Realisme (dramatiese kunste)
In hierdie artikel word die teaterstyle van realisme beskryf. Toneelstukke van Ibsen en Tsjechof word kortliks behandel as voorbeelde van die realisme. Die elemente van die “well-made play” word genoem.
Teater van die Realisme
wysigRealisme in die teaterkuns[1] begin tydens die laaste deel van die 19de eeu. Die style van die teater was tydens daardie tyd nog melodrama, komiese opera-opvoerings en operettes. Die Rewolusies in 1848 in Europa het aangedui dat dit tyd was vir sosio-ekonomiese hervorming. Tegnologie het ontwikkeling meegebring en die mense het al hoe meer in die wetenskap as die bron vir die waarheid geglo. Die werkersklas moes steeds veg vir hul regte. Die era van Romantiek is verby en daar was 'n soeke na pragmatisme. Drie hoofbewegings het aanleiding gegee tot Realisme:
- Auguste Comte[2] (1798 tot 1857) het die teorie van Sosiologie ontwikkel wat gegrond was op die filosofie van Positiwisme. Compte predik dat daar, soos in die natuur, 'n oorsaak is vir elke gevolg.
- Charles Darwin[3] (1809–1882) publiseer sy boek “The origin of Species” in 1859. Hierdie werk het 'n groot effek op die mens se denke gehad wat nou nog in die wetenskap op te merk is. Hy glo in ewolusie, dat mense deur hul gene en die omgewing beïnvloed word, dat gedragspatrone buite 'n mens se beheer is, en dat die mens, nes die dier 'n natuurlike objek is. Humanisme word nou belangriker en die mens begin minder glo aan die almag van God.
- Karl Marx[4] (1818–1882) het in die laat 1840’s 'n politieke filosofie daargestel wat teen verstedeliking en vir die gelyke verdeling van rykdom was. Dit het dus die denkrigting van sosialisme teen kapitalisme tot gevolg.
Kunstenaars is deur hierdie denkrigtings beïnvloed − neem byvoorbeeld vir Richard Wagner[5] (1813–1883) wat die teater meer realisties wou maak. Hy bepleit byvoorbeeld 'n teatergebou waar almal ewe goed kan hoor en sien – waar alle mense gelyke regte het en hy weerstaan die spesiale losies waar die hoëlui sou sit. Die illusie van die waarheid moes geskep word. Die orkes mog nie hul instrumente in die orkesput instel nie, en daar mog geen applous wees nie. Die kostuums en dekor moes histories korrek wees. Gedurende hierdie tyd was daar 'n stroming wat die mens en sy ware toestande moes uitbeeld, met ander woorde die realiteit van sy ware probleme moes onder die loep geneem word.
Belangrike dramaturge van die realisme
wysigDie mees belangrikste skrywers van die Realisme was Alexander Dumas, Emile Augier, Hendrik Ibsen en Anton Tsjechof, asook Bernard Shaw. Dumas se roman Camille is gedramatiseer in 1949. Dit het gegaan oor 'n houvrou en dus oor die kontemporêre lewe. Augier het ook toneelstukke met aktuele temas geskryf. In Noorweë het Ibsen (1828–1906) toneelstukke geskryf wat gesien is as moderne realisme. Hy skryf oor die waardes van die gemeenskap. Sy stukke neem die vorm aan van die “well-made play” wat bloot beteken dat daar 'n eksposisie, klimaks en afloop in die toneelstukke is. Deur hierdie formaat te gebruik het Ibsen weggekom met baie, vir daardie tyd, skokkende temas, soos feminisme, genade-dood, oorlog en temas soos materialisme en handel, asook die siekte, siffilis.
Ibsen
wysigIbsen[6] se karakters was sielkundig gemotiveerd en die omgewing het sy karakters se innerlike beïnvloed. Die karakters se sosio-ekonomiese milieu het 'n invloed op hul lewens. So word Ibsen dan die vader van Realisme. Hy skryf “Spoke” in 1881[7] wat oor geslagsiekte handel. Sy toneelstuk “Pilare van die Gemeenskap” (1877) handel oor oorlog en sake.“‘n Pophuis” (1879) en “Hedda Gabler” (1890) is twee toneelstukke wat oor vroueregte handel. In die toneelstuk, “ 'n Pophuis” of “A Doll’s House”[8] van Ibsen probeer die hoofkarakter, Nora, selfstandig te word van haar man wat haar soos 'n ondergeskikte objek hanteer en nie as sy gelyke nie. Sy steek die feit dat sy finansiële probleme het weg van hom. Sy verlaat hom op die ou end omdat sy nie langer met sy selfsugtigheid kan saamleef nie.
