Hester Cornelius

Hester Cornelius (5 April 1907 – 15 Augustus 1978) is ’n lid en leiersfiguur van die Klerewerkersunie en lewer baanbrekerswerk in hierdie verband. Om die saak van die vakbond te bevorder, skryf sy verskeie werkersklasdramas om die lewe van fabriekswerkers en die probleme wat die gewone werker in die gesig staar uit te beeld.

Lewe en werk

Hester Elizabeth Cornelius is op 5 April 1907 in Lichtenburg gebore. Sy is een van nege kinders van Pieter Johannes Cornelius en Anna Debora Conradie wat op die familieplaas in die Wes-Transvaal grootword. Die kinders se opvoeding is Afrikaner-nasionalisties van aard. Hulle moeder was in die konsentrasiekampe tydens die Anglo-Boereoorlog en hulle vader veg in hierdie oorlog en neem deel aan die Rebellie van 1914. In die laat twintigerjare gaan sy saam met haar jonger suster Johanna Cornelius na Johannesburg om die armoede van die platteland te probeer ontvlug en in die stad werk te kry. In November 1930 kry sy werk as tafelwerker by ’n klerefabriek. Saam met haar suster bly sy in ’n kamer in Vrededorp, wat hulle met twee ander vroue deel. By die fabriek raak sy gou betrokke by die werksaamhede van die Klerewerkersunie, ’n hoofsaaklik Afrikaner vakbond met ’n meerderheid van wit vroue lede onder leiding van Solly Sachs, die vader van die latere regter Albie Sachs. Sy bevorder die vakbond deur kulturele aktiwiteite soos drama-opvoerings te reël waarin sy gebruik maak van Afrikaner tradisies en simbole om die werkers se lot bekend te stel.

Hester word in 1934 verkies tot die vakbond se uitvoerende bestuur en word in dieselfde jaar bestuurder van die nuut gestigte takkantoor in Germiston. In Februarie 1936 gaan sy saam met haar suster na Kaapstad om die takkantoor van die vakbond daar te help, waar hulle vergaderings reël en al die werkers toespreek. Hulle organiseer ook ’n staking, wat hoewel dit misluk tog momentum verskaf aan die vakbond se bedrywighede. In die sestigerjare word sy nasionale organiseerder vir die vakbond en redakteur van die vakbond se tydskrif die “Garment Worker / Klerewerker”, waartoe sy self vele bydraes lewer. Dit is egter moeilike tye vir die vakbond, want lone daal weens die toetrede van groot getalle swart werkers. Hierdie werkers kon wel lede word van die vakbond, maar as ’n aparte afdeling omdat die apartheidsregering sedert 1953 ras gemengde vakbonde verbied het. Daar moes dus apart onderhandel word vir wit en swart werkers, wat sterk kritiek ontlok van die ANC-geaffilieerde vakverbond SACTU. Sy bedank in 1974 uit die vakbond. Vir ’n ruk is sy getroud met John Peter de Freitas. Geen kinders word uit die huwelik gebore nie en die egpaar is later geskei. Sy is op 15 Augustus 1978 in Honeydew in Johannesburg oorlede.

