Joseph Lister

Joseph Lister (5 April, 1827 – 10 Februarie, 1912) was 'n Engelse snydokter wat beroemdheid verwerf het omdat hy asepsie in die operasiekamer ingevoer het, en die ontdekking van veral sy stoomkarbolspuit was van groot belang.

Joseph Lister
Joseph Lister in 1855
Gebore	(1827-04-05)5 April 1827 West Ham, Engeland
Sterf	10 Februarie 1912 (op 84) Walmer, Kent, Engeland
Nasionaliteit	Verenigde Koninkryk
Alma mater	University College Londen
Beroep	Snydokter
Bekend vir	President van die Royal Society
Termyn	1895–1900
Voorganger	William Thomson
Opvolger	William Huggins
Eggenoot	Agnes Lister (née Syme)
Handtekening

Daardeur het operasies baie veiliger geword en baie pasiënte wat andersins weens infeksies sou gesterf het, se lewens is gered. Hy het reeds in sy leeftyd vir sy werk erkenning ontvang, onder meer deur die toekenning van 'n baronskap.

In die vroeë vorige eeu was hospitaalsale oorvol, swak geventileer en onhigiënies. Medici was besorg oor die onrusbarende aantal mense wat aan infeksies, veral gangreen, gesterf het.

Gedurende hierdie tydperk is heelwat deurbrake op die gebied van die natuurwetenskap, veral die mediese wetenskap, gemaak. Louis Pasteur, chemikus van beroep, het byvoorbeeld bakterieë ontdek, terwyl Morton in die VSA swael-eter en Simpson in Edinburgh chloroform as narkosemiddels uitgevind het.

Die Engelse snydokter Joseph Lister het in dieselfde tyd geleef en gewerk. Hy het hom toegelê op die verbetering van die swak toestande in die hospitale en het heelwat eksperimente uitgevoer, wat onder andere tot die ontwerp van sy stoomkarbolspuit gelei het. Deur die gebruik daarvan het steriele operasietoestande moontlik geword.

Reeds voor Lister is antisepse al gebruik, hoewel dit in sy tyd eers algemeen aanvaar is. Die ou Grieke byvoorbeeld het wonde met wyn uitgespoel en weinig van hulle pasiënte het infeksies opgedoen. Alexander Gordon het reeds in 1795 siekekamers ontsmet en geëis dat dokters hulle hande moes was, terwyl Ignaz Semmelweis in 1844 deur middel van statistiese ontledings bewys het dat dokters self dikwels infeksies aan pasiënte oorgedra het.

Lewe

Lister spuit karbolsuur oor pasiënt

Lister is op 5 April 1827 in Upston, Essex, as tweede seun van Joseph Jackson Lister en sy vrou, Isabella Harris, gebore. Lister se vader, 'n welgestelde wynhandelaar, was in sy vrye tyd amateur fisikus en het dikwels met mikroskope gewerk. Hy het selfs 'n mikroskoop uitgevind wat tot die moderne achromatiese mikroskoop gelei het en is daarvoor vereer met lidmaatskap van die Royal Society. Die achromatiese mikroskoop bevat 'n sisteem van lense waardeur beelde sonder gekleurde rande gevorm word.

Lister het 'n groot deel van sy onderrig van sy ouers ontvang, veral van sy vader, wat hom geleer het om die mikroskoop te gebruik. Sy formele skoolopleiding het hy in twee Kwakerskole ontvang, waar baie klem gelê is op die natuurwetenskappe, hoewel hy ook 'n goeie opleiding in die klassieke tale ontvang het.

In 1844 het hy hom by die pas gestigte University College in Londen vir 'n graad in die Lettere laat inskryf. In Oktober 1848 is hy by die mediese fakulteit ingeskryf, waar hy hom as briljante student onderskei en in 1852 sy graad met lof behaal het. Ná sy studies is hy tot die Royal College of Surgeons toegelaat en het hy huisarts by die University College Hospital geword. In 1853 het Lister die belangrikste leermeester in snykunde van daardie tyd, dr. James Syme, se assistent in Edinburgh geword. Op 23 April 1856 is Lister met Syme se oudste dogter, Agnes, getroud. Die huwelik was kinderloos maar Agnes Lister het haar as haar man se beste en getrouste assistente bewys.