Die toneelstuk begin waar Nora haar finansiële probleme wegsteek en probeer om haar man, Torvald se werknemer, Krogstad te beskerm teen Torvald wat hom in die pad wil steek. Krogstad weet van haar finansiële verknorsing. Toe Krogstad wel sy werk verloor stuur hy 'n brief aan Torvald waarin hy Nora se probleem onthul. Nora probeer keer dat Torvald die brief lees. Op die ou end lees Torvald die brief en is woedend vir Nora. Hy weier om Nora erkenning te gee vir die feit dat sy geld geleen het om sy lewe te red. Nadat dit aan die lig kom dat die geld nie meer terugbetaal hoef te word nie, vergewe Torvald vir Nora. Sy weier egter om sy egosentriese houding te vergewe en verlaat die gesin.
Temas wat aangespreek word in die toneelstuk, “ 'n Pophuis” is die soeke na identiteit. Nora voel dat sy net die rol van 'n pop in die lewe van haar man moet speel en nie haar eie identiteit het nie. Dit gaan ook oor 'n soeke na die waarheid teenoor die realiteit van bedrog. Nora besef dat haar en Torvald se huwelik nie gebasseer is op die waarheid nie, maar op 'n valse realiteit.
'n Verdere tema van die stuk is dié van vroueregte. Torvald hanteer Nora soos sy besitting eerder as sy gelyke. Nora groei van 'n kinderlike, afhanklike mens na 'n onafhanklike vrou wat haar eie waarde ontdek. Ander karakters wat die boodskap en tema van die stuk versterk is die van Christine Linde wat 'n vrou vergestalt wat afhanklik is van 'n man en dit as gevolg van haar behoefte aan materiële versorging. Dan is daar Dr. Rank wat verlief is op Nora. Sy verwerp egter sy beheptheid met haar.
Ibsen se toneelstuk, "'n Pophuis" is 'n goeie voorbeeld van realisme omdat die karakters en omstandighede verband hou met realistiese gebeure. Niks word verhef bo die werklikheid nie. Daar is nie 'n gelukkige einde aan die verhaal nie, maar 'n realistiese einde om die werklikheid van die lewe uit te beeld. Volgens Nora is hul huis 'n pophuis waar Torvald 'n speel-speel huwelik met haar gehad het, en nie 'n ware, opregte verhouding nie. Torvald word selfsugtig en autoritêr uitgebeeld. Ibsen verhef ook nie vir Nora tot 'n heldin soos in die romantiese toneelgenres nie, want sy verlaat nie net haar man nie, maar ook haar kinders vir wie sy “lief” is. Sy gaan uit in die lewe om haarself op haar eie te wil bewys. Ons kan ons reeds indink dat haar pad vorentoe nie so maklik gaan wees nie. Daar is nie glorie en inspirasie in die “’n Pophuis” nie, maar net pynlike keuses wat gedoen moet word.
George Bernard Shaw
wysigGeorge Bernard Shaw (1856–1950)[9] het 'n goeie sin vir humor gehad. Hy was 'n Engelse skrywer.[10] “Arms and the man: (1894) handel oor liefde, oorlog en eer. “Mrs Warren’s Profession” handel oor prostitusie. In 1905 skryf hy “Major Barbara” wat oor menseregte en arbeid handel en in 1913 skryf hy “Pygmalion” wat handel oor 'n blommeverkoopster wat dan deel word van die hoër lui. Dit is die toneelstuk waarop die film "My Fair Lady" gebasseer is.
