Letterlike vertaling
Letterlike vertaling, direkte vertaling of woord-vir-woordvertaling is die oorsetting van teks uit een taal in 'n ander, een woord op 'n slag (Latyn: "verbum pro verbo") met of sonder oordrag van die betekenis van die oorspronklike geheel.
In vertaalstudies verwys "letterlike vertaling" na tegniese vertaling van wetenskaplike, tegniese, tegnologiese of regstekste.
In vertaalteorie is ’n ander term vir "letterlike vertaling" "metafrase"; en vir frase- ("betekenis") vertaling — "parafrase."
Dit word as ’n slegte gewoonte beskou word om woord vir woord (lekseem vir lekseem, of morfeem vir lekseem) oor te dra in nietegniese letterlike vertalings en beteken byvoorbeeld die wanvertaling van idiome,[1] of in die konteks van die vertaling van ’n analitiese taal na ’n sintetiese taal, maak dit selfs die grammatika onverstaanbaar.
Die konsep van letterlike vertaling kan as ’n oksimoron (selfweerspreking) beskou word, met die oog daarop dat letterlik verwys na iets wat sonder interpretasie bestaan, waar vertaling, uiteraard ’n vertolking is (’n interpretasie van die betekenis van woorde van een taal in ’n ander).
Die term soos gebruik in vertaalstudies wysig
Gebruik wysig
Die term "letterlike vertaling" het dikwels in die titels van ’n 19-eeuse Engelse vertalings van klassieke, Bybelse en ander tekste verskyn.
Poësie na prosa wysig
Letterlike vertaling kan ook na ’n vertaling verwys wat die presiese betekenis van die oorspronklike teks verwys maar dit probeer nie die styl, prag of poësie oor te dra nie. Daar is egter ’n groot verskil tussen ’n letterlike vertaling van ’n poëtiese werk en ’n vertaling van prosa. ’n Letterlike vertaling van poësie kan in prosa eerder as poësie wees, maar ook sonder foute.
As slegte gewoonte wysig
"Letterlike" vertaling impliseer dat dit moontlik vol foute is, aangesien die vertaler geen poging aangewend het om byvoorbeeld korrekte idiome of nuanses van betekenis oor te dra nie, maar dit kan ook nuttig wees om te sien hoe woorde gebruik word om ’n betekenis in die brontaal oor te dra.
Voorbeelde wysig
Letterlike vertalings waarin individuele komponente binne woorde of samestellings vertaal word om nuwe leksikale items in die teikentaal te vorm (’n proses wat ook bekend staan as “leenvertaling”) word calque genoem, bv. "biertuin” uit die Duits "Biergarten".
’n Letterlike vertaling van die Italiaanse sin, "So che questo non va bene" ("Ek weet dat dit nie goed is nie"), lewer "Weet(ek) dat dit nie gaan(dit) goed nie," wat Afrikaanse woorde het, maar Italiaanse grammatika.
Masjienvertaling wysig
Vroeë masjienvertalings (ten minste vanaf 1962[1]) was berug vir hierdie soort vertaling aangesien hulle eenvoudig ’n databasis van woord en hulle vertalings gebruik het. Latere pogings het gebuik gemaak van algemene frases wat ’n beter grammatikale struktuur tot gevolg gehad het en idiome beter weergegee het, maar baie woorde is in die oorspronklike taal gelaat. Vir die vertaling van sintetiese tale is n morfosintaktiese ontleder en sintetiseerder nodig.
Die beste hedendaagse stelsels gebruik ’n kombinasie van die bogenoemde tegnologieë en pas algoritmes toe om die vertaling "natuurliker" te laat klink. Maar op die ou end gebruik professionele vertaalmaatskappye wat van masjienvertaling gebruik maak, dit as ’n hulpmiddel om ’n konsepvertaling te skep wat dan deur ’n menslike, professionele vertaler verbeter word.
Pidgins wysig
Dikwels skep eerstegeslagimmigrante ietwat van ’n letterlike vertaling wanneer hulle die taal van hulle ouers praat. Dit veroorsaak ’n vermenging van die twee tale wat ietwat soos ’n pidgin is.
Wanvertalings wysig
Die letterlike vertaling van idiome is 'n bron van vele vertalersgrappies. Die volgende bekende voorbeeld word dikwels vertel in die konteks van onvervare vertalers sowel as van masjienvertaling: Wanneer die sin "Die gees is gewillig, maar die vlees is swak" (дух бодр, плоть же немощна, ’n verwysing na Markus 14:38) in Russies en toe weer terug na Engels vertaal is, was die resultaat "Die wodka is goed, maar die vleis is bedorwe" (водка хорошая, но мясо протухло). Daar word oor die algemeen geglo dat dit net ’n grappige storie is en nie ’n werklike voorbeeld van ’n fout by masjienvertaling nie.[1]
Nut wysig
Skoolvertalings wysig
Hoewel letterlike vertalings dikwels die uitvloeisel is van onbeholpenheid, dien hierdie tipe vertaling tog 'n praktiese doel, naamlik taalkennis. Skoolvertalings probeer gewoonlik vasstel of die leerling die inhoud en woordbetekenisse van die oorspronklike begryp. Die vorm word nie in aanmerking geneem nie. Die suggestie en estetiese waarde van die stuk prosa of gedig word meestal ignoreer. Op universiteit word daar ook dikwels nie aandag geskenk aan die vormskoonheid van die oorspronklike werk nie; ook nie taalsuiwerheid nie.
