Hippokrates

Hippokrates van Kos (Oudgrieks: Ἱπποκράτης ὁ Κῷος) (Kos, omstreeks 460 v.C. – Larissa, omstreeks 370 v.C.) was ’n Griekse geneesheer. Sy naam beteken "perdetemmer". Hy word beskou as die vader van die moderne geneeskunde omdat hy die eerste persoon was wat natuurlike oorsake as die rede vir siektes gesien het in plaas van bonatuurlike oorsake. Hy is die eerste arts in die Westerse wêreld wat ’n diagnose kon doen na gelang van simptome en daarvolgens ’n bepaalde terapie kon voorskryf. Dié beginsel is egter toe reeds millenniums lank in Indië en China toegepas. Hy het dus die geneeskunde in die Westerse wêreld uit die taboe-sfeer van towenary en godsdiens gehaal.

Hippokrates
Hippokrates van Kos (illustrasie 1925).
Gebore	Kos, Antieke Griekeland omstreeks 460 v.C.
Oorlede	Larissa, Antieke Griekeland omstreeks 370 v.C.
Beroep	Geneesheer

Nalatenskap

Een van Hippokrates se beste nalatenskappe is dat hy die mediese wetenskap van die heersende natuurfilosofiese benadering geskei het. Hy het sterk nadruk gelê op higiëne, vir artse sowel as pasiënte, op gesonde eet- en drinkgewoontes, die belangrikheid van vars lug en ’n natuurlike verloop van die prosesse in die liggaam.

Hy was oortuig daarvan dat die mens se gesondheid afhang van ’n balans tussen liggaamsvloeistowwe, en dat ’n wanbalans siekte sou veroorsaak. Die menslike liggaam het volgens hom vier vloeistowwe bevat: slym, bloed, geel gal en swart gal. Die fisieke en fisiese toestand (temperament) en siekteverskynsels is verklaar aan die hand van die bestaande gehalte van die verskillende vloeistowwe. Te veel slym (flegma) sou ’n flegmatiese of te kalm temperament tot gevolg hê; te veel bloed ’n optimistiese, passievolle temperament; te veel geel gal ’n prikkelbare, opvlieënde temperament en te veel swart gal ’n swartgallige of depressiewe temperament. ’n Wanbalans sou met ’n dieet behandel moes word.

Mense het eers gedink epilepsie (van die stam van die Oud-Griekse woord λαμβάνειν "slaan", "gryp") word veroorsaak deur die gode wat iemand straf omdat hulle hom op ’n goddelose daad betrap het en hom dus gryp of slaan. Hippokrates het ontdek dat dit ’n fisieke oorsaak het en dus nie ’n straf was nie.

Hy het ’n praktyk en mediese skool op sy geboorte-eiland, Kos, begin waar hy ’n hoë beroepsmoraal by sy studente aangewakker het. Hy het ’n plegtige eed opgestel wat sy studente moes aflê wanneer hulle afstudeer. Hoewel verskillende vorme van die eed bestaan, word dit algemeen die Hippokratiese eed genoem.

Voor Hippokrates was die geneeskunde in Griekeland hoofsaaklik gebaseer op die towerkuns, bygeloof en godsdienstige rituele. Die Grieke het geglo dat party siektes deur wraaksugtige gode veroorsaak word as straf vir die mense. Hippokrates het hierdie opvatting geheel en al verwerp, en sy hele lewe lank het hy volgehou dat alle siektes natuurlike oorsake het, en nie bonatuurlike nie. Hierdie siening, sowel as baie ander van die groot geleerde, is egter eers deur die moderne mediese wetenskap as korrek bewys.

Een van die dinge wat hy benadruk het, en wat vandag eintlik as vanselfsprekend beskou word, was dat 'n dokter altyd sy pasiënte noukeurig moet ondersoek en so die voorkoms en ontwikkeling van elke siekte bestudeer. Op hierdie manier kan die dokter leer hoe 'n sekere siekte ontwikkel, en sal hy in staat wees om die verdere ontwikkeling en uiteinde van soortgelyke gevalle reg te voorspel. Hippokrates het slegs 'n paar eenvoudige geneesmiddels gebruik, aangesien hy geglo het in die vermoë van die liggaam om self te herstel.

Dit het hy die geneeskrag van die natuur genoem. Hoewel hy in die eerste plek 'n geneeskundige was, het Hippokrates ook in die snykunde belang gestel - altans sover ons kan aflei van die geskrifte wat aan hom toegeskryf word. Hy het breuke en ontwrigtings behandel, verswerings verwyder en, hoewel hy in beginsel geen voorstander daarvan was nie, ook soms ingewikkelde operasies uitgevoer. Van sy advies aan chirurge is selfs vandag nog toepasbaar: Die naels moet nie langer of korter as die punte van die vingers wees nie. 'n Mens moet oefen om alle soorte werk met albei hande te kan doen, en jy moet daarna strewe om dit goed, elegant, vinnig en netjies te doen. Hy het ook voorskrifte neergelê in verband met die instrumente, die beligting van die operasiekamer en die beste posisies vir pasiënt en chirurg.  

Hippokrates-versameling

Griekeland was natuurlik nie die enigste deel van die antieke wêreld waar die mediese wetenskap gebloei het nie. Ook in Alexandrië in Egipte het ʼn mediese skool mettertyd tot stand gekom, en die biblioteek van Alexandrië het 'n baie groot versameling mediese werke gehad. 'n Deel van hierdie werke het mettertyd as die Hippokrates-versameling bekend geword. Daar was tussen 70 en 100 werke in die versameling, en die idee was dat hulle gehandel het oor die werk van die geneesheer van Kos.

Maar selfs die vroegste geleerdes wat hierdie boeke bestudeer het, het besef dat hulle uit 'n groot aantal verskillende bronne gekom het. Dit is trouens twyfelagtig of selfs een van hulle deur Hippokrates self geskryf is. Die beroemdste boek in die Hippokrates-versameling is waarskynlik Die heilige siekte. Hierdie boek is vermoedelik reeds in 400 v.C. geskryf, en dit gee vir ons 'n duidelike beeld van die siekte wat ons vandag as epilepsie ken. In Hippokrates se tyd het die mense geglo dat epilepsie deur die gode veroorsaak word.

Daarom is dit dan ook heilig genoem. Hoewel die skrywer van die boek nie die werklike oorsaak van epilepsie geken het nie, het hy geen twyfel gehad dat dit die gevolg was van natuurlike oorsake nie. Verskeie van die boeke in die versameling is in 'n baie besondere styl geskryf, die aforistiese styl. ʼn Aforisme of kernspreuk is 'n kort en maklik onthoubare sin wat 'n belangrike waarneming, oordeel of instruksie bevat.

Bronne

• Kennis, 1980, ISBN 0798108266, volume 4, bl. 802, 803

• Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia