Wikipedia

Hondsdolheid

virussiekte

Hondsdolheid, ook bekend as rabies (uitgespreek "ry-bies"), is 'n dodelike virussiekte wat in diere soos honde, jakkalse, meerkatte, hiënas, vlermuise asook die mens voorkom. Die virus word in speeksel uitgeskei en tas die senustelsel aan. Die virus word deur die byt van 'n doldier na die mens oorgedra. Alle besmette diere is gevaarlik aggressief in die dolstadium van die siekte.

Hondsdolheid
Klassifikasie en eksterne bronne
'n Hond wat hondsdolheid onder lede het.
'n Hond wat hondsdolheid onder lede het.
ICD-10 A82
DiseasesDB 11148
MedlinePlus   001334
eMedicine med/1374eerg/493 ped/1974
MeSH D011818
Mediese waarskuwing

Louis Pasteur het in 1885 'n entstof teen die siekte ontwikkel. Hondsdolheid word veroorsaak deur die Lyssa virus (hondsdolheidvirus).[1] Die siekte word versprei wanneer 'n besmette dier speeksel oordra of wanneer 'n mens of 'n ander dier gebyt of gekrap word.[2] Die speeksel kan die siekte oordra wanneer dit in aanraking kom met die oë, mond of neus.[2] In 99% van hondsdolheidgevalle, in lande waar die siekte voorkom, word dit deur hondebyt veroorsaak.[3] In die Amerikas is vlêrmuisbyte die mees algemene oorsaak van hondsdolheid by mense en minder as 5% is afkomstig van honde.[2][3] Knaagdiere word selde met hondsdolheid besmet.[3] Die hondsdolheidvirus reis na die brein deur die perifere senuwees te volg. Die siekte kan slegs gediagnoseer word na die aanvang van simptome.[2]

Inentingsprogramme en dierebeheer het die risiko van hondsdolheid, afkomstig van honde, verlaag in talle wêrelddele.[2]

 Hondsdolheid veroorsaak elke jaar ongeveer 24 000 to 60 000 sterftes ter wêreld.[4][5] Meer as 95% van die sterftes onder mense kom in Afrika en Asië voor.[2] Hondsdolheid is teenwoordig in meer as 150 lande en op al die vastelande behalwe Antarktika. Verskeie lande insluitend Amerika, Kanada, Japan, Australië en Wes-Europa het geen hondsdolheid onder honde nie,[2][6][7] en in talle klein eilandnasies is hondsdolheid ook afwesig.[8] In Suid-Afrika is dit endemies en is daar in 2021 nog meer as 'n dosyn gevalle by mense aangeteken.[9] Meer as 3 miljard mense woon in streke van die wêreld waar hondsdolheid voorkom.

Tekens en simptome

wysig
 
'n Persoon met hondsdolheid, 1959

   Die tydperk wat verloop vandat die infeksie plaasvind in mense totdat die eerste simptome verskyn (inkubasietydperk) duur tipies 1 – 3 maande.[4] Inkubasietydperke so kort as vier dae en langer as ses jaar is gedokumenteer.[4] Die aanvanklike tekens en simptome is dikwels aspesifiek soos bv. koors en hoofpyn.[4] Die hondsdolheid vorder en veroorsaak inflammasie van die brein en/of meninges. Tekens en simptome kan insluit gedeeltelike verlamming, angstigheid, slaaploosheid,verwarring, abnormale gedrag, waansin, hallusinasies en soms selfs 'n koma.[10][4] Die persoon kan ook hidrofobie ontwikkel.[2]

Mense sterf gewoonlik 2 tot 10 dae nadat die eerste simptome verskyn het. Oorlewing is seldsaam;[4] selfs wanneer die korrekte en intensiewe sorg toegepas word.[11] Jeanna Giese was die eerste pasiënt om in 2004 met die Milwaukee protokol behandel te word,[12] en was ook die eerste mens op rekord om hondsdolheid te oorleef sonder om profilakse te ontvang na blootstelling aan die virus.