In 1859 is die gesogte professoraat in snykunde aan die Universiteit van Glasgow uit sewe aansoekers aan Lister toegeken. Nadat die Glasgow-hospitaal 'n nuwe chirurgiese vleuel aangebou het in die hoop dat na-operatiewe infeksies sou afneem, is Lister in Augustus 1861 as snydokter hier aangestel. Die sterftesyfer het egter net so hoog soos voorheen gebly en Lister het besluit om met eksperimente in antisepse te begin.

Die jaar 1869, toe Lister Syme as professor in snykunde in Edinburgh opgevolg het, het 'n tydperk in sy lewe ingelui waarin hy erkenning vir sy werk begin kry het. Van oral uit Europa het studente en ander belangstellendes sy klinieke besoek.

Ses jaar later, in 1875, het Lister 'n suksesvolle toer deur Duitsland onderneem en 'n jaar later is hy entoesiasties in Boston en New York ontvang. Sy erkenning was egter nog nie algemeen nie, en toe hy in 1877 professor in snykunde aan King's College in Londen geword het, het hy besef dat die meeste teenkanting van sy landgenote gekom het. Uiteindelik het hy egter selfs hierdie strawwe verset oorkom, en in 1883 is hy selfs tot die adelstand verhef. Hy het die titel van baron ontvang en in 1897 het hy die titel Baron Lister van Lyme Regis verwerf. In 1894 het 'n groot eer hom te beurt geval toe hy voorsitter van die Royal Society geword het, en in 1902 het hy een van die 12 oorspronklike lede van die Order of Merit geword.

Die British Institute of Preventive Medicine, wat later as die Lister Institute bekend geword het, is in 1891 deur Lister gestig. Hier word vandag nog eksperimente oor die oorsake van siektes gedoen.

Werk

Joseph Lister Gedenkteken, Londen

Lister se groot bekommernis as medikus was die groot aantal pasiënte wat weens wondinfeksie gesterf het. Ondanks pogings om die getal te verminder, het ongeveer 45% van alle gevalle van been amputasies nog steeds gesterf.

Lister het hom gevolglik in alle erns aan eksperimente in antisepse gewy. Hy het op die hoogte gebly van nuwe mediese uitvindings, en omdat hy Frans en Duits magtig was, kon hy met sy oorsese kollegas, onder andere Louis Pasteur, korrespondeer.

Lister se vroeëre publikasies het veral oor die stolling van bloed en die eerste stadia van infeksie gehandel. Tot in daardie stadium is geglo dat infeksie deur "slegte" lug veroorsaak word, maar Lister het gespekuleer dat infeksie deur die een of ander soort stuifmeelagtige stof veroorsaak is, en hiermee was hy baie na aan die waarheid.

In 1865 het hy met Louis Pasteur se teorie oor bakterieë kennis gemaak. Pasteur het beweer hy kan eksperimenteel bewys dat mikroörganismes infeksies en siektes vooroorsaak. Lister het Pasteur se teorie aanvaar en self ook eksperimente in hierdie verband gedoen. Lister het die aanvaarde teorie van sy tyd, naamlik dat wondinfeksie deur besmette lug veroorsaak word, verwerp op grond van Pasteur se bevinding dat kieme oral, selfs in die liggaam, voorkom en het na metodes gesoek om kieme te vernietig en die snykunde sodoende meer higiënies te maak. Om dit te bereik , het hy karbolsuur begin gebruik om die wond skoon te hou terwyl hy geopereer het. Vir hierdie doel het hy die stoomkarbolspuit ontwerp, wat hy vir die eerste keer op 12 Augustus 1865 suksesvol gebruik het. Lister het ook geëis dat dokters hul hande voor 'n operasie was en hul instrumente steriliseer.

Tussen 1865 en 1869 het die sterftes as gevolg van beenoperasies van 45 % tot 15 % gedaal in die mansaal waar Lister gewerk het. Later het Lister karbolsuur deur ander sterilisasiemiddele vervang, hoewel hy steeds sure gebruik het. Eers 'n hele aantal jaar later het hy besef dat ook hitte vir sterilisasie gebruik kon word. Omdat Lister deur sy ontdekkings asepse moontlik gemaak het, kon veilige operasies op inwendige organe gedoen word.

Lister het egter steeds met teenkanting teen sy metodes te doen gehad, veral in Engeland en die VSA, maar hy het dit met geduld beveg. Billroth, in daardie stadium die beroemdste chirurg in Oostenryk, het in 1864 'n betoog teen hom gepubliseer. Die meeste snydokters wou 'n duidelike bewys hê dat antisepse werklik 'n vooruitgang op mediese gebied was.

