Iwan III of Iwan die Grote (Russies: Иван III Васильевич; 22 Januarie1440 – 27 Oktober1505) was die grootprins van Moskou en van "die hele Rusland" (всея Руси). Hy het die grootte van sy land verdriedubbel, die oorheersing van die Goue Horde oor Rusland beëindig, die Moskouse Kremlin laat herstel en die fondament gelê vir die onafhanklike Russiese staat. Hy was een van die langs regerende heersers in die geskiedenis.
Iwan die Grote
Grootprins van Moskou
Iwan die Grote, die Millennium-monument in Nowgorod.
Iwan was die oudste seun van Wasili II. Hy was in die laaste jare van sy pa se bewind medeheerser en het hom in 1462 opgevolg. Iwan het die beleid van sy voorgangers voortgesit om die grondgebied van die Russiese volk te verenig. Hy het egter enige gewelddadige konfrontasie met sy bure sover moontlik vermy tot die toestande ten volle in sy guns was. Moskou het teen dié tyd ’n magtige staat geword, terwyl die omringende state swakker geword het. Iwan het 43 jaar lank regeer voor hy op 27 Oktober 1505 oorlede is en deur sy seun Wasili opgevolg is.
Sy eerste veldtog was teen Nowgorod, wat by Litaue hulp gevra het. In 1471 het hulle egter oorgegee en ’n groot gebied in die noorde aan Iwan afgestaan. Hy het hulle in 1477 weer aangeval en nadat hulle deur die Russiese leër omsingel is, het hulle Iwan in 1478 as leier van die stad en al sy gebiede erken.[1]
Ná opstande is die rykste en invloedrykste inwoners van die stad na Moskou gestuur. Die ander prinsdomme is eenvoudig opgeslurp – deur verowering, kooptransaksies en huwelikskontrakte: Jaroslawl in 1463, Rostof in 1474 en Twer in 1485.
Hy het ook oorlog teen sy broers gemaak en die gebiede wat hulle geërf het, oorgeneem. Hy het verder gelas dat alle prinse se grondgebied na die heersende grootprins moet gaan ná hul dood in plaas van na hul erfgename, en so het hy vir altyd ’n einde gemaak aan die semi-onafhanklike stadstate waaruit die Russiese grondgebied sedert die dae van Kiëf-Roes bestaan het.
Die regering onder Iwan het verander en ’n nuwe, outokratiese vorm aangeneem. Dit was nie net vanweë Moskou se heerskappy oor ander gebiede nie, maar ook omdat die Moskouse leiers ná die val van Konstantinopel deur kerkregsgeleerdes beskou is as die opvolgers van die Bisantynse keisers. Iwan self was blykbaar geneë met dié idee en het homself begin tsaar noem in sy korrespondensie.
Iwan se seun by sy eerste vrou, Maria van Twer, is in 1490 oorlede. Hy het ’n seun, Dmitri, agtergelaat wat in 1497 deur sy oupa Iwan III as sy opvolger aangewys is. Later het Iwan van plan verander en Wasili, sy oudste seun by sy tweede vrou, Sophia Paleologue, in 1502 as medeheerser aangewys. Dmitri is tronk toe gestuur, waar hy in 1509 sonder ’n vrou of kinders oorlede is toe sy oom reeds regeer het.
Iwan het al hoe meer regeer sonder om die bojare te raadpleeg. Die bojare het daarteen in opstand gekom, aanvanklik met ’n mate van sukses. ’n Nuwe regskode is ook tydens Iwan se bewind opgestel.
Iwan het sy bes gedoen om Moskou ’n waardige opvolger van Konstantinopel te maak en het baie buitelandse kunstenaars genooi om in Moskou te kom bly. Onder hulle was die Italianer Ridolfo di Fioravante, wat verskeie katedrale en paleise in die Kremlin gebou het. Hierdie monument van die Moskouse kuns is een van die steeds bestaande simbole van die mag en glorie van Iwan III.
Dit was tydens Iwan se bewind dat Rusland ontslae geraak het van die Tartaarse juk. In 1480 het hy geweier om belasting aan die khan van die Goue Horde te betaal. Die twee magte het mekaar regdeur die herfs aan teenoorgestelde kante van die Oegra-rivier gekonfronteer, totdat die khan op 11 November na die steppe teruggetrek het.
Die volgende jaar, terwyl die khan nog ’n ekspedisie teen Moskou beplan het, is hy deur ’n ander khan aangeval. Die Goue Horde het daarna verbrokkel.
Die verdere uitbreiding van Moskou is vergemaklik deur die dood van Casimir IV, koning van Pole en grootprins van Litaue, in 1492 waarna Pole en Litaue geskei is. Casimir se seun, Alexander van Pole, was nou op die Litause troon. Hy was so ’n swak leier en so onkapabel om sy grondgebied te verdedig dat hy met Iwan se dogter, Helena, getrou het in ’n poging om sy land te red. Iwan was egter so vasberade om soveel as moontlik van Litaue in te palm dat Alexander in 1499 in ’n oorlog betrokke geraak het teen sy skoonpa. Eindelik het Alexander vrede gekoop met grondgebied: Tsjernigof, Starodoeb, Nowgorod-Sewerski en 16 ander dorpe en stede.
