Niel Hammann

Dirk Daniël Hammann, bekend as Niel Hammann (gebore op 6 September 1937), is 'n afgetrede Suid-Afrikaanse senior joernalis. Hy was die hoofredakteur van die weeklikse Afrikaanse gesinstydskrif Huisgenoot, van 1978 tot sy aftrede in 1997, asook van die Engelstalige susterstydskrif You, van dié se stigting in 1987 tot Hammann se aftrede.

Niel Hammann
Niel Hammann, oudhoofredakteur van die tydskrifte Huisgenoot en You, en sy vrou Marlene, medeopsteller van die eerste Afrikaanse blokraaisels.
Gebore	Dirk Daniël Hammann 6 September 1937 King William's Town
Nasionaliteit	Suid-Afrikaner
Alma mater	Universiteit Stellenbosch
Beroep	Eindberoepː senior joernalis (hoofredakteur) en direksielid (Tydskrifte-filiaal van Naspers)
Termyn	1978 - 1997 as hoofredakteur, Naspers-joernalis sedert 1959
Voorganger	Tobie Boshoff / P.A. Joubert (redakteure van Huisgenoot)
Opvolger	Willie Kühn (redakteur Huisgenoot)

Huisgenoot was, toe Hammann die stuur oorgeneem het, reeds die oudste nog bestaande Afrikaanse tydskrif (dit is in 1916 gestig) en hierdie publikasie en You word vandag steeds in Kaapstad uitgegee deur die Media24-filiaal van Naspers (voorheen deur die Nasionale Tydskrifte-dogtermaatskappy in die destyds genoemde Nasionale Pers).

In die Suid-Afrikaanse joernalistieke omgewing kry Niel Hammann wye erkenning vir die wyse waarop hy Huisgenoot nie alleen in die laat jare sewentig van waarskynlike ondergang gered het nie, maar in sy tydvak boonop tot die tydskrif met die grootste verkoopsyfer van alle koerante of tydskrifte in enige taal in Suid-Afrika laat aangroei het. Hy is vir sy ywer met Naspers se hoogste toekenning beloon, terwyl hy ook deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir joernalistieke prestasie vereer is.

Toe hy in die latere jare sewentig as redakteur oorgeneem het, was Huisgenoot in 'n fel oorlewingstyd gewikkel nadat die publikasie se weeklikse sirkulasiesyfer by 'n kommerwekkend lae 129 000 gehuiwer het. Nasionale Tydskrifte het as uitgewer sterk daaraan gedink om die uitgee van die tydskrif te staak.

Toe Hammann in die latere jare negentig aftree, kon Huisgenoot daarop roem dat hy op 'n keer reeds die hoogtepunt behaal het van meer as 540 000 verkoopte eksemplare in een week. Huisgenoot was die onbetwiste leier op die gebied van weeklikste publikasies in Suid-Afrika. Dit is elke week deur heelwat meer as twee miljoen mense gelees.

Soos waarnemers dit gestel het:: "Daar was geen ander gesinstydskrif ter wêreld wat so suksesvol was nie, 'en dis geen oordrywing nie', want sy relatiewe markpenetrasie was ongeëwenaard in die internasionale bedryf."

Boonop het die tydskrif You, wat deur Hammann as 'n soort Engelse "kloon" van Huisgenoot begin is, self van meet af aan 'n stygende kurwe gehandhaaf om spoedig die tweede plek op die land se gewildheidsleer van tydskrifte in te palm.

Vroeë lewe, opvoeding, loopbaan in die joernalistiek

Dirk Daniël (Niel) Hammann is 1937 in die aanloop tot die Tweede Wêreldoorlog as 'n predikantskind op King William's Town, in die teenswoordige Oos-Kaap, gebore as die seun die Ned. Geref. pastoriepaar Dirk Pieter en Anna Tobia Jeanne Hammann. Die gesin het na die Kaap verhuis, en Niel het aan die Hoërskool Goodwood-Epping gematrikuleer. Hy het die graad BA aan die Universiteit Stellenbosch verwerf en is daarna as joernalis by Nasionale Pers se toenmalige vlagskip-koerant Die Burger in Kaapstad aangestel.

