Lugband
Sedert die uitvinding van die lugband in 1845 het dit heelwat ontwikkeling ondergaan, nie alleen wat betref die lugbandmateriale nie, maar ook die konstruksie. Tans is daar hoofsaaklik twee groepe bande in gebruik, naamlik kruislaag- en straallaagbande; die verskil is die manier waarop die loopvlak (koord) van die bande gerangskik is.
Die eienskappe van bande word in groot mate deur die profilering van die loopvlak en die lugdruk in die band (banddruk) beïnvloed. Die doel van 'n lugband is om aan 'n voertuig 'n veerkragtige verbinding met die padoppervlak te gee. Die band bestaan uit 'n hol voering (karkas) met 'n loopvlak, en in die holte van die band is gewoonlik 'n binneband wat met lug gevul word.
Deesdae word egter meer gereeld van lugbuitebande (binnebandloos) gebruik gemaak, waarby die rand van die voering lugdig teen die wielvelling sluit, sodat die voeringholte met lug gevul word en 'n binneband dus onnodig is.
Ontwikkeling
wysig
Die eerste bekende patent op lugbande is in 1845 aan R. Thomson in Engeland toegesê. Die band het bestaan uit 'n soort rubberslang met nie-rekbare vesels wat met lug gevul was. Die uitvinding was egter nie suksesvol nie en dit het tot 1892 geduur voordat lugbande weer belangstelling gewek het.
Die Ierse veearts John Dunlop (1840- 1921) het toe die patent op feitlik 'n identiese band as die van Thomson bekom, wat bestem was vir die steeds gewilderwordende trapfiets. Terselfdertyd is die wielveilings van die fietse verbeter deur dit van geboë rande te voorsien, waarin die band vasgeklem kon word. In 1893 is 'n metode in die VSA ontwikkel waardeur rubbervoerings met seil versterk is en die bande vir motors gebruik kon word. Van toe af het die gehalte van lugbande baie verbeter, want die loopvlak is versterk, die kwaliteit van die rubber is verhoog en die voerings nog verder verstewig.
Katoenkoord is sedert 1920 gebruik en in die soektog na kunsstowwe is daar in 1935 na rayon (kunssy) oorgeskakel, terwyl Michelin selfs staaldraad en later nylon begin gebruik het. Ander belangrike ontwikkelings was die bekendstelling van straallaagbande deur Michelin in die vyftigerjare, en die gebruik van poliësterkoord deur Goodyear in die sestigerjare.
Bandkonstruksie
wysig_(10491813206).jpg)
Die oorspronklike lugbande was hoëdrukbande, waarin die lugdruk moes kompenseer vir die elastisiteit van die swakker ontwikkelde rubber. Die bande het boonop 'n lae lugvolume gehad. Die verbeterde voeringkonstruksie en hoë luginhoud van die moderne bande bring mee dat die banddruk laer is en bande byvoorbeeld selde meer bars. Teenswoordig wissel die banddruk tussen gemiddeld 1 en 2 bar. Die voering van 'n band is opgebou uit koordweefsel van katoen, nylon, rayon of poliëster, wat in lae aangebring is.
Die koordvesel of -draad is met rubber deurdrenk en bestaan uit lengte (skerings-) en dwars- (inslag-) drade. By kruislaagbande lê die skeringsdrade haaks op mekaar en vorm hoeke van 45° met die wielveiling, terwyl dit by straallaagbande dwars, dit wil sê haaks met die wielvelling, lê. Straallaagbande het ook die eienskap dat die wande (opstaande kante) daarvan slapper is as dié van kruislaagbande.
By straallaagbande word die dwarslêende skeringsdrade met ʼn gordel, waarvan die skeringsdrade in die looprigting van die band lê, bedek. Die gordel word met tekstiel- of staalkoorde versterk, waaraan die name tekstielgordel-straallaagband en staalgordel-straallaagband ontleen is. Staalgordels help mee om 'n band relatief koel te hou, maar as dit beskadig word, is die band onbruikbaar en kan dit byvoorbeeld nie versool word nie.
Die wande en loopvlak van ʼn band word deur middel van ʼn stralingsproses aan die voering vasgesmelt (vulkanisering). Tussen die loopvlak en die koordlae is daar gewoonlik 'n elastiese laag rubber, die stootlaag of -rib.
Die hiel of rand van die voering bevat staaldrade en is die gedeelte van die wande wat deur die velling vasgeklem word. Die profiel (groewe) in die loopvlak van bande is kenmerkend vir elke bandsoort, en bepaal tot hoë mate die eienskappe van 'n band.
As die profiel afgeslyt het, is dit moontlik om 'n nuwe profiel te laat insny (opgesnede bande), hoewel dit 'n band verswak. In stede daarvan word bande van nuwe loopvlakke voorsien deur dit te versool. Volgens verkeersregulasies moet bande 'n sigbare profiel met 'n diepte van nie minder nie as 2 mm hê, wat eweredig oor die hele band versprei moet wees. Bandmates word in terme van die wydte en deursnee van wielvellings aangegee.
Op 'n band met die merk 145 x 10, dui die syfer 145 op die wydte van die band (volgens die vervaardigers se spesifikasies), terwyl die syfer 10 op die deursnee van die velling {{{1}}} dui. Op meeste straallaagbande word ook die hoogste toelaatbare snelheid vir die bande aangegee, die letters SR en HR dui op onderskeidelik 180 en 210 km/h.
Padgedrag
wysigDie gedrag van 'n voertuig se bande is onder meer afhanklik van:
- die onderlinge verhouding tussen die bande en die voertuig, byvoorbeeld die massa en veerstelsel van die voertuig;
- die eienskappe van die bande (byvoorbeeld elastisiteit);
- snelheid waarmee die voertuig beweeg;
- die padoppervlak (byvoorbeeld skuins, grof, ensovoorts);
- padhouvermoë;
- bandprofiel, en
- banddruk.
'n Nuwe band kan by 'n sekere snelheid 'n sekere hoeveelheid water verplaas (deur sy groewe laat vloei), maar as die band afgeslyt is of die snelheid verhoog word, vorm die water 'n film tussen die band en die padoppervlak, waardeur die padhouvermoë verlore gaan en die voertuig gly.
Daar is 'n verskil tussen die gedrag van kruislaag- en straallaagbande. Die stewiger loopvlak van 'n straallaagband bring byvoorbeeld mee dat dit nie so maklik as 'n kruislaagband slyt nie en minder wrywing met die padoppervlak veroorsaak. 'n Straallaagband gly egter makliker.
Bronnelys
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409583 volume 17, bl. 129