Vier temperamente
Vier temperamente is 'n proto-sielkundige teorie wat daarop dui dat daar vier fundamentele persoonlikheidstipes is, naamlik sanguinies (optimisties en sosiaal), choleries (kort van draad of prikkelbaar), melancholies (analities en stil), en flegmaties (ontspanne en rustig). Die meeste formulerings sluit die moontlikheid van kombinasies van die tipes in.
Flegmaties en Choleries (bo)
Sanguinies en Melancholies (onder)
Die Griekse geneesheer Hippokrates (c. 460 – c. 370 v.C.) het die vier temperamente as deel van die antieke mediese konsep van humores by sy mediese teorieë geïnkorporeer, naamlik dat liggaamsvloeistowwe menslike karaktertrekke en gedrag beïnvloed. Latere ontdekkings in biochemie het tot die verwerping van die teorie van die vier temperamente gelei. Sommige persoonlikheidstipestelsels van wisselende wetenskaplike inslag maak egter steeds van vier of meer soortgelyke kategorieë gebruik.
Geskiedenis en ontwikkeling
wysigDie temperamentteorie het uit die antieke vier humore-teorie ontstaan wat sy oorsprong moontlik in antieke Egipte[2] of Mesopotamië[3] gehad het, maar dit was die Griekse geneesheer Hippokrates (460-370 v.C.) wat dit in 'n mediese teorie ontwikkel het. Hy het geglo dat sekere menslike gemoedstemmings, emosies en gedrag deur 'n oormaat of gebrek aan liggaamsvloeistowwe ("humores") toegeskryf kon word: bloed, geel gal, swart gal en slym. Ná hom het Galen (129 – c. 200 n.C.) die eerste temperamenttipologie in sy verhandeling De temperamentis, ontwikkel en na fisiologiese redes vir verskillende gedrag in mense gesoek. Na aanleiding van die klassieke elemente het hy hulle as warm/koud en droog/nat geklassifiseer.[4] Daar kan ook "balans" tussen die kwaliteite wees wat dan op 'n totaal van nege temperamente neerkom. Die woord "temperament" self kom van die Latynse "temperare", "om te meng". In die ideale persoonlikheid bestaan daar 'n perfekte balans tussen die komplementêre eienskappe en warm-koel, droog-klam. In vier minder ideale persoonlikhede is een van die vier kwaliteite dominant oor die ander. In die oorblywende vier tipes is daar een paar kwaliteite wat die komplimentêre paar domineer, byvoorbeeld: warm en vogtig domineer koel en droog. Hierdie laasgenoemde vier was die temperamentele kategorieë wat Galen onderskeidelik "sanguinies", "choleries", "melancholies" en "flegmaties" na die liggaamsvloeistowwe vernoem het. Elkeen was die resultaat van 'n oormaat van een van die humores wat die wanbalans in twee-twee kwaliteite geproduseer het.[5][6][7]
In sy Kanon van Geneeskunde ('n standaard mediese teks aan baie Middeleeuse universiteite), het die Persiese geleerde Avicenna (980-1037 v.C.) op die temperamentteorie uitgebrei en "emosionele aspekte, verstandelike vermoë, morele gesindhede, selfbewussyn, bewegings en drome" daarby ingesluit.[8]
Nicholas Culpeper (1616–1654), het die humores as regulerende beginsels in liggaamlike gesondheid beskryf wat ooreenkomte met die astrologiese toon,[9] en hulle invloed op fisionomie (gesigsuitdrukking) en persoonlikheid verduidelik.[10] Culpeper het voorgestel dat alhoewel sommige mense 'n enkele temperament het, daar by ander mense 'n mengsel van twee voorkom, naamlik 'n primêre en sekondêre temperament.[11] Immanuel Kant (1724–1804), Rudolf Steiner (1861–1925), Alfred Adler (1879–1937), Erich Adickes (1866–1925), Eduard Spranger (1914), Ernst Kretschmer (1920), en Erich Fromm (1947) het almal oor die vier temperamente (met ander name) geteoretiseer en ons moderne teorieë oor temperament grootliks gevorm. Hans Eysenck (1916–1997) was een van die eerste sielkundiges wat persoonlikheidsverskille ontleed het deur van 'n psigo-statistiese metode (faktor-analise) gebruik te maak. Op grond van sy navorsing het hy geglo dat temperament biologies gebaseer is. Die faktore wat hy in sy boek Dimensions of Personality voorgestel het, was Neurotisme (N), die geneigdheid om negatiewe emosies te ervaar en Ekstroversie (E), die geneigdheid om positiewe, veral sosiale gebeure te geniet. Deur die twee dimensies te kombineer, het Eysenck opgemerk dat die resultate soortgelyk aan die vier antieke temperamente was.