Skryfwerk

Van 1938 verskyn die Klerewerkersunie se mondstuk, die “Garment Worker / Klerewerker” tweemaandeliks, nadat die eerste uitgawe reeds in 1929 verskyn het. Die Afrikaanse gedeelte bevat gereelde letterkundige bydraes deur lede en Hester is ’n gereelde medewerker. Die werke wat hulle lewer is hoofsaaklik daarop gemik om ’n bepaalde boodskap oor te dra en om die saak van die vakbondlede te  bevorder. Dit is derhalwe grootliks versetliteratuur teen die heersende orde en is werkersklasliteratuur, eerder as letterkundige bydraes om kuns ontwil, wat in interessante kontras staan teenoor die algemene Afrikaanse literatuur van sy tyd. Die vakbond verstaan ook gou die waarde wat dramas en die opvoering daarvan kan hê vir die oordra van inligting en die opleiding van mense. Saam met haar suster Johanna skryf sy die drama “Slavin van Suid-Afrika” wat in 1941 opgevoer word. Hierin word die lewe van ses werkersklasvroue uitgebeeld. Na werk kom die jong vroue honger tuis en besluit dan om die volgende dag aan te dring op beter werksvoorwaardes. Hulle eise sluit in grond vir die plaasboere, beter lone en werksomstandighede en ordentlike huise, om so aan werkers en hulle ondervoede kinders ’n menswaardige bestaan te gee. Hester se eie drama “Die offerande” het die konflik tussen ryk en arm as tema. Dit beeld die Kommunistiese Sowjetunie uit as ’n werkersparadys en spoor werkers aan om kapitalisme te verwerp om ook so ’n paradys te bekom. Oom Kalie Potgieter boer op ’n plaas saam met sy vrou Sannie en kinders Jan en Lettie. Kalie verloor die plaas as gevolg van skuld. Die buurman, oom Hans, is bereid om sy skuld te delg indien Lettie met hom sou trou. Lettie is aanvanklik gewillig om haar liefde vir Danie ter wille van die behoud van die plaas op te offer, maar verander later van mening. Sy trou met Danie en die gesin beland op ’n delwery waar Jan as gevolg van Hans se toedoen op aanklag van onwettige diamanthandel in hegtenis geneem word. Tussendeur stel Jan se vrou, Werda, die werkers se saak en spreek haar onder andere gunstig uit oor die Sowjetunie se stelsel van gemeenskapsplase. Die familie besef dat hulle plaaslewe onherwinbaar verby is en dat ʼn  nuwe werkersklasbestaan vir hulle aangebreek het. Die onvoltooide drama “Broers” beeld die konflik in ’n familie uit waar die broers botsende standpunte het en onderskeidelik Kommunisme en Fascisme ondersteun. Jan de Wet is ’n stakende werker en sy broer Hans ’n polisieman. Jan word tydens polisie optrede erg aangerand, met die gevolg dat Hans hom by die werkersklas aansluit waar hy werklik tuis hoort. “Eendrag” het die fabriekwerker se stryd as tema. Die werkgewer Levine beplan om sommige van die klerewerkers af te dank omdat daar nie genoeg werk is nie. Bessie word dan onregmatig ontslaan, maar word weer aangestel  as die res van die werkers dreig om te staak. Hierdie drama is onder andere in 1941 opgevoer. In die vyftigerjare skryf sy die klug “Tant Mieta, die Cruet Stand en die Klerewerkersunie van S.A.” Die titel is later verander na “Bure moeilikhede”. ’n Buurvrou se kind kom om sout te leen. As teenprestasie vereis tant Mieta dat die lener haar “cruet stand” die komende Sondag aan haar sal leen, want haar dogter wil Johannesburg toe gaan om ’n klerewerkster te word. Hierdie drama was waarskynlik ’n poging om blanke Afrikaanssprekendes na die klerebedryf te lok, met die klugtige aard daarvan wat die klerebedryf as aangenaam voorstel.

Naas dramas skryf Hester Cornelius ook prosa en poësie wat in die “Garment Worker / Klerewerker” gepubliseer word. Sy vertaal ook die vervolgverhale “Noem my Timmerman” en “Moord gepleeg in Duitsland”. Tussen 1946 en 1948 publiseer sy onder die skuilnaam Elizabeth Moller ’n oorspronklike vervolgverhaal getiteld “Wie se skuld”.

Bronnelys

Boeke

• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Internet

• Encyclopaedia of Women Social Reformers: https://books.google.co.za/books?id=rpuSzowmIkgC&pg=PA164&lpg=PA164&dq=%22johanna+cornelius%22&source=bl&ots=gNVpCm2YYI&sig=n4_OSj7VPzOjpyd5WPXspjc5qGA&hl=en&sa=X&ei=9C9rVfb6EMXIsAS0moOYAw&ved=0CD8Q6AEwCQ#v=onepage&q=%22johanna%20cornelius%22&f=false
• Literator: http://www.literator.org.za/index.php/literator/article/viewFile/470/631
• Lourens, Amanda “Afwesig uit die kanon: die prosageskrifte van die Klerewerkers” “Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans” 4^de Jaargang no.2 Desember 1997  in Digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren: http://www.dbnl.org/arch/_tyd001199701_01/pag/_tyd001199701_01.pdf
• New Dictionary of SA Biography: https://books.google.co.za/books?id=rl8nkyID3WsC&pg=PA277&lpg=PA277&dq=%22cornelius+johanna%22&source=bl&ots=AJpVi9xxaS&sig=abS-TR71ngjSzBJB1pednwqG_gI&hl=en&sa=X&ei=lE1rVYi8FrKHsQTF3oKwDg&ved=0CDcQ6AEwBg#v=onepage&q=%22cornelius%20johanna%22&f=false
• SA History: http://www.sahistory.org.za/people/hester-elizabeth-cornelius