Wikipedia

Padkos

peuselhappies vir 'n reis

Padkos verwys na peuselhappies wat mense saam met hul neem om te eet terwyl hulle reis,[1] gewoonlik op 'n lang padreis.

Tipiese voorbeelde van padkos sluit in: hardgekookte eiers, toebroodjies, frikkadelle, hoenderboudjies, Weense worsies, slaptjips en koeldrank[2] en gewoonlik ook koffie of tee in 'n fles.

Woordherkoms

wysig

Volgens die Afrikaanse Etimologieë deur Boshoff en Nienaber (1967) [3], deur na Johannes du Plessis Scholtz se bydrae te verwys, kom die woord in Suid-Afrika in die tweede helfte van die 18de eeu voor.

En inderdaad, in hierdie geval is dit waarskynlik Jacobus Coetsé Jansz in sy Relaas aan Rijk Tulbagh, wat in 1760 onder meer oor die "Amacquas" uitwei, en juis dat hierdie stam selfs 'n paar jong beeste tot padkos sal ruil vir krale (as sieraad) en veral yster:[4]

Sijnde deselve voor 't overige seer gesteld op Coralen, dog wel 't meeste op Yser, waarom den Relatant in zijn te rug reijse, op een vriendelijke wijse met eenige Jonge Beestjes tot Padkost van haarl. beschonken zijnde...

G.J. Van Wyk (2003) stel die datum op 1750.[5]

Op die 12de Julie 1725, skryf Francois de Cuiper in sy Dagregister oor die nypende proviandtekort (in hierdie geval, hul beeste wat deels van uitputting op 'n streep vrek, en die Tsongastamme wat nie sonder meer die krale as ruilmiddel wou aanvaar nie), wat maar een faktor was wat later daartoe aanleiding sou gee dat die ekspedisie by die Komati in hul spore moes omdraai, terug Delagoabaai (in die hedendaagse Mosambiek) toe:

Siende nu dat onse beesten merkelijk af waren gevallen en verslapt, onmogelijk sijnde nog so een groote reijs te doen naar de voorn[oemde] Landstreek, het selve nooijt en hadden kunnen goedmaken, ook dat wij voor onse mede hebbende coralen geen de minste padcost en conde ruijlen, [...]

In 'n paar voetnotas oor dieselfde Dagregister, wys H.J.J.M. van der Merwe op die woorde "bocken" (i.p.v. "geiten"), "hoenders" (i.p.v. "kippen") en selfs die presiese spelling "bagasie" (i.p.v. "bagage") wat op 'n druppel water na Afrikaans lyk.[6]

Maar, die woord is selfs nog ouer. In die Dagboek van Adam Tas, in die Nederlandse verklaring én toeligting van prof. Leo Fouché, word 'n deel uit Starrenburg se dagboek op 21 Oktober 1705 ("Starrenburgs Volledig Verslag") gejukstaponeer met Van der Stel se gepubliseerde weergawe daarvan ("Van der Stels Lezing hiervan"). Dit handel hier oor sy poging om beeste te ruil met die Khoi-Kaptein Bootsman. Bootsman wil egter nie beeste ruil nie, maar slegs skape. Starrenburg raak toe later ongeduldig en skryf wat toe verder gebeur het. Opvallend genoeg word Van der Stel se "padkos" met twee woorde geskryf, Starrenburg s'n wel as een woord.[7]

Starrenburg Van der Stel[8]
"‘niet tegenstaande ik hem op 't kragtigste inboesemde, dat wij niet gezonden waaren, om Schaapen, maar Beesten te ruijlen, en om geen padkost verleegen waaren, wijl wij ten overvloede met proviand (gelijk hij aen de 3 beladen Wagens zien kon) voorzien waaren."
[...] 		"‘niet tegenstaende ick hem op 't kragtigste inboesemde, dat wy niet gesonden waren om Schapen, maar Beesten te ruylen, en om geen pads kost verlegen waren, wijl wy ten overvloede met proviand (gelijck hy aen de 3 geladene wagens sien kon) voorsien waren.
[...]

Die Engelse vertaling by albei daarvan lui: "viands for the road".

En net mooi die vorige dag, die 20ste Oktober 1705, soos ook opgeneem in die Beschryving Van 't Nederlandsch Comptoir op de Kust van Malabar en van onzen Handel in Japan, Mitsgaders een Beschryving van Kaap der Goede Hoope, en't Eyland Mauritius [... deur François Valentijn (1726), vind mens:

Ik quam dan weder in de tent, en zogt hem op nieuw tot de ruiling te persuaderen, maar kon dien avont niets op hem winnen, als dat hy ons wel wat Schaapen tot pads - kost wilde byzetten, wy moesten dan dien avont laat vrugteloos scheiden.