Ander navorsers het soortgelyke stelsels ontwikkel waarvan baie nie die antieke temperamentname gebruik het nie, en verskeie het ekstroversie met 'n ander faktor gepaar wat verhouding/taak-oriëntering sou bepaal. Voorbeelde is DiSC-assessering, sosiale style en 'n teorie wat 'n vyfde temperament byvoeg. Een van die gewildstes is die Keirsey Temperamentsorteerder (KTS) waarvan die vier temperamente hoofsaaklik op die Griekse gode Apollo, Dionysus, Epimetheus en Prometheus gebaseer is, en na die 16 tipes van die Myers–Briggs Type Indicator (MBTI) afgebeeld is. Hulle is later as Vakman (SP), Bewaker (SJ), Idealis (NF), en Rasionalis (NT) hernoem. Eerder as om ekstroversie en introversie (E/I) en taak-/mensgeoriënteerd te gebruik, het KTS die temperamente na "Sintuiglik" en "Intuïtief" (S/N) afgebeeld (later as "konkreet" en "abstrak" hernoem), met 'n nuwe gepaarde kategorie, "koöperatief" en "pragmaties". Wanneer "Informatiewe" en "Direktiewe" rolle (ooreenstemmend met mens- of taakgeoriënteerd) en uiteindelik E/I ingereken word, word die 16 tipes verkry. Laastens kombineer die Interaction Styles van Linda V. Berens "Direktief" en "Informatief" met E/I om nog 'n groep "style" te vorm wat sterk aan die antieke temperamente herinner, en hulle word saam met die Keirsy-temperamente na die 16 tipes afgebeeld.
Die moderne mediese wetenskap het die teorieë van die vier temperamente verwerp, maar hulle word steeds as 'n metafoor binne sekere sielkundige velde gebruik.[12]
| Klassiek | Element | Adler[13] |
|---|---|---|
| Melancholies | Aarde | Vermydend |
| Flegmaties | Water | Verkrygend |
| Sanguinies | Lug | Sosiaal bruikbaar |
| Choleries | Vuur | Regerend |
Die vier temperamenttipes
wysig
Elkeen van die vier temperamenttipes het in antieke tye met 'n ander persoonlikheidstipe ooreengestem en is met 'n oorheersing van verskeie biologiese funksies geassosieer. Lievegoed het aangevoer dat die temperamente die duidelikste tussen die ouderdom van ongeveer 6 en 14 jaar na vore kom waarná hulle ondergeskikte (dog steeds invloedryke) faktore in persoonlikheid word.[14]
Sanguinies
wysigDie sanguiniese temperament word tradisioneel met lug geassosieer. Mense met hierdie temperament is geneig om opgewek, gesellig, sorgvry, spraaksaam en genotsugtig te wees. Hulle is gewoonlik hartlik en optimisties. Hulle maak maklik vriende, is verbeeldingryk en kunstig en het dikwels baie idees.[15][16] Hulle kan egter wispelturig en wisselvallig wees, wat beteken dat sanguiniese persoonlikhede soms sukkel om take deur te voer en chronies laat en vergeetagtig is.[17]
Pedagogies word hulle die beste bereik deur hulle liefde vir 'n vak en bewondering vir mense aan te wakker.[17]
Choleries
wysigDie choleriese temperament word tradisioneel met vuur geassosieer. Mense met hierdie temperament is geneig om selfgesentreerd en ekstroverties te wees. Hulle is dikwels liggeraak, impulsief en rusteloos, met aggressie-, energie- en/of passiereserwes, en hulle poog om dit by ander mense te vestig.[15][16]
Hulle is geneig om taakgeoriënteerd te wees en fokus op die doeltreffende afhandeling van take; hulle leuse is gewoonlik "doen dit nou". Hulle is dikwels ambisieus, wilskragtig en hou daarvan om in beheer te wees. Hulle toon leierskap, is goeie beplanners en is dikwels prakties en oplossinggeoriënteerd.[15] Dit is vir hulle belangrik om respek en waardering vir hulle werk te ontvang.[17]:20
