Meeteren

Die Meeteren was 'n hoeker van die VOC wat op 7 November 1723 benoorde die Olifantsrivier aan die Weskus gestrand het. Uit die 29 persone aan boord is slegs 9 mans gered, 2 lyke is naby die wrak opgespoor, en die lot van die oorblywende 18 was vir 'n ruk lank onbekend. Tog duik daar later name en merke (soos dié van Meijndert Boekhout en Ijme Dommekragt) op in die afgelegte verklarings wat toon dat van die bemanning hul weg na die Kaap gevind het.

Agtergrond

Die Meeteren of Meteren is in 1719 op die skeepswerf te Enkhuizen gebou.

Die skip is op 3 Februarie 1720 te water gelaat in Texel, met Koenraad in de Betouw as gesaghebber. Daar was altesaam 27 mense aan boord. Blykbaar het die skip kort daarna weer na die vaderland teruggekeer, want Koenraad in de Betouw verlaat Texel op 14 Mei 1720 met die Schoteroog, en kom op 19 Augustus 1720 in die Kaap aan, verlaat die Kaap op 6 Oktober 1720, en kom in Batavia op 7 Desember 1720 aan.

Van belang hier is 24 Mei 1723, die dag toe die hoeker vertrek vanuit Texel, met Willem van Turenhout as skipper, met altesaam 29 persone aan boord.

Die opdrag aan Hendrik Moel

Die stranding vind op Sondag, 7 November 1723 plaas.

Op Donderdag, 16 Desember 1723, kom 'n boer genaamd Frans Haarhof aan en bring aan die Goewerneur die nuus dat daar tussen die Olifantsrivier en die "Verlooren Valleij", omtrent 31º20' S 'n hoeker gestrand het, waarvan nege mans, waaronder die gesaghebber en 'n stuurman, behoue gebly het. Hy kon egter nie die naam van die vaartuig vermeld nie. Toe hy wel noem dat die skip "met steen afgelaaden was geweest", kon daaruit afgelei word dat dit die Meeteren was. Die omvang van die skade sou deur die manskappe, onder leiding van Hendrik Moel, vasgestel kon word.

Op Vrydag, 17 Desember 1723, meer as 'n maand na die ramp, kom die skipper (gezaghebber), die onderstuurman, en drie matrose by die Kasteel aan en deel mee van die ramp wat hul oorgekom het, wat die gerugte in omloop bevestig.

Al het meer as 'n maand verloop, en al kon die res van die bemanning teen hierdie tyd reeds omgekom het weens honger, dors, siekte, die natuurelemente ens., gelas die Politieke Raad nietemin op Dinsdag, 21 Desember 1723 dat 'n boer, Hendrik Moel, woonagtig in die omgewing waar die skeepsramp plaasgevind het, moontlike oorlewendes van die wrak moet gaan soek. Frans Haarhof, 'n boer woonagtig naby Drakenstein, moet hierdie brief so gou moontlik aflewer, omdat daar niemand anders is wat die pad na Hendrik Moel beter ken nie. Sowel Haarhof as Moel sou deur die VOC vergoed word.

Hendrik Moel is gebore as Heinrich Muhl, afkomstig van Burgvloesen, wat op 8 Januarie 1707 in diens van die VOC getree het as soldaat, en op 9 April 1715 uit diens getree en vryburger geword het. Blykbaar het Moel reeds in 1718 veeregte gekry om sy vee te laat wei in die omgewing van Saldanhabaai, en later in die omgewing van die Piketberge.

Die brief het Moel "ter hande gekoomen" op Kersdag, Saterdag, 25 Desember 1723.

Net mooi die volgende dag, op Sondag, 26 Desember 1723, kom daar nog vier oorlewendes by die Kasteel aan, wat dus nege oorlewendes beteken. Luidens sy verslag vertrek Moel ook op hierdie dag met 'n ossewa en padkos.