Hier lui die inskrywing op 21 Oktober 1705:

niet tegenstaande ik hem op 't kragtigste inboezemde, dat wy niet gezonden waren, om schaapen, maar beesten, te ruilen, en om geen pads kost verlegen waren, wyl wy ten overvloed proviant (gelyk hy aan de 3 gelaadende wagen zien kon) hadden.

Die Woordenboek der Nederlandsche Taal erken die Suid-Afrikaanse herkoms van padkost: (in Zuid-Afrika) datgene wat men medeneemt als men op het pad gaat, reisbehoefte.[9]

In 1968, by die heruitgawe van die Patriotwoordeboek, sorteer H.J.J.M. van der Merwe in die voorwoord "padkos" onder die kategorie: 'Moontlike eiegoed, ofskoon die (waarskynlike) Nederlandse (dialektiese?) inslag tog dikwels duidelik is'.

Ook in Vroeë Afrikaanse woordelyste (1971), deur H.J.J.M. van der Merwe, vind mens die woord is opgeneem in A.N.E. Changuion se Proeve van Kaapsch taaleigen (1848): Zamenst. padkost, teerkost of mondbehoefte op reis.. "Padkos" is eweneens opgeneem in Theodorus M. Tromp se De Afrikaansche Taal, hoofstuk 22 uit Herinneringen uit Zuid-Afrika (1879): eten voor onderweg, op reis, en in die lys Afrikaanse woorde en uitdrukkings versamel deur Arnoldus Pannevis (omstreeks 1880): Padkos, teerkost op den weg.[10]

Voedsel

wysig

Opvallend genoeg is daar die sinoniem "wegkost" wat opduik in Anders Sparrman se lywige Resa till Goda Hopps (1783, oor sy reisjare 1772-1776 aan die Kaap); soos gebruiklik is gaste ook nie met leë hande op die langpad weggestuur nie:

Oorspronklike Sweeds
(1783)[11] 		Duitse vertaling
(1784)[12] 		Engelse vertaling
(1785)[13] 		Nederlandse vertaling
(1787)[14] 		Franse vertaling
(1787)[15]
Imedlertid åto vi frukost, drucko hvarannan till in gesundheit, hvarpå följde tacksågelse och farvål, samt en dubbel Smörgås, hvilken Vården och Vårdinnan hulpos åt att stoppa ned i min råck-ficka, till matsäck (weegkost). Mittlerweile frühstückten wir, tranken einander zu, worauf denn noch eins zur Danksagung und eins auf glückliche Reise folgte, bis ein doppeltes Butterbrodt, das Wirth und Wirthin zur Reisekost ( Wegkost ) mir in die Rocktasche stecken halfen, den Beschluss machte. In the mean time we ate our breakfasts, and drank to each others health; upon which I returned them thanks and took leave of them, with a luncheon of bread and butter doubled together, and stuffed into my coat-pocket by my host and hostess, by way of (weegkost) or provision for my journey. Middelerwijl gebruikten wij ons ontbijt, en dronken daarbij een goed glas wijn, waarop dan nog een tot dankzegging, en een op mijne gelukkige reize volgde; tot dat een dubbel geboterd brood, welk de waard en waardin tot reiskost mij in mijnen roks-zak hielpen steeken, het besluit maakte. [...] nous déjeûnâmes cependant, et bûmes à la santé les uns des autres, après quoi je leur fis mes remercîmens, et pris congé d’eux, emportant un morceau de beurre enfermé dans deux morceaux de pain, dont mon hôte et mon hôtesse eujent soin de garnir ma poche, comme d’un (weegkost) ou viatique.

In die tyd van die Tweede Vryheidsoorlog en daarna kon padkos 'n stukkie biltong en 'n bietjie drinkwater beteken het, afhangend hoe kort die afstand was.[16] Maar dit beteken moontlik ook gekookte eiers, brood, beskuit, gekookte melk, koffie, vleis, suiker, lemoene, 'n tros piesangs (en ander vrugte), of selfs brandewyn, 'n bottel wyn of knertsie jenewer, wat op die trein genuttig kan word.[17][18][19] Soms moes hierdie padkos gerek word vir tussen 2 tot 8 dae.

