Keiserin-weduwee en regentes Cixi

Die Keiserin-weduwee en regentes Cixi (Chinees: 慈禧太后; pinyin: Cíxī Tàihòu [tsʰɨ̌.ɕì tʰâi.xôu]; Mantsjoe: Tsysi taiheo; (ook geromaniseer as keiserin-weduwee T'zu-hsi; 29 November 1835 - 15 November 1908), van die Mantsjoes Yehe Nara-klan, was 'n Chinese keiserin en regent wat die Chinese regering in die laat Qing-dinastie vir 47 jaar effektief beheer het, van 1861 tot haar dood in 1908. In haar adolessensie is sy gekies as 'n byvrou van die Xianfeng-keiser, en gee geboorte aan 'n seun, Zaichun, in 1856. Na die dood van die Xianfeng-keiser in 1861 word die jong seun die Tongzhi-keiser, en word sy die keiserin-weduwee. Cixi verdryf 'n groep regente wat deur die ontslape keiser aangestel is en neem regentskap oor, wat sy deel saam met keiserin-weduwee Ci'an. Cixi konsolideer daarna die beheer oor die dinastie toe sy haar broerskind as die Guangxu-keiser aanwys na die dood van die Tongzhi-keiser in 1875, in stryd met die tradisionele erfreëls van die Qing-dinastie wat sedert 1644 in China regeer het.

Alhoewel Cixi geweier het om Westerse regeringsmodelle aan te neem, ondersteun sy tegnologiese en militêre hervormings tydens die self-versterkingsbeweging. Sy ondersteun die beginsels van die honderd dae se hervormings van 1898, maar vrees dat skielike implementering, sonder burokratiese steun, ontwrigtend sou wees en dat die Japannese en ander buitelandse moondhede enige swakheid sou benut. Sy het die Guangxu-keiser, wat sy verdink het daarvan dat hy haar probeer vermoor, onder praktiese huisarres geplaas nadat hy die radikale hervormers ondersteun het. Sy het van die belangrikste hervormers laat teregstel. Nadat die Bokseropstand gelei het tot 'n inval deur die geallieerde leërs, het Cixi aanvanklik die Bokser-groepe gesteun en die oorlog teen die indringers verklaar. Die daaropvolgende nederlaag was 'n groot vernedering. Toe Cixi van Xi'an na Beijing terugkeer, waarheen sy die keiser geneem het, raak sy meer goedgesind teenoor buitelanders in die hoofstad en begin fiskale en institusionele hervormings deurvoer om China in 'n grondwetlike monargie te verander. Die dood van sowel Cixi as die Guangxu-keiser in November 1908 het die hof in die hande van konserwatiewe Mantsjoe, 'n kind, Puyi gelaat. Sy het 'n rustelose, diep verdeelde samelewing nagelaat.

Geskiedkundiges in China en in die buiteland het oor haar nalatenskap gedebatteer. Konvensioneel word sy veroordeel as 'n meedoënlose despoot waarvan haar reaksionêre beleid, hoewel suksesvol, selfdiens in die verlenging van die kwynende Qing-dinastie was. Haar heerskappy het gelei tot die vernedering en ondergang tydens die Wuchang-opstand, maar revisioniste het ook voorgestel dat die nasionalistiese en kommunistiese rewolusionêre haar die sondebok gemaak het vir diepgewortelde probleme wat nie malik reggestel kon word nie. Diegene het haar geprys vir die handhawing van die politieke orde sowel as talle effektiewe, indien vertraagde hervormings - insluitend die afskaffing van slawerny, antieke folterende strawwe en die antieke eksamineringstelsel in haar latere jare, waarvan laasgenoemde vervang is deur instellings waaronder die nuwe Beijing-universiteit.

Verdere leeswerk

• Aldridge, A. Owen (2001). "The Empress Dowager Ci-Xi In Western Fiction: A Stereotype for The Far East?". Revue de littérature comparée. No. 1. p. 113–122.
• Bland, J. O. P.; Backhouse, Edmund (1910). China under the Empress Dowager: Being the History of the Life and Times of Tz*U Hsi, Compiled from State Papers and the Private Diary of the Comptroller of Her Household. London: W. Heinemann.. Long the standard source until the so-called "Diary of Ching Shan" was exposed as a forgery and Backhouse as a well-informed fraud. Still, much colorful detail and atmosphere. Free online Googlebook here.
• Lei Chia-sheng 雷家聖 (2004). Liwan kuanglan: Wuxu zhengbian xintan 力挽狂瀾：戊戌政變新探 [Containing the furious waves: a new view of the 1898 coup]. Taipei: Wanjuan lou 萬卷樓. ISBN 957-739-507-4.
• Chang, Jung. Empress Dowager Cixi: The Concubine Who Launched Modern China. (NY: Knopf, 2013). ISBN 9780307271600.
• Chung, Sue Fawn (1976), "The Image of the Empress Dowager Tz'u-hsi", in Cohen, Paul A.; Schrecker, John E., Reform in Nineteenth-Century China, Harvard University Press, pp. 101–10  Draws from the author's never published doctoral dissertation at University of California, Berkeley.
• Chung, Sue Fawn (1979). "The Much Maligned Empress Dowager: A Revisionist Study of the Empress Dowager Tz'u-Hsi (1835–1908)". Modern Asian Studies. 13 (2): 177–196. doi:10.1017/s0026749x00008283. Draws from the author's never published doctoral dissertation at University of California, Berkeley.
• Crossley, Pamela (2014). "In the Hornet's Nest". London Review of Books. 36 (8). Free access copy here.
• Hayter-Menzies, Grant (2008). Imperial Masquerade: The Legend of Princess Der Ling. Hong Kong University Press.
• Hogge, David (2011), The Empress Dowager and the Camera: Photographing Cixi, 1903-1904, MIT Visualizing Culture, https://ocw.mit.edu/ans7870/21f/21f.027/empress_dowager/cx_essay01.html  Online resource.
• Kwong, Luke S. K. (1984). A Mosaic of the Hundred Days: Personalities, Politics, and Ideas of 1898. Cambridge, MA: Council on East Asian Studies Distributed by Harvard University Press. ISBN 0674587421.
• Li, Yuhang; Zurndorfer, Harriet T. (2012). "Rethinking Empress Dowager Cixi through the Production of Art". NAN NÜ. Brill. 14 (1): 1–20. doi:10.1163/156853212X651960.
• Seagrave, Sterling (1992). Dragon Lady: The Life and Legend of the Last Empress of China. Vintage Books. ISBN 0-679-73369-8. Popular biography using English language sources.
• Warner, Marina (1972). The Dragon Empress: Life and Times of Tz'u-hsi 1835–1908. Weidenfeld & Nicolson.
• Wang, Cheng-hua (2012). ""Going Public": Portraits of the Empress Dowager Cixi, Circa 1904". NAN NÜ. 14 (1): 119–176. doi:10.1163/156853212x652004.
• Zhang, Zhan. "Cixi and Modernization of China." Asian Social Science 6.4 (2010): 154+. online

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.