Lokomotief

'n Lokomotief is 'n spoorgebonde, selfaangedrewe voertuig wat gebruik word om passasiers- of vragtreinwaens te trek, terwyl dit self geen kapasiteit het om vraglas of passasiers te vervoer nie. Die naam lokomotief het sy oorsprong in die Nieu-Latynse term loco motivus ("van 'n plek wegbeweeg") wat vir die eerste keer in die vroeë 19de eeu gebruik is om 'n onderskeiding tussen mobiele en vaste stoomenjins te maak. 'n Lokomotief saam met sy waens staan bekend as 'n trein.

'n Namaaksel van die Planet, 'n vroeë stoomlokomotief wat vanaf 1830 deur die Britse spoorwegmaatskappy Liverpool and Manchester Railway (LMR) gebruik is

'n Suid-Afrikaanse Klas 19E-elektriese lokomotief wat steenkoolwaens op die Coalink-spoorlyn tussen Ermelo en Richardsbaai trek

Met die opening van die eerste belangrike spoorlyn ter wêreld, van Liverpool na Manchester, het ook die eerste ernstige treinongeluk waarin 'n mens beseer is, plaasgevind. Toe Stephenson by een van die stilhouplekke die Rocket sy passies laat uithaal, is 'n onversigtige toeskouer omgestamp en ernstig beseer. Omdat die man 'n hoë amptenaar was, het Stephenson hom byna boeglam geskrik en gevrees dat hy vir ewig die goeie gesindheid van die owerheid verloor het.

Met verbasende teenwoordigheid van gees het hy egter opdrag gegee om die beseerde dadelik op die lokomotief te laai en het hy in 'n rekordtyd met hom na Manchester gejaag, waar geneeshere dadelik aandag aan die pasiënt kon gee. Daarmee het Stephenson bewys dat die lokomotief ook in noodgevalle 'n nuttige voertuig kan wees wat die tradisionele vervoermiddele ver in die skadu gestel het.

Stoomlokomotief

Lokomotiewe is oorspronklik as stoomlokomotiewe op die basis van stoomenjins ontwikkel, 'n tegnologie wat vanaf eenvoudige ontwerpe steeds verder verfyn en aangepas en tot in die 20ste eeu gebruik is. Dit is gaandeweg deur diesel- en elektriese lokomotiewe vervang, terwyl in besondere omstandighede ook spesiale voertuie soos elektriese stoomlokomotiewe ontwikkel is.

Stoomlokomotiewe is warmte-enjins wat die chemiese energie van hul brandstof (gewoonlik steenkool - of in enkele gevalle ook hout, koolstof, turf en swaar olie - wat in 'n ketel verbrand word) omskakel om die wiele te laat draai. Hiervoor word water deur 'n vuur in stoom verander wat as werkvloeistof dien om 'n suier heen en weer te laat beweeg. 'n Stang, wat met die suier asook die lokomotief se wiele verbind is, word sodoende in 'n roterende beweging gesit.

Hierdie tegniese proses het sy doeltreffendheid nie aan die druk in die stoomketel te danke nie, maar aan die temperatuurreeks waarbinne stoom aangewend word. Alhoewel ander sisteme as water-stoomstelsels ook as tegniese oplossing gebruik sou kon word, veral omdat die gemiddelde druk van waterstoom laer is as dié van ander werksvloeistowwe en ook vanweë water se korrosiewe eienskappe, was dit vanweë sy maklike beskikbaarheid 'n logiese keuse vir ingenieurs wat die eerste stoomlokomotiewe ontwerp en gebou het.

Trevithick, die vader van die stoomlokomotief

Richard Trevithick was die eerste man wat die plan gekry het om ʼn stoomenjin op spore te laat loop. Nadat hierdie voertuig 'n toetstydperk in 'n ysterfabriek met sukses deurloop het, het hy in 1808 ʼn ringvormige spoorlyn op 'n groot oop terrein in Londen laat aanlê om sy uitvindsel aan die publiek van die Engelse hoofstad voor te stel. Talle nuuskieriges het ook inderdaad gekom om die vuurspuwende monster te bewonder, maar niemand het werklik ernstig daarin belanggestel nie. Trevithick het arm en verbitterd in 1833 gesterf, drie jaar na die ingebruikneming van die spoorlyn van Liverpool na Manchester.

Die eerste trein in Europa

In 1828 het die Fransman Marc Seguin twee Stephenson-lokomotiewe gekoop vir die beplande spoorlyn tussen Lyon en St. Etienne in Frankryk. Die lokomotiewe waarmee die eerste stuk spoorlyn in Europa, van Lyon na Rive de Gier, in 1832 geopen is, was egter reeds verbeteringe op Stephenson se oorspronklike lokomotief. Dit was die eerste spoorlyn op die Europese vasteland.

Elektriese lokomotief

In Suid-Afrika is daar ouer elektriese lokomotiewe wat 3kV gelykstroom toevoer benodig terwyl daar tans twee tipes wisselstroom-lokomotiewe is: 25 kV of 50 kV toevoer word benodig.

Bronne

• Holland, D.F.: The Steam Locomotive in South Africa. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 22, nr. 2, Desember 1972
• KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 590, 591

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Lokomotief.