivier maklik deurwaad kon word, het uiteindelik Rome ontstaan.
Rome was aanvanklik 'n klein nedersetting op sewe heuwels wat - met uitsondering van die noorde - deur die vlaktes van Latium omring was, 'n landskap wat die Romeine geleidelik begin oorheers het. Hierdie streek, die Romeinse Campagna, was 'n digbevolkte landboustreek wat eers in die laat-Romeinse tydperk tot 'n malaria-endemiese moerasgebied ontaard het. Alhoewel modder en rivierversnellings sekere beperkings op die Tiberrivier se bruikbaarheid as waterweg gepaas het, het Rome met sy kunsmatige seehawe Ostia, wat 'n voetreis van 'n dag van Rome af geleë was, nogtans oor 'n poort na die Middellandse See beskik, terwyl die Tibervallei 'n natuurlike landroete na die binneland gevorm het. Danksy sy afstand van die see en sy geografiese ligging was Rome in 'n gunstige strategiese posisie om tot 'n oorheersende sentrum in Italië en die Mediterreense wêreld te ontwikkel.[2]
Etniese agtergrond
wysig
Ondanks alle argeologiese navorsing bestaan daar nog onsekerheid oor die presiese oorspronge van die Romeinse volk. Sy kultuur en veral sy literatuur dui egter daarop dat die Romeine ten opsigte van hul volkskarakter min ooreenkomste met die huidige Italianers getoon het.[3]
In die Jong-Steentydperk en Bronstydperk is Italië deur 'n bevolking bewoon wat van suidelike, Mediterreense herkoms was en sy oorledenes begrawe het. In die kerngebiede van die vroeë Romeinse geskiedenis, Etrurië en Latium, het opgrawings min spore van hierdie vroeë bewoners opgelewer - moontlik was hierdie streke as gevolg van vulkaniese aktiwiteite nie geskik vir menslike nedersettings nie.[3]
Gedurende die Bronstydperk (2de millennium v.C.) het Indo-Europese volksgroepe vanuit die noorde (moontlik uit die Donaugebied) na Italië getrek. Hierdie beskawing van boere en veetelers het sy dooies gekremeer, maar ook tekstiel- en keramiese nywerhede ontwikkel. Hul bronsvoorwerpe getuig van hul vaardighede ten opsigte van metaalbewerking.
Teen die begin van die Ystertydperk ná 1 000 v.C. het 'n nuwe golf immigrante na Noord- en Sentraal-Italië gestroom. Hulle het vermoedelik van oorkant die Alpe, moontlik uit die gebied van die huidige Boheme en Hongarye, gekom, en hul beskawing is volgens 'n begraafplaas naby Bologna, waar dit ontdek is, Villanova genoem. Hierdie beskawing het sy dooies eweneens gekremeer en in urns begrawe. Die urns van Latium was soos die hutte van die lewendes gevorm. Die Villanova-beskawing staan bekend vir sy voortreflike brons- en ystervoorwerpe wat ook na ander gebiede uitgevoer is.
Vanweë die aantreklikheid van Italië en sy klimaat het Indo-Europese volke uit Sentraal-Europa dus die Alpe en Appenyne as veroweraars oorgesteek om 'n nuwe permanente tuisland te vind en tydens hul migrasie die tipiese karaktertrekke van die latere Romeinse volk ontwikkel - maatskaplike solidariteit, militêre dissipline en rituele konserwatisme.[3]