Hidrofobie

wysig
 
'n Hondsdol hond

Hidrofobie of watervrees is die historiese naam vir hondsdolheid. [13] Dit verwys na bepaalde simptome in die latere stadium van infeksie wat behels dat pasiënte met moeite sluk, paniekerig raak wanneer vloeistof aangebied word en nie hul dors kan les nie. Enige soogdier wat met die virus besmet is, kan met hidrofobie manifesteer.[14]

Die afskeiding van speeksel word uitermate verhoog en enige poging om iets te drink, of self die suggestie om te drink, kan ondraaglike, pynlike spasmas van die spiere in die keel en larinks veroorsaak.[15]

Hidrofobie word algemeen assosieër met rasende hondsdolheid wat 80% van alle mense affekteer wat besmet word. Die oorblywende 20% kan 'n verlammende vorm van hondsdolheid ervaar wat gekenmerk word deur spierswakheid, verlies aan sensasie en verlamming. Hierdie tipe hondsdolheid veroorsaak nie watervrees nie.[14]

Oordrag

wysig

 Alle warmbloedige spesies – insluitend mense – kan met hondsdolheid besmet raak en simptome ontwikkel.[16]

Die virus is gewoonlik teenwoordig in die senuwees en speeksel van 'n simptomatiese doldier.[17][18] Die roete van infeksie is gewoonlik, maar nie altyd nie, deur die byt van 'n besmette dier. In baie gevalle is die besmette dier uitermate aggressief en vertoon hulle nie-kenmerkende gedrag.[19]

Oordrag van mens tot mens is baie seldsaam, alhoewel 'n paar gevalle aangemeld is deur oorplantingchirurgie.[20] Terloopse kontak, soos om aan iemand te raak wat hondsdolheid het, of om kontak te maak met nie-aansteeklike vloeistof of weefsel (urine, bloed, ontlasting), konstitueer nie blootstelling nie en vereis ook nie na-blootstelling profilakse nie. Die virus is wel teenwoordig in semen en vaginale vloeistof en kan deur seksuele kontak versprei.[21]

Nadat 'n mens deur 'n byt geinfekteer is, dring die virus die perifere senuweestelsel binne. Dit volg dan die afferente senuwees in die rigting van die sentrale senuweestelsel.[22] Gedurende hierdie fase is dit moeilik om die virus in die gasheer waar te neem. Wanneer die virus die brein bereik veroorsaak dit enkefalitis; die prodromale stadium wat die beginpunt van die simptome is. Wanneer die pasiënt simptome begin vertoon, is die behandeling nie meer effektief nie en die mortaliteit is 99%.[23][24]

Diagnose

wysig

 Hondsdolheid kan baie moeilik wees om te diagnoseer omdat dit maklik verwar word met ander siektes of met blote aggressiwiteit.[25] Bevestiging van die diagnose word deur fluoresserende teenliggaamtoetse gedoen, 'n immunohistochemiese prosedure wat deur die Wêreld Gesondheidsorganisasie aanbeveel word.[26] Die mikroskopiese analise van monsters is die enigste direkte manier om die hondsdol antigeen te identifiseer binnne 'n kort tyd en teen verlaagde koste – ongeag die geografiese oorsprong en status van die gasheer. Diagnose kan ook baie betroubaar na-doods gedoen word op monsters van die brein. Alhoewel diagnose ook moontlik is van speeksel, urine en serebrospinale vloeistofmonsters, is dit nie so sensitief en betroubaar soos breinmonsters nie. Indien moontlik, moet die dier wat betrokke was by die toediening van die byt, ook ondersoek word vir hondsdolheid.[27]  As dit moontlik is moet die dier wat betrokke is by die byt, ook ondersoek word vir hondsdolheid.[28]

Goedkoper diagnose sal beskikbaar raak vir lae-inkomste omgewings; akkurate diagnose kan gemaak word teen 'n tiende van die koste van tradisionele toetsing deur gebruik te maak van ligmikroskopietegnieke.[29]

Voorkoming

wysig

 Byna alle gevalle van hondsdolheid was fataal totdat 'n entstof in 1885 deur Louis Pasteur en Emile Roux ontwikkel is. Hulle oorspronklike entstof is geoes uit besmette hase nadat die virus in die senuweeweefsel uitgedroog is vir 5 tot 10 dae om dit te laat verswak.[30] Soortgelyke entstowwe, afkomstig van senuweeweefsel, word steeds in sommige lande gebruik en dit is baie goedkoper as moderne selkultuur-entsof.[31]

Die Missouri Departement van Gesondheid se verslag (The Missouri Department of Health and Senior Services Communicable Disease Surveillance 2007 Annual Report) dui aan dat daar maatreëls is wat die risiko verlaag om hondsdolheid op te doen:[32]

  •  Katte en honde moet geënt word teen hondsdolheid
  • Troeteldiere moet onder toesig gehou word
  • Geen wilde of rondloperdiere moet hanteer word nie
  • Maak kontak met dierebeheer-owerhede wanneer diere opgemerk word wat rondloop of vreemde gedrag vertoon
  • Was bytplekke met seep en water vir 10–15 minute en kry mediese hulp om te bepaal of na-blootstelling profilakse benodig word.

