Kano

Kano’s word beskryf as bootjies wat aanvanklik uitgeholde boomstompe was en onder andere deur die Inuïete (Eskimo’s), die inheemse mense van onder meer van Noord-Kanada, Alaska, Groenland en selfs Denemarke, as vervoermiddel gebruik is. Die latere weergawe het bestaan uit ’n houtraam bedek met huide of selfs ligte boombas in sekere wêrelddele. Dit is deur ’n spaan aangedryf, soos dit steeds die geval is in moderne kano’s.

Dit val op dat die vroeë inwoners van lande soos Brasilië en Venezuela ook boomstompe uitgehol het en hul vaartuie met raamwerk binne en dun boompies of dik takke versterk het. Die Walliese mandjieboot (Engels: coracle) het op dieselfde beginsel gewerk. In primitiewe Europa is stabiliteit van die kano verkry deur gewigte in die middel daarvan te plaas.

Kano en kajak: ooreenkomste en verskille

Omdat die Kanadese kano swaarder en breër as die Inuïet-kajak was (laasgenoemde kon makliker gedra word), is korter spane gebruik wat net aan die een kant ’n skepblad gehad het. Dit moes eers aan die een kant van die boot gebruik word, uitgehaal word en dan aan die ander kant ingesteek word. Die roeier moes ook meestal op sy knie staan om die roeierwerk makliker te maak. Dit was gevolglik nie so doeltreffend en vinnig soos die smal kajak en die langer kajakspaan met skepblaaie aan albei kante, wat daartoe bygedra het dat die roeier sy roeiwerk al sittende (en dus gemakliker) kon doen nie.

Die moderne kano het ontwikkel uit ’n kombinasie van albei maar is nader aan die kajak as aan die Kanadese kano. Hoewel die tradisionele kano steeds doeltreffend in wêrelddele gebruik word, is die tegnologie, ligter materiale en verbeterde ontwerpe ingespan om ligter en vinniger kano’s te vervaardig.

John MacGregor se bydrae

Kanovaart as ontspanning en later mededingende sport het in sowat 1850 ontstaan danksy die Skot John MacGregor (1825-1892), wat sy idees ingespan en begin het om ’n klein en ligte vaartuig vir een mens te vervaardig. MacGregor is in Dublin gebore en het ’n deel van sy lewe saam met sy ouers in die hawestad Halifax in Nieu-Skotland aan Kanada se ooskus gebly, wat ’n ryk geskiedenis van seevaart en skeepsbou het. MacGregor is uiteraard daaraan blootgestel.

MacGregor het later ’n meestersgraad in die regte in Cambridge verwerf en ’n advokaat van die hooggeregshof geword, maar dit was veral sy artikels en boeke wat hom bekend gemaak het. Dit was so goed aangebied dat hy die sport van kanovaart by baie lesers gevestig het. Hy het gereeld geskryf oor sy kanoevaart, wat besoeke aan Skandinawië, Jordanië en Egipte ingesluit het. Hy het glo ook altyd Christelike lektuur in sy kano gehou, wat hy op sy reise aan die plaaslike mense uitgedeel het, lesings gegee en al sy winste aan liefdadigheid gegee. Hy het later die Royal Canoe Club in Engeland begin en was die kaptein daarvan.

MacGregor het sy kano’s op die “tradisionele” manier gemaak, wat kortliks behels dat hy smal en ligte plankies aan die buitekant van ’n raamwerk geheg het. Hy het van die bodem van die raamwerk opwaarts gewerk en elke nuwe stukkie plank het die vorige effens oorvleuel (oornaats gebou), totdat hy die beste hoogte bereik het. Die deel van die boordwand tot die vlak waar die water aan die kante opkom, bepaal of die kano in die water kan vaar sonder om te veel water te skep. Hy het die kano die Rob Roy genoem, na aanleiding van die vroeëre Skotse volksheld Robert Roy MacGregor.

Latere kano-ontwerpe

Koning Edward VII van Engeland was 'n begeesterde kanovaarder nadat die Skot John MacGregor die koning en ander se verbeelding aangegryp het met sy artikels en boeke oor sy kano-avonture.

John MacGregor se reise in sy kano’s het die lesers se verbeelding só aangegryp dat selfs die Prins van Wallis (later koning Edward VII) in 1866 ’n begeesterde kanovaarder geword het en selfs by die Royal Canoe Club aangesluit het. Dit het momentum aan die “kano-virus” se verspreiding gegee en kano-entoesiaste het deurlopend geëksperimenteer om hul kano’s ligter, gemakliker en vinniger te maak.

