Wikipedia

Politieke party

organisasie wat poog om regeringsbeleid en -aksies te beïnvloed en verkies word om direk aan die regering of wetgewing deel te neem

'n Politieke party is 'n politieke organisasie wat poog om die regering se beleid te beïnvloed, gewoonlik deur hul eie kandidate daar te stel en te wedywer vir stemme en regeringsposte. Politieke partye neem gewoonlik deel aan verkiesingsveldtogte, opvoedkundige uitreik- en protesaksies en gee sodoende uitdrukking aan die ideologie of visie van die party. Partye vorm ook soms koalisies waartydens hulle saamwerk om 'n gemeenskaplike doelwit te bereik (soos om te verhoed dat 'n groter party 'n meerderheid verkry). 'n Politieke party word gevorm deur mense wat ooreenstem met 'n aantal politieke beginsels[1], hoewel daar min partye is waar alle lede saamstem oor al die beginsels.[2]

'n Plakkaat vir die Europese Parlementêre stemming in 2004 in Italië.

Hoewel dit teenswoordig dikwels die geval is, is politieke partye nie 'n voorwaarde vir die funksionering van 'n parlementêre stelsel nie. Waar die parlementariërs voorheen onafhanklik gewerk en verenig het in informele alliansies en verkiesingsverenigings, het daar verskeie groot politieke partye daarna ontstaan. In baie demokratiese lande, waaronder Suid-Afrika, is dit gebruiklik vir persone wat politieke funksies uitvoer om lede te wees van 'n politieke party.[3][4] Maar dit is nie altyd die geval nie. In diktature en eenparty-state het die dominante politieke party 'n ander funksie as in 'n demokrasie, terwyl 'n politieke opposisie gewoonlik ontbreek of ondergronds funksioneer.

Konsepgeskiedenis

wysig
 
Henry St. John, 1ste burggraaf Bolingbroke (1678-1751)

Alhoewel historici soms praat van partye in die klassieke oudheid, middeleeue of vroeë moderne tye, was dit nie partye nie, maar bloot faksies volgens hedendaagse konsepte. Die onderskeid tussen hierdie twee tipes groeperings is gemaak deur die Engelse parlementariër Henry St John, 1ste burggraaf Bolingbroke (vroeë 18de eeu), vir wie 'n faksie 'n sekere belang gedien het, maar 'n party die nasionale belang.

Bolingbroke het steeds gevoel dat partye tydelike groepe moet wees wat bedoel is om wanbestuur deur die koning of regering reg te stel. Die idee van 'n permanente politieke party dateer terug na Edmund Burke (tweede helfte van die 18de eeu), wat die kriterium aanvaar het van 'n nasionale belang (of 'n visie daarvan) van Bolingbroke oorneem.

Die konserwatiewe Burke was amper alleen in sy positiewe siening van partye en partyvorming. Volgelinge van die ander twee groot strome van sy tyd, die liberale en die radikale demokrate, het politieke organisasies gewantrou. Die liberale was bang vir partye omdat hulle soms die (arm) meerderheid sou verteenwoordig, teen die belange van die (ryk) minderheid. Die liberale staatsgeleerdes het dus grondwette ontwerp met spesiale regulasies (soos die Amerikaanse "checks and balances") om party en meerderheidsvorming so moeilik as moontlik te maak.[5] Vir die radikale demokrate was die teenoorgestelde beswaar waar: hulle was bang dat die partye in die weg van die eenheid van die volk sou kom en die "volk se wil" sou versplinter.

Dit het tot die middel van die 19de eeu geduur voordat partye ontstaan het wat voldoen aan die betekenis wat Burke gestel het. Die eerste het in die Verenigde Koninkryk voorgekom, waar die Tories en Whigs partyvorming rondom daardie tyd begin het. Albei het destyds uit lang bestaande politieke strome ontstaan.