Anton Tsjechof
wysigDie werke van Anton Tsjechof (29 Januarie 1860 – 15 Julie 1904)[11] van Rusland vorm 'n oorgang tussen Realisme na Naturalisme. Buiten sy bykans 200 kortverhale het Tsjechof ook toneelstukke geskryf waarvan die temas die daaglikse lewens van die Russiese mense uitbeeld. Hierdie mense smag na geluk maar dit word dikwels in die wiele gery deur hul omstandighede of hul eie persoonlikhede wat dit kortwiek. Hulle is gefrustreerd met hul huidige situasies en word dan komies sowel as pateties geskilder. Dramatiese gebeure vind nie op die verhoog plaas nie, want die stuk gaan eerder oor die alledaagse as die dramatiese. Tsjechof se dramas bevat ook simboliese elemente, byvoorbeeld 'n “seemeeu” en 'n “kersieboord” wat sekere dieper betekenisse aanraak. Die seemeeu wat die simbool van vryheid en sorglose sekuriteit voorstel word vernietig in die hande van 'n geliefde. Die vryheid word nou verander in 'n negatiewe afhanklikheid. Die kersieboord verteenwoordig die Russiese gemeenskap waar elke boom die unieke siel van 'n serf (werker) uitbeeld. Die vernietiging van die boord beeld die onbetrokkenheid en disrespekvolle hantering van die middelklas en aristokrasie van die belangrikheid van die landbou as die grondslag van die land uit.
Tsjechof maak sy groot debuut met “The Seagull”. In hierdie stuk het hy 'n gedeelte geskryf oor 'n jong skrywer se probleme wat eintlik sy eie was. Die karakter, Trigorin, protesteer teen konvensies en reëls in die skryfkuns. In 1884 het Tsjechof medies begin studeer. Sy letterkundige werk het nou al hoe beter begin word. Hy was ook passievol oor sy werk as mediese praktisyn en glo dat dit hom baie gehelp het om mensekennis te verkry. Tsjechof was 'n ongelooflike harde werker as dokter en as skrywer. In 1888 het hy egter begin siek word en baie gehoes, en in 1889 het hy hartprobleme ontwikkel. Tsjechof het die toneelstuk “Ivanoff” geskryf in protes teen 'n stuk wat hy in 'n Moskouteater gesien het. Die karakter, Ivanhoff, was geen held nie, maar 'n gewone, onderdrukte man soos een van die baie gewone, “oorbodige” mense in Rusland met wie Tsjechof oorweldigende medelye gehad het. Die skryfproses en opvoering van hierdie toneelstuk het in moeilike omstandighede plaasgevind. Daar was uiters min goeie akteurs en die stuk het misluk. Die kritici het die stuk aangeprys omdat dit so oorspronklik was, maar ook foute uitgelig. Hy het die stuk herskryf voordat dit in St. Petersburg opgevoer is en daar uiterse sukses behaal. Die volgende stuk was getiteld “The Boor”, 'n klugtige toneelstuk wat hy in 'n aand geskryf het en wat ook sukses behaal het. “Die demoon” wat hy tien jaar na “Uncle Vanya” herskryf het, was 'n mislukking. In 1896 skryf hy “The Sea-Gull” en daarna “The three sisters” wat in 1901 opgevoer is was suksesvolle teaterwerke wat opgevolg word deur “The Cherry Orchard” of "Die Kersieboord" in 1904.
Die kersieboord van Anton Tsjechof
wysigIn hierdie stuk word die Russiese plattelandse lewe beskryf waar die doellose bestaan van die eienaars van die kersieboord beïnvloed word deur die moderne wêreld. Tsjechof behaal met hierdie stuk groot sukses en die Russiese skrywer, Tolstoi, vergelyk hom met die Franse skrywer, Maupassant. Sy realistiese onderwerpe word so natuurlik uitgebeeld dat daar amper niks in sy toneelstukke “gebeur” nie. Daar hang 'n neerslagtige gevoel oor die toneelstukke. Die karakters se lewens is doelloos of vol spyt oor wat hul wel in die lewe kon wees maar nie is nie.[12]
“Die kersieboord” (1904) is deur Konstantin Stanislavski, die regisseur, opgevoer in die Moskou Kunsteater. Alhoewel Tsjechof dit as 'n komedie beskou het, het Stanislavski dit as 'n tragedie hanteer. Die toneelstuk handel oor 'n Russiese landheerseres wat na haar familieplaas met 'n groot kersieboord terugkeer net voor dit op 'n veiling verkoop gaan word. Sy laat die verkoop van die plaas oor aan die seun van 'n vorige plaaswerker. Die familie verlaat die plaas terwyl hul moet hoor hoe die kersiebome afgekap word. Daarmee is die vorige era van Rusland onder die aristokrasie verby en word nou oorgelaat aan 'n middelklas wat hul nie met die vorige tye wil vereenselwig nie.