Pedagogies word hulle deur wedersydse respek bereik en deur toepaslike uitdagings wat aan hulle vermoëns laat reg geskied.[17]
Melancholies
wysigDie melancholiese temperament word tradisioneel met die element aarde geassosieer. Mense met hierdie temperament kan ernstig, introverties, behoedsaam of selfs agterdogtig voorkom. Hulle denke kan deur die tragedie en wreedheid in die wêreld in beslag geneem word en hulle is vatbaar vir depressie en buierigheid. Hulle is gewoonlik gefokus en pligsgetrou. Hulle verkies dit om dinge self te doen – eerstens om aan hulle eie standaard te voldoen en tweedens aangesien hulle nie inherent sosiaal is nie.[16][15]
Pedagogies word hulle bereik deur hulle simpatie vir ander en die lyding van die wêreld aan te wakker.[17]
Flegmaties
wysigDie flegmatiese temperament word tradisioneel met water geassosieer. Mense met hierdie temperament is gewoonlik na binne gekeer en privaat, bedagsaam, verstandig, kalm, geduldig, deernisvol en verdraagsaam. Hulle is geneig om 'n ryker innerlike lewe te hê, 'n stil, vreedsame atmosfeer te verkies en selfgenoegsaam te wees. Hulle is gewoonlik standvastig, konsekwent in hulle gewoontes, en dus bestendige en getroue vriende.[15][16]
Pedagogies word hulle belangstelling dikwels gewek wanneer hulle ander mense se belangstelling in 'n vak ervaar.[17]
Flegmatiese mense kan taamlik droog of lomp voorkom. Hulle is geneig om stadig of oënskynlik aarselend te praat.[15]
Afname in gewildheid
wysigToe die konsep van die temperamente begin taan, het baie kritici die flegmatiese weggelaat, of dit bloot negatief, soos deur die Duitse filosoof Immanuel Kant, as die afwesigheid van temperament gedefinieer. In die Vyf Temperament-teorie word die Flegmatiese temperament inderdaad as 'n neutrale temperament beskou terwyl die "verhoudingsgeoriënteerde introvert"-posisie wat tradisioneel deur die Flegmaat ingeneem is, as 'n nuwe "vyfde temperament" beskou word.
Kontemporêre toepassings
wysigIn Waldorf-onderwys en antroposofie word die temperamente gebruik om persoonlikheid te help verstaan. Die temperamente word as onderrigkanale beskou; aangesien elke kind oor 'n unieke kombinasie van die vier beskik, kan hulle gebruik word om die metodes te individualiseer waarmee individuele kinders benader word, om 'n klasbalans te skep én om met dissipline te help.
Die Christenskrywer Tim LaHaye het gepoog om die antieke temperamente deur sy boeke te laat herleef.[18][19][20]
Die skrywer Florence Littauer beskryf die vier persoonlikheidstipes in haar boek Personality Plus.
Sien ook Tweefaktor-modelle van persoonlikheid.
Kulturele verwysings
wysigIn 1946 het George Balanchine 'n ballet gechoreografeer wat hy Die Vier Temperamente genoem het en waarvoor wat Paul Hindemith die musiek geskryf het. Die musiek, en dus die ballet, bestaan uit vyf dele: 'n tema en vier variasies getiteld Melancholies, Sanguinies, Flegmaties en Choleries.
Émile Zola het die vier temperamente bewustelik in Thérèse Raquin ingeweef.[21]
Die Deense komponis Carl Nielsen se Simfonie #2 (1901-02), Op. 16 getiteld "Die Vier Temperamente" is op die Vier Temperamente gestruktureer.