Die Duitsers, wat MacGregor se Rob Roy-ontwerp wou verbeter, het na die vroeë Inuïet-kajakontwerp teruggekeer en daarop probeer verbeter. Hulle het met ’n baie ligte maar sterk raamwerk geëksperimenteer waaroor waterdigte seil gespan is en dit het die kano dus ook baie makliker gemaak om te hanteer.

Daarna het die sogenaamde Klepper-ontwerp gekom, wat dit moontlik gemaak het om die ligte raamwerk op te vou en in ’n rugsak te verpak. Die rubberagtige seil is ook verpak en is dan knap oor die raamwerk getrek. Later het ander materiaal, soos laaghout en veselglas gevolg, wat vernuftig deur kano-ontwerpers soos Percy Blandford en ander ingespan is om al hoe ligter en vinniger kano’s te bou.

Kanovaart as sport

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Kanovaart.

Kano’s het vinnig in statuur gegroei wat ontspanning, avontuur (soos om in die wildernis te vaar en snelvloeiende strome aan te durf) en sport betref en baie kanoklubs is in Europa en Amerika gestig. Dit word ook vir hengel, visjag en ander aktiwiteite gebruik.

Kanovaart het veral sedert die Tweede Wêreldoorlog momentum gekry en een van die gewildste waterbedrywighede geword. Volgens ’n opname van die Amerikaanse sensusburo in 1995 het 14 miljoen Amerikaners (6%) in die voorafgaande jaar met ’n kano gevaar en soortgelyke opnames in Kanada en Europa bevestig die liefde vir kano’s.

Kanovaart as sport het deurlopend oor die vorige eeu gegroei en neem steeds in gewildheid toe. Suid-Afrika se Dusi-kanomarathon is van die uitdagendste wedvaarte ter wêreld.

Mededingende kanovaart het waarskynlik begin wanneer individue ná hengel-uitstappies of jagtogte teruggejaag het om te bepaal wie die beste is. Dit het in die laaste deel van die 19de eeu tot georganiseerde kompetisies in Europa en Amerika gelei.

In die 20ste eeu het kanovaart só gewild geraak dat kano-items vir mans in 1936 vir die eerste keer as deel van die Olimpiese Spele aangebied is. Dit is ook sedert die 1948- Olimpiese Spele vir vroue aangebied.

Wes-Europa, Oos-Europa en Rusland het die meeste Olimpiese wenners oor die jare opgelewer, met die bekende Sweedse kanovaarder Gert Frederiksson wat van 1948 tot 1956 ses gouemedaljes vir individuele en spansport gewen het. Suid-Afrika, wat as ’n waterarm land geag word, het self tydens onlangse Olimpiese Speles ’n goeie oes medaljes ingepalm.

Met verskeie kano-items op die Olimpiese Spele en internasionale wedywering selfs in wildewater, is dit ongetwyfeld een van die gewildste watersporte ter wêreld. Langafstandwedvaarte soos die Sella Descent, wat sedert 1931 in Spanje gehou word, Liffey Descent in Ierland en selfs die gewilde en uitdagende Dusi-kanomarathon in Suid-Afrika, laat ook die kano-avonturiers jaarliks swymel van lekkerte.

Dusi-kanomarathon

Suid-Afrika se Dusi-kanomarathon word reeds sedert 1951 jaarliks van Pietermaritzburg tot Durban oor sowat 120 kilometer aangebied en is die gewildste uithou-kanowedvaart in Afrika en van die gewildstes ter wêreld, met verskeie internasionale deelnemers. Dit word jaarliks in Februarie deur gemiddeld 1 600 en 2 000 kanoroeiers aangedurf, wat dele insluit wat die mededingers met hul kano’s op hul skouers moet hardloop totdat hulle weer die volgende rivierstrook kan aandurf. Die uitdaging is nóg groter omdat temperature in dié maand dikwels tot 40 grade Celcius in die valleie styg waarin die klipperige rivier kronkel.

Bronne

Blackwood, Paul E. & McKown Stephens, Margaret. The World and its Wonders, Volume 4. The Child’s World, Inc. 1956.
Clarke, Donald (redakteur). The Encyclopedia of Transport. Marshall Cavendish. 1976. ISBN 0 85685 176 0
Parry, J.H. Romance of the Sea. The National Geographic Society. 1981. ISBN 0-870-44-346-1
Sansom, Derek. Getting to know Boats. Panda Publishing. 1975. SBN 85688 003 5