Skaars 90 jaar later voer 'n Nederlandse rubriekskrywer in die Algemeen Dagblad aan geen Suid-Afrikaner met 'n greintjie selfrespek sal die pad aandurf sonder padkos nie. Dit is nou hardgekookte eiers, gebraaide worsies, tamaties, eier-en-mayonnaise-toebroodjies en frikkadelle. Gewoonlik gaan daar ook "een berg padkos" in die motor saam, veral sodat mens die kinders op die agtersitplek konstant kan volprop om hul stil te hou.[20]

Madeleine van Biljon skryf in 'n essay oor "reiskos" onder meer oor 'n koekblik volgepak met koue frikkadelle, hardgekookte eiers en tamatietoebroodjies. Die toebroodjie kry op reis 'n anderse smaak deur die hitte in die bagasiebak en die tamatiesap wat in die broodjie deursyfer. Onder andere skryf sy oor 'n pitabrood wat mens aan die kant oopsny en met sagte botter, twee snye ham, twee snye sterk Cheddar (of Mozzarella) en 'n paar snye agurkies opvul en dan in die oondrooster vooraf plaas om die kaas te laat smelt. Andersins kan oorskietlamsboud met sous gebruik word.[21]

Verwysings

wysig
  1. ↑ (en) collinsdictionary.com/padkos
  2. ↑ (af) reisgenoot.co.za padkos idees Geargiveer 14 Julie 2020 op Wayback Machine
  3. ↑ 1967, bl. 477
  4. ↑ E.C. Godée Molsbergen. 1916. Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel II. Tochten naar het Noorden 1686-1806.
  5. ↑ G.J. van Wyk (2003), Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Stellenbosch s.v. pad-
  6. ↑ Van der Merwe, H.J.J.M. 1969 (1964). Scheepsjournael ende Daghregister. Pretoria: Van Schaik, vide pp. 186 & 199
  7. ↑ Heruitgawe van Dagboek van Adam Tas, 1970, met aantekeninge deur Leo Fouché
  8. ↑ Korte deductie van Willem Adriaen van der Stel. 1706. bl. 136.
  9. ↑ Woordenboek der Nederlandsche Taal s.v. padkost
  10. ↑ Van der Merwe, H.J.J.M. 1971. Vroeë Afrikaanse woordelyste. Pretoria: J.L. van Schaik.
  11. ↑ Sparrman, A. 1783. Resa till Goda Hopps - Udden, Södra Pol-kretsen och Omkring Jordklotet. Stockholm: Anders J. Nordström. p. 77.
  12. ↑ Sparrman, A. 1784 (1783).Reise nach dem Vorgebirge der guten Hoffnung, den südlichen Polarländern und um die Welt. Aus dem Schwedischen frei übersetzt von Christian Heinrich Groskurd. Berlin: Haude und Speyer. p. 70
  13. ↑ Sparrman, A. 1785 (1783). A Voyage to the Cape of Good Hope towards the Antarctic Polar Circle and Round the World. London: G.G.J. Johnson & J. Robinson. p. 70.
  14. ↑ Sparrman, A. 1787 (1783). Reize naar de Kaap de Goede Hoop, de Landen van de Zuidpool, en Rondom de Waereld. Amsterdam: M. De Bruijn. p. 84.
  15. ↑ Sparrman, A. 1787 (1783). Voyage au Cap de Bonne-Espérance et Autour du Monde avec le Capitaine Cook. Traduit par M. Le Tourneur. Paris: Chez Buisson. pp. 97-98.
  16. ↑ "Nog een jobstijding.". "Het volksdagblad". Amsterdam, 1899/11/04 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 18-02-2021
  17. ↑ "WETENSCHAPPEN.". "De nieuwe courant". 's-Gravenhage, 1901/07/24 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 18-02-2021
  18. ↑ "Delftsche courant". Delft, 1900/01/15 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 18-02-2021
  19. ↑ "HET BRITSCHE RIJK.". "De nieuwe courant". 's-Gravenhage, 1904/08/10 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 18-02-2021
  20. ↑ "Geen tijd voor padkos op snelweg". "Algemeen Dagblad". Rotterdam, 1992/04/15 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 18-02-2021
  21. ↑ Van Biljon, M. 1988. Toebroodjies troos. In: Gouws, T. & Roodt, P.H. 1992. Granaat: Eietydse essays. Kenwyn: Jutalit. bl. 194 tot 196.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Padkos&oldid=2619832"