Moel kom op Saterdag, 1 Januarie 1724 by die wrak aan (sowat 7 tot 8 [Hollandse?] myl aan die oorkant van/anderkant die Olifantsrivier, dus, noord) en kon slegs twee liggame naby die wrak opspoor wat hy vermoed dié van drenkelinge is. Een is naby 'n tentjie begrawe met 'n kruis aan die koppenent om 'n vlak graf in die hoë sandduin aan te dui (met duie en bodems van vate toegemaak, moontlik om te keer dat die lyk nie uitgegrawe word deur aasdiere nie), en een lyk het nog op die strand gelê. Hoe gevorderd die staat van ontbinding was, word nie in die verslag vermeld nie. Moel kon in sy soektog geen verdere oorlewendes opspoor nie; wat dus van die ander 18 kon geword het, bly 'n raaisel, want dié is skoonveld.

Moel het wel in sy soektog op pad terug op Woensdag, 5 Januarie 1724 'n Khoi teengekom, wat by 'n ander Khoi twee weke tevore weer verneem het dat hy 'n blanke met drie hamme aan 'n stok oor sy skouer (waarvan een ham al aan gesny was) op byna dieselfde plek teëgekom het; die blanke het hom die pad gevra. Wat dit veral moeilik maak, ongeag hoe Moel ook al onder die stamme en Boesmans rondgevra het, is dat die oorlewendes se voetspore al langs die strand af of na die Olifantsrivier toe loop. En hier loop die spoor dood.

Die vaartuig sit nog presies daar soos toe die gesaghebber, stuurman en ander matrose die skip verlaat het. Die agterstewe staan na die land se kant toe, "med het agterschip na de Wal tuschen een meenigte van uytsteekende en blinde klippen". Die skuit is ook aan die een kant gebreek, en orals is daar "Stucken en brocken" wat "hier en daer op Strand Leggen", en vaatwerk wat stukkend geslaan is, en bedorwe touwerk. Moel skat met verloop van tyd sou die dek weens die swaarte daarvan op die romp neersak. Hierdie stuk is belangrik, want dit beteken dat dit nie wys sou wees om enige ondersoek in die ladingsruimte te gaan doen nie - dit is gans te gevaarlik.

Dinsdag, 11 Januarie 1724, na 'n vrugtelose ondersoek van 17 dae, is Moel weer tuis op sy plaas. Hy is kort daarna Kasteel toe om verslag te doen. Die verslag is op Maandag, 24 Januarie 1724, by die Kasteel onderteken.

Sy verslag lui so:

