J.G. Engela

Jacobus Gideon Engela (* 3 Februarie 1862, Ceres – † 26 September 1950, Krugersdorp ) was ’n vroeë Afrikaanse skrywer van kortverhale en romans.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Jacobus Gideon Engela is op 3 Februarie 1862 op Ceres in die Kaapprovinsie gebore. Na die dood van sy ouers terwyl hy slegs sewentien jaar oud is, moet hy vir homself sorg en hy doen verskeie werke en verhuis dikwels. Eers werk hy vir ’n kort rukkie as fotograaf, maar vind die toerusting van daardie tyd moeilik om te bemeester. Hierna vestig hy hom op Victoria-Wes, waar hy as ’n klerk in ’n handelsonderneming werk, maar hierdie besigheid gaan tot niet. Hy gaan dan na Sutherland, waar twee van sy broers woon en gaan dan saam met een van sy broers terug na Ceres. Hier maak die plaaslike predikant, ds. J.A. Stegmann, reëlings dat hy by die kweekskool verder leer vir predikant, maar hy kom in opstand teen hierdie plan en vestig hom op Grootrivierstasie. Hier verhuur hy hom aanvanklik aan ’n transportryer en tree daarna steeds as transportryer in die voltydse diens van die firma Buksman en Van der Spuy. Met die voltooiing van die treinspoor na Kimberley kom sy loopbaan as transportryer tot ’n einde. Saam met sy broer verlaat hy Kimberley, onderneem ’n handelstog na Prieska en keer dan weer terug na Ceres.

Transvaal en die Anglo-Boereoorlog

Met die goudontdekking in Transvaal verhuis hy daarheen en vestig hom op Klerksdorp, waar hy by die firma Marais en Conradie ’n betrekking as boekhouer aanvaar. Hier trou hy met Maria Catharina van Wyk. Later aanvaar hy op Klerksdorp ’n werk as klerk in die kantoor van die Mynkommissaris van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog gaan hy saam met die Boeremagte op kommando. Onder veldkornet A.P. Cronjé is die kommando na Mafeking en keer dan weer terug na Klerksdorp, waar hy weer vir ’n ruk op kantoor werk. Hierna trek die kommando na Marsfontein, toe Rondaweldrif en toe na Paardeberg. Hier word hy gevange geneem en as krygsgevangene vanaf Simonstad na Ceylon gestuur. Met sy terugkeer, sewe maande na afloop van die oorlog, vind hy dat sy gesin nog lewe, behalwe een dogtertjie wat in die konsentrasiekamp dood is.

Latere lewe en sterfte

Hy vestig hom weer by sy gesin op Klerksdorp en kry werk as klerk by die private firma Thos Leask en Kie. Aan die begin van 1914 verlaat hy Klerksdorp en aanvaar ’n betrekking as winkelinspekteur in diens van die Transvaalse Provinsiale Administrasie. Wanneer hy op sestigjarige ouderdom aftree, koop hy die plaas Die Vlakte in die Bloemhof distrik, waar hy vir ’n ruk boer. Hy verkoop later die plaas en trek na Krugersdorp, waar hy ’n algemene handelaar besigheid bedryf, wat hy ook later verkoop.

Hy is op 26 September 1950 oorlede.

Skryfwerk

Hy skryf gediggies vir Die Patriot wanneer hierdie tydskrif begin verskyn. Na die Anglo-Boereoorlog begin hy weer skryf om sy inkomste aan te vul. Sy bydrae van Ondervindings op tog word by ’n debatsaand op Klerksdorp baie positief ontvang en hy voltooi dan die manuskrip vir Afrikaanse verhale, wat deur Het Westen Drukkerij gepubliseer word. Hierdie boek word ook positief ontvang en beleef drie drukke, wat hom aanspoor om aan te hou skryf.

Versamelbundels

Sy verhale word versamel in die bundels Afrikaanse Verhale, Gesellige Half-Uurtjies, Gesels en 'n Terugblik. Die verhale is sonder enige literêre pretensie. Hy is veral lief daarvoor om te vertel van hoe iemand ’n poets gebak word, met die selfverklaarde voorneme (uitgespel in sy voorwoord tot Gesellige halfuurtjies) om sy volk aan te spoor om te lees. Hy het die vermoë om humoristiese voorvalle met eenvoud en geestigheid op te dis, gegeur met sy kennis van toestande in die ou dae en die pittige volksegswyses. Hierdie vermoë het sy werk veral gewild gemaak by die minder gekunstelde lesers. Sy grillige verhale, gewoonlik oor moord, is minder geslaagd en geneig tot melodrama en oordrewe romantiek. Daniel Hugo neem die verhaal ’n Reis naar Transvaal in die versamelbundel Tydskrif op. Dit handel oor transportryers wat gereeld vir mekaar poetse gebak het.

Roman

Die roman Die getatoeëerde ‘K’ val in die kategorie van melodrama en oordrewe romantiek.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1909	Afrikaanse verhale
1910	Gesellige halfuurtjies
1913	Gesels
1925	’n Terugblik
1929	Die getatoeëerde “K”

Bronnelys

Boeke

Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Internet

Digitale Bibiotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/zuidafrika/auteur.php?id=enge109

Ongepubliseerde dokumente

Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Engela, Jacobus Gideon – Biografie.