Komplementêre kleure

Komplementêre kleure is kleurpare wat mekaar uitkanselleer wanneer hulle gekombineer word. Dit beteken dat wanneer hulle gekombineer word, hulle 'n grysskaalkleur soos wit of swart voortbring. Wanneer hulle langs mekaar geplaas word, word die sterkste kontras vir daardie spesifieke twee kleure geskep. As gevolg van hierdie treffende kleurbotsing word die term teenoorgestelde kleure dikwels as meer toepaslik as "komplementêre kleure" beskou.

Komplementêre kleure in die tradisionele RYB-kleurmodel.

Komplementêre kleure in verskillende kleurmodelle

Tradisionele kleurmodel

Volgens die tradisionele kleurwiel wat in die 18de eeu ontwikkel is en deur Claude Monet, Vincent van Gogh, en vandag nog deur baie kunstenaars gebruik word, is rooi, geel en blou as die primêre kleure beskou. Die primêre-sekondêre kleure is rooi-groen, oranje-blou en geel-violet (of geel-pers in Boutet se kleurwiel).

In die tradisionele model bestaan 'n komplementêre kleurpaar uit 'n primêre kleur, (geel, blou of rooi) en 'n sekondêre kleur (groen, violet of oranje). Geel is byvoorbeeld 'n primêre kleur en skilders kan violet maak deur rooi en blou te meng. Wanneer geel en violetkleurige verf dus gemeng word, is al drie primêre kleure teenwoordig. Aangesien verf deur die absorbering van lig werk, sal 'n kombinasie van al drie primêre kleure 'n swart of grys kleur voortbring (sien subtraktiewe kleur). In meer onlangse skilderhandleidings word magenta, siaan en geel as die meer presiese subtraktiewe primêre kleure aangedui.

Komplementêre kleure kan treffende optiese effekte veroorsaak. Dit lyk byvoorbeeld soms of die skaduwee van 'n voorwerp 'n bietjie van die komplementêre kleur van die voorwerp bevat. Die skaduwee van 'n rooi appel sal dus 'n bietjie blou-groen vertoon. Hierdie effek word dikwels deur skilders nageboots wat meer liggewende en realistiese skaduwees wil uitbeeld.

Komplementêre kleure wat in partitiewe vermenging as klein kolletjies langs mekaar aangebring word, vertoon grys.

Kleure wat deur lig voortgebring word

Die RGB-kleurmodel wat in die 19de eeu uitgevind is en gedurende die 20ste eeu ontwikkel is, gebruik kombinasies van rooi, groen en blou lig teen 'n swart agtergrond sodat die kleure op 'n swart rekenaarskerm of televisieskerm gesien kan word. Volgens hierdie model is die komplementêre primêre-sekondêre kleure rooi-siaan, groen-magenta en blou-geel. In die RGB-kleurmodel sal die gekombineerde lig van twee komplementêre kleure, soos rooi en siaan, 'n wit lig maak indien die lig op volle sterkte is. Indien die lig nie op sy sterkste is nie, sal die gekombineerde lig gryskleurig wees.

In sommige ander kleurmodelle, soos die HSV-kleurruimte, lê die neutrale kleure (wit, gryse en swart) langs 'n sentrale as. Komplementêre kleure (soos gedefinieer in HSV) lê op enige horisontale dwarssnit reg teenoor mekaar.

• 
  Die tradisionele kleurster wat in 1867 deur Charles Blanc ontwikkel is.
• 
  Die kleure van die RGB-kleurmodel
• 
  Die HSV-kleurwiel
• 
  Die CMYK-kleurmodel wat in kleurdrukwerk gebruik word

• 
  Die RGB-komplementêre kleure: magenta en groen
• 
  Rooi en siaan (blougroen) is komplimentêre kleure in die RGB-model
• 
  Blou en geel is komplementêr in die RGB-model.

Kleurdruk

In kleurdrukwerk, soos by skilder, word daar ook van subtraktiewe kleure gebruik gemaak, maar eersgenoemde se komplementere kleure verskil van dié in die skilderkuns aangesien lig gemaskeer word. Dieselfde logika geld dus as by kleure wat deur lig voortgebring word. Kleurdrukwerk gebruik die CMYK-kleurmodel en maak kleur deur siaan, magenta, geel en swart bo-oor mekaar aan te bring. Die mees algemene komplementêre kleure in drukwerk is magenta-groen, geel-blou en siaan-rooi. Wat komplementêre/teenoorgestelde kleure betref, het hierdie model presies dieselfde effek as die gebruik van die RGB-model. Swart word bygevoeg wanneer kleure donkerder gemaak moet word.