28 September is Internasionale dag teen Hondsdolheid wat poog om inligting te versprei en die voorkoming van die siekte bevorder.[33]

Behandeling

wysig

Behandeling na blootstelling kan die siekte verhoed, indien die behandeling binne 10 dae van infeksie toegedien word.[34] Was die wond so gou as moontlik met seep en water vir sowat vyf minute.[35] Povidoonjodium of alkohol word aanbeveel om die virus verder te verswak.[36]

Wanneer 'n vlermuis in die slaapkamer gevind word, word dit beskou as 'n rede om na-blootstelling profilakse (post-exposure prophylaxis, PEP) toe te pas omdat 'n mens nie weet of die dier jou dalk in die nag gebyt het nie. Wanneer dit sonder verwyl toegedien word, is  PEP 100% doeltreffend teen hondsdolheid.[12]

Prognose

wysig

In mense wat nie geënt is nie, is hondsdolheid byna altyd noodlottig nadat neurologiese simptome ontwikkel het.[2]

Vyf van die eerste 43 pasiënte (12%) wat behandel is met die Milwaukee-protokol, het oorleef  en diegene wat behandeling ontvang het, het langer oorleef as diegene wat nie behandel is nie.[37]

Ander soogdiere

wysig

Hondsdolheid is aansteeklik in soogdiere; drie fases word erken. Die eerste fase is 'n een- tot drie dag tydperk wat gekenmerk word deur gedragsveranderinge en is bekend as die prodromale fase. Die tweede is die opwekkende stadium, wat drie tot vier dae duur. Hierdie fase is dikwels bekend as "woedende hondsdolheid", vanweë die neiging van die betrokke dier om hiper-reaktief te wees teenoor eksterne stimuli en enigiets te byt wat naby is. Die derde is die verlamde stadium en word veroorsaak deur skade aan die motorneurone. Inkoördinasie word opgemerk weens verlamming in die agterste ledemate; slagoffers kwyl en sukkel om te sluk, wat veroorsaak word deur die verlamming van die gesig- en keelspiere. Die dood word gewoonlik veroorsaak deur respiratoriese arres.[38]

