Groot magmaprovinsie
'n Groot magmaprovinsie (Engels: large igneous province of LIP) is in geologie 'n vulkaniese vlakte wat ontstaan deur die stolling van enorme hoeveelhede magma (meestal basalt). Die vorming van GMP's word soms toegeskryf aan mantelpluime (hipotetiese kolomme warm materiaal) of aan prosesse wat verbind word met divergente (uitmekaar bewegende) tektoniese plate.[1] Die vorming van sommige GMP's in die afgelope 500 miljoen jaar stem ooreen met tydperke van massauitsterwings en vinnige klimaatsveranderings, wat tot verskeie hipoteses gelei het oor 'n verband tussen die verskynsels. GMP's verskil basies van enige ander huidige aktiewe vulkane of vulkaanstelsels.
Definisie wysig
In 1992 het navorsers die eerste keer van "groot magmaprovinsies" begin praat om te verwys na gebiede van groter as 100 000 km2 (sowat die oppervlakte van Ysland) van mafiese stollingsgesteentes wat binne 'n relatief kort geologiese tydperk geskep is: 'n paar miljoen jaar of korter.[2] Mafiese basaltseebodems en ander geologiese produkte van "normale" plaattektoniek was nie in die definisie ingesluit nie.[3]
Die definisie is al uitgebrei en verfyn, en word steeds aan geskaaf. Dit word nou dikwels gebruik vir alle soorte stollingsgesteentes en nie net mafiese gesteentes nie. Sommige GMP's is geografies ongeskonde, soos die basaltiese Dekan-trappe in Indië, terwyl ander opgebreek en geskei is deur plaatbewegings, soos in Brasilië en Noordwes-Afrika.[4]
Vorming van GMP's wysig
Die aarde het 'n buitenste kors wat uit 'n paar bewegende tektoniese plate bestaan wat dryf op 'n soliede, konvektiewe mantel bo-op 'n vloeibare kern. Die mantel se vloei word aangedryf deur die afsakking van koue tektoniese plate tydens subduksie en die gepaardgaande opstyging van pluime warm materiaal uit die binneste vlakke. GMP's word ook dikwels gekoppel aan warm kolle, waar mantelpluime ook ontstaan en na die oppervlak van die aarde beweeg.
Wanneer die warm pluime in een van die bogenoemde gevalle die litosfeer bereik, sprei dit uit en smelt groot hoeveelhede basaltmagma.
Wanneer 'n GMP ontstaan, het dit dikwels 'n oppervlakte van 'n paar miljoen km2 en volumes van sowat 1 miljoen km3. In die meeste gevalle word die grootste deel van 'n basaltiese GMP se volume in minder as 'n miljoen jaar gevorm.
Verwysings wysig
- ↑ Foulger, G.R. (2010). Plates vs. Plumes: A Geological Controversy. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-6148-0.
- ↑ Coffin, M; Eldholm, O (1992). "Volcanism and continental break-up: a global compilation of large igneous provinces". In Storey, B.C.; Alabaster, T.; Pankhurst, R.J. (reds.). Magmatism and the Causes of Continental Breakup. pp. 17–30. Bibcode:1992GSLSP..68...17C. doi:10.1144/GSL.SP.1992.068.01.02. S2CID 129960288.
{{cite book}}:|journal=ignored (hulp) - ↑ Bryan, Scott; Ernst, Richard (2007). "Proposed Revision to Large Igneous Province Classification". Earth-Science Reviews. 86 (1): 175–202. Bibcode:2008ESRv...86..175B. doi:10.1016/j.earscirev.2007.08.008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 April 2019. Besoek op 10 September 2009.
- ↑ Svensen, H. H.; Torsvik, T. H.; Callegaro, S.; Augland, L.; Heimdal, T. H.; Jerram, D. A.; Planke, S.; Pereira, E. (30 Augustus 2017). "Gondwana Large Igneous Provinces: plate reconstructions, volcanic basins and sill volumes". Geological Society, London, Special Publications. 463 (1): 17–40. doi:10.1144/sp463.7. hdl:10852/63170. ISSN 0305-8719.
Skakels wysig
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