In sy jare by die koerant (1959-1970) was hy onderskeidelik verslaggewer, koerantsub en redakteur van die gereelde bylaag Die Byvoegsel (die latere By). Die Byvoegsel, met sy tydskrif-aanslag, was vir hom 'n baie goeie slypskool en geleentheid om uit te blink, en het dan ook gelei tot sy aanstelling as nuusredakteur van Huisgenoot (1971-1973). Van 1974-77 was hy Londense verteenwoordiger vir Nasionale Tydskrifte (dogtermaatskappy van Nasionale Pers). Hier sou Hammann ’n sindikasiekantoor vir tydskrifte begin en eerstehands kyk hoe die voorste tydskrifte ter wêreld die "ding doen" – om dan sy kennis en die nuutste verkreë materiaal deur te gee na die tydskrifte in die Kaap.

In 1978 is hy haastig uit Londen terug Kaap toe ontbied. Televisie het ’n rukkie vroeër na Suid-Afrika gekom en die tydskrifte oral geknou. Hammann het meer gedoen as wat van hom verwag was en Huisgenoot tot die suksesvolste gereelde publikasie in Suid-Afrika uitgebou. Hy was twee dekades lank hoofredakteur van Huisgenoot tot met sy aftrede in 1997.

Hy was as redakteur ook direksielid van Nasionale Tydskrifte.

In 1987 was hy stigterredakteur van Huisgenoot se Engelse kloon, You, 'n suksesverhaal uit eie reg.

Daarbenewens was hy in die beginjare hoof van die tydskrif Drum nadat Nasionale Tydskrifte dit in 1984 van sy stigter, Jim Bailey, gekoop het.

Die "wenresep"

Hammann se "wenresep" as tydskrifredakteur was om heeltemal te breek met ou opvatting van Huisgenoot as "volksopvoeder". Hy het 'n totaal nuwe roete van "vermaak en stories agter die nuus" gevolg waarin die moderne mens en sy of haar doenighede voorkeur geniet het. In die oorgangstyd sou dit selfs beteken dat twee uithaal-bylaes bo-op mekaar in een uitgawe van Huisgenoot sou verskyn – die een oor die ou digter A.G. Visser, die ander 'n kleurbylae met die mooiste foto's van die sterre in die gewilde TV-reeks Rich Man, Poor Man. Die laasgenoemde het van die uitgawe 'n blitsverkoper gemaak.

Só is die televisie, wat juis een van die hoofoorsake was dat tydskrifte in Suid-Afrika so swaar getrek het, met sy koms in die land as 'n bondgenoot eerder as 'n vyand betrek. Deur oor die nuwe selebriteite te skryf wat TV gebring het, het die tydskrif die verwonderde kykers net meer dinge gebied waaroor hulle hulle kon verwonder.

Maar dit het ook nie net oor mense en hul dinge gegaan nie. Hammann het daarop aangedring dat die "mengsel" altyd reg moes wees. Die artikels oor prinses Diana en haar vreugdes en hartsere, die eskapades van 'n minister en sy "skelmpie", die "naakte waarheid" oor die vetste vrou op aarde – al sulke “honderdpersenters” is verder elke week gekrui met ekstras soos verbruikersartikels, resepte, plakkate en afstrykfoto's van "helde", verhale, noem maar op.

Die woord blokraaisel is deur Hammann bedink, om te onderskei tussen die tradisionele blokkiesraaisel, met die leidrade buite die rooster, en die blokraaisel met sy leidrade binne-in die "swart" blokkies self. Hammann het oorsee gesien hoe gewild die blokraaisels vir Duitsers was wat dit op die treine sit en invul het, en het die prettigheid in Suid-Afrika ingevoer waar dit tot vandag toe een van die gewildste vorme van vermaak is.