Verwysings

wysig
  1. ↑ "Rabies, Australian bat lyssavirus and other lyssaviruses". The Department of Health (in Engels). Desember 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2020. Besoek op 1 Maart 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 "Rabies Fact Sheet N°99". World Health Organization (in Engels). Julie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2018. Besoek op 28 Februarie 2014.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). McGraw-Hill. pp. Hoofstuk 152. ISBN 0-07-148480-9.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 "30 Years of rabies vaccination with Rabipur: a summary of clinical data and global experience". Expert Review of Vaccines. 14 (3): 351–67. Maart 2015. doi:10.1586/14760584.2015.1011134.
  5. ↑ "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet (Londen, Engeland). 385 (9963): 117–71. 10 Januarie 2015. doi:10.1016/s0140-6736(14)61682-2.
  6. ↑ WHO Expert Consultation on Rabies: second report (PDF) (2de uitg.). Geneva: WHO. 2013. p. 3. ISBN 9789241209823.
  7. ↑ "Penang on rabies alert" (in Engels). The Star. 17 September 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 19 September 2015.
  8. ↑ "Rabies-Free Countries and Political Units". CDC (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 November 2017. Besoek op 1 Maart 2014.
  9. ↑ Lyse Comins, RABIES ALERT: City warns of spike in human cases of deadly disease, The South African (29 November 2021)
  10. ↑ Cotran RS (2005). Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease (7de uitg.). Elsevier/Saunders. p. 1375. ISBN 0-7216-0187-1.
  11. ↑ "Current and future trends in the prevention, treatment and control of rabies". Expert Review of Anti-infective Therapy. 4 (6): 1021–38. 2006. doi:10.1586/14787210.4.6.1021.
  12. ↑ 12,0 12,1 Jordan Lite (8 Oktober 2008). "Medical Mystery: Only One Person Has Survived Rabies without Vaccine—But How?". Scientific American. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 November 2009. Besoek op 30 Januarie 2010.
  13. ↑ World atlas of epidemic diseases. Londen: Arnold. 2004. p. 51. ISBN 978-0-340-76171-7.
  14. ↑ 14,0 14,1 "Symptoms of rabies" (in Engels). 12 Junie 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Februarie 2017. Besoek op 3 September 2014.
  15. ↑ "Rabies" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 November 2014. Besoek op 27 Oktober 2016.
  16. ↑ "Serological survey for rabies antibodies in raptors from California". J. Wildl. Dis. 24 (2): 264–7. April 1988. doi:10.7589/0090-3558-24.2.264.
  17. ↑ The Merck Manual (11de uitg.). 1983. p. 183.
  18. ↑ The Merck manual of Medical Information (Second Home uitg.). 2003. p. 484.
  19. ↑ Turton, Jenny (2000). "Rabies: a killer disease". National Department of Agriculture. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 September 2006. Besoek op 27 Oktober 2016.
  20. ↑ "Transmission of rabies virus from an organ donor to four transplant recipients" (PDF). N Engl J Med. 352 (11): 1103–11. Maart 2005. doi:10.1056/NEJMoa043018.
  21. ↑ RabiesAlliance.org
  22. ↑ Rabies. Academic Press. 2002. p. 290. ISBN 978-0-12-379077-4.
  23. ↑ The 5-Minute Neurology Consult. Lippincott Williams & Wilkins. 2012. pp. 414–. ISBN 978-1-4511-0012-9.
  24. ↑ Fundamentals of neurologic disease. Demos Medical Publishing. 15 Junie 2005. p. 73. ISBN 978-1-888799-84-2.
  25. ↑ Cynthia M., red. (2010). The Merck Veterinary Manual (10de uitg.). Kendallville, Indiana: Courier Kendallville, Inc. p. 1193. ISBN 0-911910-93-X.
  26. ↑ Dean, D.J. (1973). "Ch. 6: The fluorescent antibody test". Laboratory techniques in rabies. Monograph series (3de uitg.). World Health Organization. p. 73.
  27. ↑ "Emerging technologies for the detection of rabies virus: challenges and hopes in the 21st century". PLoS Neglected Tropical Diseases. 3 (9): e530. 2009. doi:10.1371/journal.pntd.0000530.
  28. ↑ "Rabies situation in Cambodia" (PDF). PLoS Neglected Tropical Diseases. 3 (9): e511. 2009. doi:10.1371/journal.pntd.0000511. e511.[dooie skakel]
  29. ↑ "Rabies diagnosis for developing countries" (PDF). PLoS Neglected Tropical Diseases. 2 (3): e206. 2008. doi:10.1371/journal.pntd.0000206. e206.[dooie skakel]
  30. ↑ Geison GL (April 1978). "Pasteur's work on rabies: Reexamining the ethical issues". Hastings Center Report. 8 (2): 26–33. doi:10.2307/3560403.
  31. ↑ "Diagnostic dilemma in flaccid paralysis following anti-rabies vaccine". Neurol India. 52 (1): 132–3. Maart 2004.
  32. ↑ 2007 Annual Report (Report). Bureau of Communicable Disease Control and Prevention. 2007. Archived from the original on 11 Mei 2020. https://web.archive.org/web/20200511190553/https://health.mo.gov/living/healthcondiseases/communicable/communicabledisease/annual07/Annual07.pdf. Besoek op 27 Oktober 2016. 
  33. ↑ "World Rabies Day" (in Engels). World Health Organization (WHO). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Desember 2012. Besoek op 27 Oktober 2016.
  34. ↑ Drew WL (2004). "Chapter 41: Rabies". Sherris Medical Microbiology (4de uitg.). McGraw Hill. pp. 597–600. ISBN 0-8385-8529-9.
  35. ↑ "Rabies & Australian bat lyssavirus information sheet". Health.vic.gov.au. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Augustus 2011. Besoek op 30 Januarie 2012.
  36. ↑ "National Guidelines on Rabies Prophylaxis" (PDF). 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike (pdf) op 5 September 2014. Besoek op 5 September 2014.
  37. ↑ "Rabies Registry" (in Engels). Medical College of Wisconsin. 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Oktober 2010. Besoek op 29 Desember 2009.
  38. ↑ Ettinger, Stephen J (1995). Textbook of Veterinary Internal Medicine (4de uitg.). W.B. Saunders Company. ISBN 0-7216-6795-3.

Bron

wysig

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Hondsdolheid&oldid=2618928"