Warhammer 40,000 se Mournival het die vier temperamente gebruik om elk van die vier lede se persoonlikhede te inspireer.
Sien ook
wysigVerwysings
wysig- ↑ Woodcut from Johann Kaspar Lavater, Physiognomische Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe (1775–1778)
- ↑ van Sertima, Ivan (1992). The Golden Age of the Moor. Transaction Publishers. p. 17. ISBN 1-56000-581-5.
{{cite book}}: CS1 maint: postscript (link) - ↑ Sudhoff, Karl (1926). "Essays in the History of Medicine". Medical Life Press, New York: 67, 87, 104.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(hulp)CS1 maint: postscript (link) - ↑ Boeree, C. George. "Early Medicine and Physiology" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Januarie 2020. Besoek op 21 Februarie 2013.
- ↑ Kagan, Jerome (1998). Galen's Prophecy: Temperament In Human Nature. New York: Basic Books. ISBN 0-465-08405-2.
{{cite book}}: CS1 maint: postscript (link) - ↑ Osborn L. Ac., David K. "INHERENT TEMPERAMENT" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 September 2019. Besoek op 21 Februarie 2013.
- ↑ "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Julie 2011. Besoek op 22 Junie 2016.
- ↑ Lutz, Peter L. (2002). The Rise of Experimental Biology: An Illustrated History. Humana Press. p. 60. ISBN 0-89603-835-1.
{{cite book}}: CS1 maint: postscript (link) - ↑ Nicholas Culpeper (1653) An Astrologo-Physical Discourse of the Human Virtues in the Body of Man, transcribed and annotated by Deborah Houlding.
- ↑ Nicholas Culpeper, Semeiotica Urania, or Astrological Judgement of Diseases.
- ↑ Greenbaum, Dorian Gieseler (2005). Temperament: Astrology's Forgotten Key. Wessex Astrologer. pp. 42, 91. ISBN 1-902405-17-X.
- ↑ Martindale, Anne E.; Martindale, Colin (1988). "Metaphorical equivalence of elements and temperaments: Empirical studies of Bachelard's theory of imagination". Journal of Personality and Social Psychology. 55 (5): 836. doi:10.1037/0022-3514.55.5.836.
- ↑ Lundin, Robert W. (1989). Alfred-Adler's Basic Concepts and Implications. Taylor and Francis. p. 54. ISBN 0-915202-83-2.
- ↑ Lievegoed, Bernard. Man on the Threshold. Hawthorn Press. pp. 80–81. ISBN 0-9507062-6-4.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Childs, Gilbert (2009). Understand Your Temperament. Rudolf Steiner Press. ISBN 978-1-85584-025-6.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Eysenck, Hans Jürgen (1967). The biological basis of personality. Thomas. pp. 35, 39.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 Steiner, Rudolf (2008). The Four Temperaments. Rudolf Steiner Press. ISBN 978-1-85584-205-2.
- ↑ LaHaye, Tim (1966). The Spirit Controlled Temperament. Tyndale Publishing.
- ↑ LaHaye, Tim (1984). Your Temperament: Discover Its Potential. Tyndale Publishing. ISBN 0-8423-6220-7.
- ↑ LaHaye, Tim. Why You Act the Way You Do. Tyndale Publishing. ISBN 0-8423-8212-7.
- ↑ Zola, Preface to Thérèse Raquin.
Verdere leesstof
wysig- Arikha, Noga (2007). Passions and Tempers: A History of the Humours
- Helminen, Päivi (1999). Discovering Our Potential: An Introduction to Character Types
- Rudolf Steiner (1909). The Four Temperaments
Eksterne skakels
wysig- Four Temperaments Test, personality test.
- In Our Time (BBC Radio 4) episode on the four humours in MP3 format, 45 minutes
- John T. Cocoris, Psy.D. Description of the 4 Primary Temperaments at fourtemperament.com Geargiveer 2 Oktober 2014 op Wayback Machine
- Descriptions of The Temperament Blends Geargiveer 9 Oktober 2014 op Wayback Machine