'n Letterlike vertaling kan help om naas die egte vertaling (wat die fynere nuanse uitspel) die leser se begrip te toets en help om die oorspronklike teks noukeuriger te lees.
Die letterlike vertaling kan daarmee 'n anker vir die taalbeginners wees wat absoluut niks van die taal af weet nie, soos Les Aventures de Gil Blas in Frans van Le Sage vertaal word deur Mariot de Beauvoisin in Engels:
| Oorspronklike bronteks | Letterlike vertaling |
| Blas de Santillane, mon père,
après avoir longtemps porté les armes pour le service de la monarchie espagnole, se retira dans la ville où il avait pris naissance. Il y épousa une petite bourgeoise qui n’était plus de sa première jeunesse, et je vins au monde dix mois après leur mariage. Ils allèrent ensuite demeurer à Oviédo, où ils furent obligés de se mettre en condition ; ma mère devint femme de chambre, et mon père écuyer. |
Blas of Santillane, my father
after-to-have a long-time borne (the) arms for the service of the Spanish monarchy, (himself) retired (in) to the town where he had taken birth. He there married a little citizen, who was no longer in her first youth, and I came to-the world ten months after their marriage. They went afterwards to live at Oviedo, where they were obliged (of) to-put themselves in situation: my mother became a lady’smaid, and my father a groom. |
Die vertaler F.P. van der Merwe erken in sy proefskrif:
|
Uit die ervaring kan ek meedeel dat my heel eerste vertalings byna almal letterlik was. Dit is ook my ondervinding met die baie vertalers wat ek in die loop van die jare moes oplei, dat hoe minder kennis hulle van die oorspronklike taal het en hoe minder vertaalondervinding hulle het, hoe angsvoller hulle aan die woord in die oorspronklike vaskleef. Dit gevolg is ondeurvoelde, stroewe en onbeholpe taalgebruik en daarmee meen ek het ek die wese van die onervare en onbedrewe vertaler se werk saamgevat. [...] Hier stem die Afrikaanse gebruik met die Engels ooreen, hoewel ek my kan herinner dat ek aan die begin van my vertaalwerk steeds deur die neiging om letterlik te vertaal, in my vertalings uit Frans die Franse woordvolgorde in hierdie geval behou het.
|
|
By letterlike vertaling op skool hou die vertaler hom so te sê uitsluitlik met woorde besig. Die idees of konkrete voorwerpe word sodoende verwaarloos binne die gegewe konteks wat hulle voorstel. Hierdie metode skep dus wel probleme deur heeltyd die gepaste woord in die doeltaal te soek om met dié van die brontaal ooreen te stem. So byvoorbeeld word La petite maison du garde-chasse meestal met "the gamekeeper's little house" in plaas van die natuurlike "gamekeeper's cottage" vertaal.
Die bronteks skryf self voor wysig
Die gebruik van letterlike vertalings hang in die eerste plek van die stuk af wat vertaal moet word. Sekere werke maak eenvoudig letterlike vertalings moontlik, soos die vertaling van F.P. van der Merwe van die eerste strofe van Don Giovanni deur Lorenzo da Ponte toon. Daar word so te sê geen inbreuk op die Afrikaanse taaleie of Italiaanse bedoeling gemaak nie. Die stukkie drama word byna woord vir woord vertaal:
| Italiaans | Afrikaans |
| Notte e giorno faticar, | Nag en dag laat hy my sloof, |
| senza nulla sa gradir; | sonder dat hy iets waardeer. |
| piove e vente sopportar, | Reën en wind gaan oor my hoof, |
| mangiar mal e mal dormir. | kos en slaap moet ek ontbeer. |
| Volgio far il gentiluomo | Graag wil ek as grootman lewe |
| e non voglio piu servir, | en gaan slaaf wil ek nie meer, |
| No, no, no, no. | Nee, nee, nee, nee. |
Soortgelyk vertaal Van der Merwe in sy proefskrif die volgende reëls van Tennyson letterlik:
| Engels | Afrikaans |
| The long day wanes: the slow moon climbs: the deep | Die lang dag sterf: die maan styg traag: die dieptes |
| Moans round with many voices. | Kreun alom met baie stemme. |
Sien ook wysig
- Calque
- Dinamiese en formele ekwivalensie
- Metafrase
- Vertaling
Verwysings wysig
- ↑ 1,0 1,1 1,2 John Hutchins, "The whisky was invisible", or Persistent myths of MT Geargiveer 4 April 2020 op Wayback Machine, MT News International 11 (Junie 1995), bl. 17-18. Verwysingfout: Invalid
<ref>tag; name "Hutchins" defined multiple times with different content
Bron wysig
- Van der Merwe, F.P. 1958. "Letterlike vertalings" In: Die vertaling as kuns: die grense en moontlikheid van vertaling.. SAUK:Johannesburg. pp.57-70.