In geskiedenis en kuns

In kleurteorie

Die uitwerking wat kleure op mekaar het, is sedert die antieke tye bestudeer. In sy essay On Colours het Aristoteles opgemerk dat "wanneer lig op 'n ander kleur val, veroorsaak hierdie nuwe kombinasie 'n ander kleurnuanse."

Leonardo da Vinci het geskryf dat die edelste harmonieë verkry word wanneer teenoorgestelde kleure (retto contrario) teenoor mekaar geplaas word, maar dit was eers in die 18de eeu dat iemand 'n oortuigende wetenskaplike verduideliking daarvoor kon gee.

In sy verhandeling oor optika het Isaac Newton in 1704 'n sirkel ontwerp waarop 'n spektrum van sewe kleure aangetoon is. Hy het hulle rooi en blou, geel en violet, en groen en "'n pers na aan skarlaken" genoem."

In die daaropvolgende dekades het wetenskaplikes Newton se kleursirkel verfyn totdat dit uiteindelik uit twaalf kleure bestaan het: die drie primêre kleure (geel, blou en rooi); drie sekondêre kleure (groen, violet en oranje) wat geskep is deur primêre kleure te meng; en ses bykomende kleure wat gemaak is deur die primêre en sekondêre kleure te kombineer.

In 1793 het die Amerikaans gebore Britse wetenskaplike Benjamin Thompson, graaf Rumford (1753–1814), die term "komplementêre kleure" geskep. Hy het 'n eksperiment met kerse en skaduwees uitgevoer, en ontdek dat gekleurde lig en die skadu wat daardeur gewerp word, volmaak kontrasterende kleure het. Hy het geskryf: "Vir elke kleur, ongeag sy tint, skakering of samestelling, is daar 'n ander kleur wat in volkome harmonie daarmee is; hierdie kleur is sy komplement en kan as sy metgesel beskou word."

In die vroeë 19de eeu het wetenskaplikes en filosowe regoor Europa die aard en interaksie van kleure begin bestudeer. In 1810 het die Duitse digter Johann Wolfgang von Goethe sy eie teorie geskep. Hy het geskryf: "Geel is 'n lig wat deur donkerte gedemp is; blou is 'n donkerte wat deur lig verswak is." Goethe se idees was hoogs persoonlik en het dikwels van ander wetenskaplike navorsing verskil, maar was terselfdertyd baie gewild en het verskeie belangrike kunstenaars, insluitend J.M.W. Turner beïnvloed.

Teen ongeveer dieselfde tyd dat Goethe sy teorie gepubliseer het, het 'n Britse fisikus, dokter en Egiptoloog, Thomas Young (1773–1829), deur eksperimente getoon dat dit nie noodsaaklik was om al die kleure van die spektrum te gebruik om wit lig te skep nie; dit kon verkry word deur die die lig van slegs drie kleure te kombineer – rooi-oranje, groen en blou. Hierdie ontdekking was die grondslag van additiewe kleure en van die RGB-kleurmodel.

Teen ongeveer dieselfde tyd dat Young additiewe kleure ontdek het, het 'n ander Britse wetenskaplike, David Brewster (1781–1868), die uitvinder van die kaleidoskoop, 'n mededingende teorie voorgestel waarvolgens die ware primêre kleure rooi, geel en blou was, en die ware komplementêre kleure rooi-groen, blou-oranje en geel-violet is. Hermann von Helmholtz, (1821–1894), 'n Duitse wetenskaplike, het die debat opgelos deur aan te toon dat kleure wat deur lig gevorm word, nl. additiewe kleure, en dié wat deur pigmente gevorm word, nl. subtraktiewe kleure, inderdaad aan verskillende reëls onderwerp is en uiteenlopende primêre en komplementerende kleure het.

Ander wetenskaplikes het spesifiek die toepassing van komplementêre kleure ondersoek. In 1828 het die Franse chemikus Eugene Chevreul, wat die vervaardiging van Gobelin-tapisserieë bestudeer het om die kleure helderder te maak, wetenskaplik bewys dat die "plasing van komplementêre kleure enge ander kontrasharmonieë oortref." Die gebruik van komplemêntere kleure is verder deur die Franse kunskritikus Charles Blanc, en later deur die Amerikaanse kleurteoretikus Ogden Rood beskryf. Hulle werke is met groot entoesiasme deur kontemporêre skilders gelees, in die besonder Georges Seurat en Vincent van Gogh, wat die teorieë in hulle skilderye toegepas het.