En al sou die opvoeding nie langer een van die vernaamste fokuspunte wees nie, is dit nie vergeet nie. Dit het in die nuwe gedaante van artikels vir skoolprojekte verskyn, wat landwyd deur kinders (en hul ma's) versamel is en 'n ontbeerlike hulp vir duisende geword het.

Huisgenoot se nuwe, hipermoderne aanslag was van die begin af besonder geslaagd. Letterlik elke week, by tye, het die verkope in 'n ongekende tempo gestyg. In 1987 is die halfmiljoen-kerf verbygesteek (ABC-sesmaandesyfer) en die Sunday Times onttroon as die grootste publikasie in enige taal in Suid-Afrika.

In 1994 is 'n rekord van 542 118 verkoopte eksemplare met een uitgawe opgestel, met ’n leserstal van 2,2 miljoen. Dit is wel in 1997, kort ná Hammann se aftrede, oortref toe nagenoeg 630 000 eksemplare verkoop is, met die insluiting van 'n gedenkbylae oor prinses Diana van Brittanje, wat pas tragies gesterf het. Vir Huisgenoot was die einste ikoniese Diana in die Hammann-era die grootste deurlopende wenner om tydskrifte verkoop te kry – nie die minste tydens haar destydse troue met prins Charles. Hammann is self Londen toe is om die beste foto's vir 'n trou-bylae te vind en het sy uitsoekwerk op 'n spesiale tafel op 'n vliegtuig terug na Suid-Afrika gedoen, om betyds te kon wees vir die druk van die bylae.

You, as Huisgenoot se Engelse "kloon", het die patroon nagevolg van Huisgenoot, hoewel op 'n laer vlak, bes moontlik veral vanweë die beskikbaarheid van soveel Engelse leesstof in Suid-Afrika, boonop uit verskillende wêrelddele.

In die joernalistieke milieu was dit geen verrassing dat Huisgenoot se “wenresep” wyd nagevolg sou word nie, ook in die Engelse pers. Een bron beskryf Hammann as "’n redakteur wat mettertyd legendariese afmetings in Naspers sou aanneem”.

“Vandag is dit geen geheim dat tydskrifte wêreldwyd onder ongelooflike druk verkeer vanweë die sosiale media en al sy uitlopers nie,” het ’n oudredaksielid uit die Hammann-era in April 2019 op Facebook geskryf. “Rekords met sirkulasie soos in die vorige eeu is kwalik meer moontlik. Maar joernaliste van die vorige eeu praat met nostalgie oor hoe tydskrifte landwyd 'n bloeityd belewe het in die tagtigs en negentigs – en vra dat nodige erkenning gegee sal word aan die ywer van diegene wat dit moontlik gemaak het. Ook dat sulke inligting bewaar sal word op portale soos Wikipedia sodat dit nie vir die juiste annale van die Suid-Afrikaanse joernalistiek verlore sal gaan nie.”

Toekennings en ander inligting

Niel Hammann is:

• ’n ontvanger van die Phil Weber-medalje, Naspers se hoogste toekenning vir diens aan die maatskappy.
• ’n ontvanger van die Markus Viljoen-medalje vir Joernalistieke Prestasie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.

Sy vrou, Marlene Hammann, en haar suster Yvonne van Eeden was die opstellers van die eerste blokraaisels (met leidrade binne-in die roosters self) in Suid-Afrika.

Marlene Hammann is ook die samesteller van boeke onder die titel Potjiekos.

Drie dogters is uit die egpaar se huwelik gebore. Daar is vyf kleinkinders en drie agterkleinkinders.

Hoofbron

• Erkenning: Baie van die inligting vir hierdie artikel is verkry uit Lizette Rabe se artikel Huisgenoot as tydgenoot: ’n mediageskiedkundige kroniek van ’n tydskrif as “skrif” van sy tyd, LitNet Akademies (Geesteswetenskappe), 2016-09-15.