Aan den Wel Edele Gestr. Heere Maurits Pasques de Chavonnes, Raad ordinaris van Nederlands India Gouverneur in Loco etc., beneevens den E. Agtb: Raad van Politie. Wel Edele Gestrenge Heer, en E. Agtbare Heeren Ingevolge uwel Ed. Gestr. en E. agtb: zeer g' eerd aenschryvens de dato 21 Decemb: Laestleeden, my onder geteekende op den 25 daeraan ter hande gekoomen heb ik my aenstonds des anderendaags med een ossewaegen voorzien med eenige Provisie op weg begeeven, na de plaets alwaar den verongelukten Hoeker Meteren is gestrand, zynde omtrent 7 a 8 mylen aen geenerzyde van de Oliphants Revier, alwaarop den 1ste deezermaand ben aengekoomen dog hebbe aldaer geen Leevendig mensch gevonden, maer wel een dood Lighaam, omtrent derzelver gemaekt Tentje, by een hooge Zandduyn, het welk half en half med duygen en bodems van Vaten na oog en schyn, onder het Land was begraven, zynde een stok kruysgewys gebonden booven desselvs hoofd, tot een teeken in de grond gestoo- ken, als meede nog een ander Lyk op Strand, 't welk na myn gedagten zal zyn van een der 2 menschen, die med het vlot zyn omgeslagen en verdronken, voorts ben ik van een Hottentot die my omtrent d' Oliphants rivier by het Pad van het Land der Amacques, in het te rug koomen op den 5 deezer maand is ontmoet, onderrigt geworden, dat hem dooreen ander Hottentot omtrent 14 dagen bevoorens was gesegd, dat hy als doen een Europiaen byna op dezelfde plaets was ontmoet, draegende een stok med drie Hammen op zyn schouder, waervan 'er 2 nog heel, en de derde al aengesneeden was, die gem. te Hottentot na den wegh hadde gevraagd, en de welke hem ook zoogoed doenlyk door denzelven med teekenen was geweezen, zonder dat ik ondergeteekende gedagte Europeaan, ofte ymand der andere beheeben kunnen vinden, ofte ontdecken, schoon eenige menschen in het ronde, door het veld na dezelve hebbe gezogt, en ook by de daarom streeks woonende ingezeetenen, en zelfs by de bosjesmannen haer Lieden gevraagd en vernoomen, dog haer spoor Loopt meest Langs 't Strand herwaards aan, off na d' olyphantsrevier. Belangende nu het vaertuyg, het zelve sit nog op die selve plaets, als doen het van den Gezaghebber, Stuirman, en d' andere hier gekoomene manschap is verLaeten, werdende by hol waeter door de Zee ten eenemaal overspoeld, hangende een weynig over bakboord, med het agterschip na de Wal tuschen een meenigte van uytsteekende en blinde klippen, daer de zee geweldig op brand, zynde de bodem ten eenemael daeruyt geslaegen, waervan de Stucken en brocken hier en daer op Strand Leggen, als meede eenig aenstuckend geslagen vaatwerk, beneevens de Schuyt die ook aen d' eene zyde gebrooken is, dog hebbe in 't geheel maer drie klinkersteenen, en voorts niets anders als wat tuschen 't Zand Leggende, en al meest bedorven Touwerk, gebrooken Laden van Snaphanen etc. bevonden, zoodat ik presumeere, dat het dek van het gem.te vaertuyg op de Last zal zyn gesakt, en dat het zelve daerop als nog blyft sitten, en de kragt der Zee teegen te staan. Ik hebbe op gem:te togt zoo heen als weeder doorgebragt den tyd van Seventien dagen, als zynde den 11 deezer weder aen myn huys gekoomen, en heb kort daerop de reyze na Cabo aengenoomen, om van myne verrigtinge aen uwel Ed. gestr: en E. agtb: schuldpligtig kennisse te geeven; gedenkende dan hier meede aenderzelver intentie vold[oe]n te behebben, zoo Laete deeze dienen voor Eerbiedig raport verblyvende med d' uyterste onderdanigh[eyd] (onderstond) Wel Ed. gestrenge Heer, en E. Agtb: Heeren, uwel Ed. gestrenge en E. agtb: zeer ootmooedigen en nederigen dien[aar] (was geteekend) Henrik Muhl (in margine) Cabo de goede Hoop 24 January 1724 (Lager) accordeerd (geteekend) R: Tulbagh EG Clercq.

In stede daarvan om in kontant of betaling vergoed te word, verkies Moel liewer om die 30 morge (ongeveer 25 hektaar) grond van sy leenplaas in besit te neem, veral ook in ag genome dat sy plaas so te sê vir 17 dae tot stilstand gekom het, en dat hy sy eie proviand, waens, slawe, beeste ens. sonder versuim moes inspan daarvoor. Boonop was dit glad nie 'n maklike pad nie.

Op 1 Februarie 1724 word die volgende brief by die Kasteel bespreek (onderstaande 'n "copia autenticq"):

Vertoond med schuldige onderdanigheyd uwel Ed. gestrenge en E. agtb: gants nedrige dienaar Henrik Muhl, Landbouwer deezer colonie, dat hy supplt. tot nakoominge van derzelver veel g'eerde beveelen, een zeer moeyelyke togt ondernoomen hebbende na de plaets alwaer den Hoeker Meeteren het ongeluk heeft gehad te Stranden, omme ware het mogelyk de nog agtergebleeve manschap van dat kieltje op te soeken en herw[aerd]s aan te brengen, daertoe ook alle bedenkelyke Vlyd en yver heeft aangewend, ten eynde aen uwel Ed. gestr. en E. agtb: goede oogmerken daeromtrent te kunne vold[oe]n zonder dat tot des supplt uyterste Leedweezen het zelve egter van eenig goed succes is geweest, en de wyle nogtans de Langduirigheyd van den weg den supplt. niet alleen groote moeyte, maer ook veel oncosten heeft veroorsaekt, zoo ten opsigte van de meedegenoomen proviand, als desselvs wagens slavens Hottentots en beesten, mitsgrs: verzuymenis van zyn eygene Zaeken [in dien tusschen tijd], zynde Seeventhien daegen, alleen gereekend van zyn vertrek van desselvs wooninge tot de weeder te rug komst aldaar, behalven de heen en weeder reyze na de Caab, zoo neemt hy de Vryheyd uwel Ed. gestrenge en E. agtb: op het onderdanigste te verzoeken, dat in plaetse van eenige betaeling, zoo als deselve dat gunstiglyk hebben gelieven te presenteeren, aen hem zeeker stukje Land gen:t. Klipfontain, ende LangeValey* geleegen in de Piquetbergen ter groote van 30 Morgen, in eygendom mag gegeeven werden, te meerd den supplt het zelve eenige Jaeren in Leening heeft bezeeten gehad. (onderstond) 't welk doende & accordeerd (geteekend) R: Tulbagh & EG Clercq.