• 
  Newton se kleurwiel (1704)
• 
  'n Boutet-kleurwiel van 1708
• 
  Johann Wolfgang von Goethe se kleurwiel (1810)

In kuns

In 1872 het Claude Monet sy Impression, soleil levant (Indruk van die sonopkoms), geskilder, 'n toneel van 'n klein oranje sonnetjie en oranje lig wat deur die wolke en water in die middel van 'n wasige blou landskap weerkaats word. Hierdie skildery, met sy treffende gebruik van die komplementêre kleure blou en oranje, het aan die Impressionistiese beweging sy naam gegee. Monet was vertroud met die wetenskap van komplementêre kleure en het dit met entoesiasme gebruik.

Oranje en blou het 'n belangrike kleurkombinasie vir die Impressionistiese skilders geword. Hulle almal het die onlangse boeke oor kleurteorie bestudeer en hulle het geweet dat wanneer oranje langs blou geplaas word, albei kleure baie helderder vertoon. Paul Cézanne het oranje ('n mengsel van geel, rooi en oker) dikwels teen 'n blou agtergrond gebruik.

Vincent van Gogh was veral bekend vir sy gebruik van hierdie tegniek; hy het sy eie oranjes geskep en hulle langs siënnarooi en bottelgroen kwashale aangebring. Hy het ook 'n oranje maan en sterre in 'n kobaltblou hemel geplaas.

In 'n beskrywing van sy skildery, Le Café de nuit, het Van Gogh aan sy broer Theo geskryf: "Ek wou met rooi en groen die verskriklike menslike hartstogte uitbeeld. Die vertrek is bloedrooi en liggeel, 'n groen biljarttafel in die middel en vier lemmetjiegeel lampe, met 'n oranje en groen gloed. Daar is oral 'n stryd en teenstelling tussen die mees uiteenlopende rooie en groene."

• 
  Impression, soleil levant deur Claude Monet (1872)
• 
  Roeiers by Chatou deur Pierre-Auguste Renoir (1879.
• 
  Selfportret deur Van Gogh
• 
  Sterrenag deur Vincent van Gogh (1889)
• 
  Le café de nuit deur Vincent van Gogh (1888)

Nabeelde

Wanneer 'n mens lank genoeg (tussen 30 en 60 sekondes) na een kleur (byvoorbeeld rooi) staar en dan na 'n wit oppervlak kyk, sal daar 'n nabeeld van die komplementêre kleur (in hierdie geval siaan) verskyn.

Praktiese toepassings

Die gebruik van komplementêre kleure is 'n belangrike aspek van grafiese ontwerp, en word ook op ander gebiede soos by die kontrastering van kleure in logo's en vensteruitstallings gesien.

Daarbenewens het komplementêre kleure ook meer praktiese gebruike. Aangesien oranje en blou komplementêre kleure is, is reddingsbote en reddingsbaadjies tradisioneel oranje ten einde die hoogste kontras en sigbaarheid te verseker wanneer dit op see gesien word.

Rooi en siaan brille word in die Anaglief 3D-stelsel gebruik om 3D-beelde op rekenaarskerms te skep.

• 
  Oranje reddingsbote vorm die skerpste kontras met blou water.
• 
  'n Rooi en siaan bril waarmee driedimensionele beelde gesien kan word
• 
  Hierdie prent sal driedimensioneel vertoon wanneer die kyker 'n rooi en siaan Anaglief 3D-bril dra.

Sien ook

• Komplementêre golflengte

Verwysings

• Isabelle Roelofs and Fabien Petillion, La couleur expliquée aux artistes, Editions Eyrolles, (2012), ISBN 978-2-212-13486-5.
• John Gage, Couleur et Culture, Usages et significations de la couleur de l'Antiquité à l'abstraction, (1993), Thames and Hudson ISBN 978-2-87811-295-5
• Philip Ball, Histoire vivante des couleurs (2001), Hazan Publishers, Paris, ISBN 978-2-754105-033
• Goethe, Theory of Colours, trans. Charles Lock Eastlake, Cambridge, MA: MIT Press, 1982. ISBN 0-262-57021-1