Lister kon hierdie bewys in 1877 lewer toe hy professor by King's College in Londen geword het. Hy het naamlik op 26 Oktober 1877 'n revolusionêre operasie uitgevoer toe hy 'n gebreekte knieskyf opgebind het. Voorheen was dit 'n gevaarlike operasie wat heel wat menselewens geëis het, maar deur antiseptiese middels te gebruik, het Lister 'n groot sukses van die operasie gemaak. Die wêreld was verplig om te aanvaar dat sy metodes operasies veiliger gemaak het. Selfs Billroth was uiteindelik oortuig van die waarde van Lister se antisepse en daardeur kon hy self ook 'n aantal operasietegnieke verbeter.

'n Operasie deur Lister het soos volg verloop: Lister, sy assistentchirurg, sy instrumenteklerk, die karbolspuit-operateur (wat vir die duur van die operasie aanhoudend karbol moes spuit) en die narkotiseur was saam in die operasiesaal. Die operasietafel was 'n gewone kombuistafel. Alle instrumente is vooraf sorgvuldig gesteriliseer en die stilette is vir skerpte getoets, sodat weefsels nie onnodig beskadig sou word nie. Waar die sny gemaak moes word, is karbolsuur gespuit. Daarna is chloroform as narkose toegedien, maar die toediening is dadelik gestaak as die pasiënt se asemhaling onreëlmatig geword het of as hy te vinnig aan die slaap geraak het. Lister het, anders as die meeste van sy tydgenote, tydens 'n operasie nooit oorhaastig te werk gegaan nie. Ná die operasie het hy sy pasiënte self versorg en gekalmeer, omdat hy gevind het dat dit baie teen operasieskok gehelp het – verbasende insig vir die tyd

Behalwe 'n snydokter wat verskeie nuwe operasietegnieke ontwikkel het, was Lister ook 'n groot bakterioloog. Hy het 'n goeie geheue vir detail gehad en kon jare ná 'n proefneming nog die resultate onthou en toepas. Hy het nooit uitspraak gelewer voordat hy sy hipoteses kon bewys nie. Daar word byvoorbeeld vertel dat hy eendag op pad na 'n pasiënt met bloedvergiftiging 'n ingewing gekry het oor 'n probleem in verband met die stolling van bloed. Hy het sy idee onmiddellik by 'n slagter in die nabyheid getoets met 'n kalf wat hulle geslag het – en met behulp van dié inligting kon hy sy pasiënt se lewe red.

Behalwe sy grootste ontdekking, naamlik die gebruik van antiseptiese middels, was hy verantwoordelik vir die gebruik om wonde toe te werk met dermsnaar, wat uiteindelik deur die weefsel geabsorbeer word, en nie meer met sy, wat dikwels infeksie veroorsaak het, nie. Hy het ook nuwe verbande ontwerp en verskeie instrumente verbeter.

Lister was nie slegs 'n dokter wat pasiënte behandel het nie. Hy was ook 'n besondere mens wat altyd simpatiek teenoor sy pasiënte gestaan het. By mediese studie het die klem vir hom nie op eksamens geval nie, maar wel op die pasiënte self en op die dokter se houding teenoor sy pasiënte, aangesien die pasiënte se gees vir hom net so belang rik soos sy liggaam was. Volgens hom was eksamens slegs struikelblokke wat oorkom moes word sodat die werklike praktiese opleiding kon begin.

Lister het in 1893, 'n jaar ná sy vrou se dood, as chirurg uitgetree. Op 10 Februarie 1912 is hy in Walmer, Kent, dood ná 'n paar jaar van feitlik volkome doofheid en blindheid. Ná sy dood is Lister in 'n artikel van die Royal College of Surgeons in Engeland bestempel as 'n buitengewone mens wat die snykunde verander het van 'n gevaarlike tot 'n veilige praktyk. Die publiek het daarop aangedring dat hy in die Westminster-abdy begrawe moes word, maar omdat Lister langs sy vrou, wat hom in alle lewensituasies bygestaan het, begrawe wou word, is slegs die begrafnisdiens self in die abdy gehou. Mense uit alle stande was teenwoordig om hul laaste hulde aan hom te bring.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Vol. 17, 98-100, ISBN 0 908409 58 3

Eksterne skakels

• (en) "Joseph Lister". Encyclopædia Britannica. Besoek op 11 September 2019.
• (en) Joseph Lister by Find a Grave