Funksies van politieke partye

wysig

Volgens baie politieke wetenskaplikes speel politieke partye 'n baie belangrike rol in moderne verteenwoordigende demokrasieë.[3][6][7] Politieke partye het 'n belangrike funksie in verkiesings en in die formulering en implementering van regeringsbeleid.[8]

Tydens verkiesings mobiliseer politieke partye die burgers om deel te neem aan die demokratiese proses[3] [9], sowel as vir lede en simpatiseerders om deel te neem aan die verkiesingsveldtog. Deur die verskillende duidelike veltogte en konsekwente posisies in te neem, kan politieke partye dit makliker maak vir kiesers om standpunte oor politieke kwessies in te neem en 'n keuse te maak in verkiesings. Mense kan die party volg wat volgens hulle die beste hul belang verteenwoordig. Politieke partye bied ook kiesers inligting oor politieke kwessies. Hulle bring sekere kwessies onder die aandag van die kiesers en probeer om hulle te oortuig om sekere standpunte in te neem.[3]

Politieke partye stel die kandidate en die verkiesingsprogram vir verkiesings vas. Hulle het byvoorbeeld 'n baie belangrike rol in die bepaling van die politieke leierskap. In bykans alle kontemporêre demokrasieë is die belangrike politici lede van 'n politieke party.[3] Benewens die keuse van politieke leiers, het partye 'n belangrike rol in die sosialisering en opvoeding van politieke leiers. Baie politici het 'n agtergrond in die interne party organisasie van 'n party, soos in 'n politieke jeug organisasie.[3] Politieke partye gee 'n stem aan die politieke belange van die groepe wat hulle verteenwoordig. Politieke partye verskil van belangegroepe, wat ook 'n stem gee aan sekere belange deurdat hulle verskillende belange in hul kiesprogram het.[3] Eenvraagstuk-partye rig juis hul belangstelling op een belang en verskil so sterk van ander partye.

Na die verkiesing probeer politieke partye hul verkiesingsprogramme omskep in beleid.[3] Hulle het byvoorbeeld 'n belangrike rol in die bepaling van beleidsdoelwitte van die regering. Hulle doen dit deur 'n regering te vorm wat op 'n meerderheid van die parlement kan reken ter ondersteuning van sy beleid voorstelle. Sodra 'n party 'n meerderheid in die parlement het, kan dit 'n eenparty-regering vorm. As meer partye nodig is vir 'n politieke meerderheid, kan 'n koalisie gevorm word of 'n minderheidskabinet. Benewens die partye wat aan die kabinet deelneem, is daar byna altyd partye wat die opposisie vorm. Hulle kan dus alternatiewe bied en kritiseer die regering se beleidsdoelwitte.[3][10] Deur saam te werk in 'n politieke groep, met fraksiedissipline en politieke groepspesialiste, kan parlementariërs die wetgewende proses doeltreffender maak. Aangesien ministers feitlik altyd partypolitici is, kan partye beheer oor die manier waarop die regering se beleid geïmplementeer word, behou. Politieke partye word dus polities verantwoordelik vir die uitgevoerde beleid. Sodoende kan by die volgende verkiesing, die partye wat die regering gevorm het, mee afgereken word of beloon word deur die kiesers oor die uitgevoerde beleid.[3]

Hierdie funksies verteenwoordig die ideale tipes en partye kan hierdie funksies in verskillende mate in die praktyk uitvoer.

Verwysings

wysig
  1. ↑ Burke, E. (1770) Thoughts on the Cause of the Present Discontent
  2. ↑ Ware, A. (1996) Political Parties and Party Systems
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Dalton en Wattenberg 2000 Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies
  4. ↑ Schattschneider, E.E. (1942) Party Government
  5. ↑ Bart Tromp, 1993. De wetenschap der politiek: verkenningen, DSWO
  6. ↑ Schattschneider, E.E. (1942) Party Government
  7. ↑ Klingemann, H.D. R.I. Hofferbert, and I. Budge (1994) Parties, Policies and Democracy
  8. ↑ V.O Key (1964) Politics, Parties, and Pressure Groups
  9. ↑ Rosenstone en Hansen (1993) Mobilization, participation, and American democracy
  10. ↑ Dahl, R. "Political oppositions in Western democracies"

Sien ook

wysig
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Politieke_party&oldid=2250420"