Die Politieke Raad besluit om liewer geen verdere reëlings hieroor te tref nie, maar wil liewer die saak eers opneem met die "Hoge Indische Regeeringe" (want die Kaap is Batavia onderdanig). Tog voel die aanwesiges hierdie blyke van waardering sal die burgers aanspoor om "bij voorkomst van diergelijke droevige gevallen (voor 't welke God ons nogtans genadiglijk wil behoeden)" in die toekoms die ongelukkige skepelinge te versorg ("opqueeken", letterlik 'verkwik'), of landtogte die binneland in te onderneem, ens. Vir die hedendaagse leser sal dit ook toon hoe goedkoop eiendom in die 1700's nog was.

Of Moel toe sy 30 morge grond gekry het is onseker, want op 18 Julie 1724 staan daar op die VOC se boeke: "Testament gemaekt hebbende overleeden. Tot zijn universeele Erfgenaem genoemt hebbende [d' wede.?] Claas Meyboom. Vide Caabs Vryboek 1724 f[olio] 17".

Klipfontein het aan de Lange Vallei eers deel uitgemaak van die historiese 'Klipfontein aan de hoek van de Piketberg'. Mettertyd het die naam die verkorte vorm Lange Vallei aangeneem. Later was die naam Langvlei reeds ingeburger. Die naam Klipfontein speel ook 'n belangrike rol in die wetenskap van Suid-Afrika, want dit was een van die vernaamste plekke, aan die uithoek van die Kaap, waar Nicolas-Louis de Lacaille in die 1750's sy opmetings gaan maak het.

Lys van die bemanning

Op 3 Februarie 1724 word die volgende lys name van die bemanning verstrek:

Lijste der Manschap van den verongelukten Hoeker Meeteren

Aan de Caab gekomene

Willem Turnhout - gesaghebber

Hendrik Henemans - tweede stuurman

Lourens Koster - onderm:

Nicolaas Berenhout - matroos

Jochem Jong - matroos

Hans Andriesse Stroovens - matroos

Christoffel Cornelisz. - matroos

Roeloff Pietersz. - matroos

Jan Loots - jonge

Overledene op de Reijs

Cornelis Roeloffsz. - timmerman

Claas Claasz. - matroos

Pieter Gosses - matroos

Pieter Wilkens - matroos

Anthonij Frees - matroos

Jurrian Simonsz. - matroos

Verdronkene in 't blijven

Claas Burg - constapel

Sievert Rijkman - matroos

Pieter Proost - matroos

Pieter Domgart - matroos

Jan Hendrikzen - matroos

Verblevene in de tent

Marte Corneliesz: - matroos

Sijne Hansen - matroos

Ijme Dommekragt - matroos

Matthijs Hansz: - matroos

Agter geblevene op de Weg

Jurrien de Jong - matroos

Carel Schoondragen - matroos

Meijndert Boekhout - matroos

Pieter Volkers - matroos

de Cok wiens naam onbekent is.

Makende dies te samen 29 koppen, met de welke uijt Texel in Zee zijn geloopen / was geteekent W: Turnhout / in margine / Capo de goede Hoop den 3. Februarij 1724 / Lager: / Accordeert: / was geteekent / R: Tulbagh E g Clercq