Die hoofkarakters is Madame Lyubov Andreievna Ranevskaya: Die plaas behoort aan haar. Sy verteenwoordig die trots van die aristokrasie, en is verward oor haar gevoelens vir haar ou huis. Haar smart tydens die dood van haar seun geen haar 'n emosionele diepte en keer dat sy net 'n groteske aristokratiese karakter word. Die meeste van die humor rondom haar ontstaan omdat sy nie finansies verstaan nie.
Peter Trofimov: Hy is 'n student wat “tussen studies” rondhang met sterk politiese oortuigings. Anya stel baie in hom belang. Peter is 'n oortuigde hervormer van die ou Rusland wat hom teen die aristokrasie of ou Tsaristiese regime gekeer het.
Boris Borisovich Simeonov-Pishchik: 'n Landheer en nog 'n ou aristokraat wat in 'n finansiële verknorsing verkeer. Alhoewel hy wat sy materiële toestand aan betref diep in die sop is, fuif hy en sosialiseer met die Gayevs.
Anya: 'n Jong, sterk 17 jarige meisie het haar ma gaan red wat in Parys van haar probleme probeer wegkom het. Sy is verlief op Trofimov en luister graag na sy idees oor die rewolusie, alhoewel 'n mens nie kan sê dat sy regtig met hom sou trou nie.
Varya: Sy is Lyubov's se aangenome dogter van 24. Sy bestuur die landgoed en is baie bekommerd oor die geldsake. Sy is die rots wat die familie saam hou. Sy het klaarblyklik 'n verhouding met Lopakhin, maar niemand weet ooit of hul ernstig daaroor is nie.
Leonid Andreieveitch Gayev: Die broer van Madame Ranevskaya. Hy is duidelik geskep as 'n komiese karakter, praterig en eksentriek. Hy is verslaaf aan die spel, biljart. Hy beeld die dekadente lewe van die aristokrasie uit. Hy probeer om hul landgoed te red, maar het op die ou einde nie die deursettingsvermoë om dit reg te kry nie.
Yermolai Alexeievitch Lopakhin: 'n Sakeman wat die middelklas verteenwoordig en 'n gevaar vir die artistokrasie inhou.
Charlotta Ivanovna: Sy is die melancholiese, eksentrieke goewernante van Anya. Sy hou almal besig met haar kaarttruuks en is ook 'n buikspreekster. Sy aanvaar haar ontslag aan die einde van die toneelstuk met pragmatisme.
Yepikhodov: Hy is 'n klerk en 'n sterk komiese karakter as gevolg van sy onhandige lompheid.
Dunyasha: Sy is 'n bediende.
Firs: Hy is 'n ou bediende van 87. Hy is eksentriek en dink dat die vrywording van die serfs 'n probleem vir Rusland skep. Hy simboliseer die verganklikheid van die ouer geslag en gesels met homself soos 'n versteurde persoon.
Yasha: Hy is 'n lyfbediende wat Lyubov oppad terug van Parys af vergesel. Hy verteenwoordig die jong Russiese geslag wat die ouer garde verag en 'n voetsoldaat sal wees in die Rewolusie.
Daar is ook 'n vreemdeling en 'n Posmeester wat die teenstand teen die aristokrasie uitbeeld, benewens gaste en ander bediendes.[13]
Die tema van die stuk beeld die futiliteit van die lewe uit – onvergenoegdheid met die lewe by die aristokrasie wat hul status probeer behou, benewens die bourgeoisie wat betekenis in hul nuutgevonde materiële status probeer vind. Dit gaan oor die opkoms van die middelklas, die plaaswerkers se opstand en die verval van die artistokrasie. Die karakters is net gewone mense met hul foute en eksentrieke idees. Hulle is funksionele karakters en verteenwoordig elkeen iemand van die Russiese eietydse lewe om só die temas van die stuk te ondersteun. Een van sy hooftemas is sosiale verandering en die vryheid van die werkersklas. Hy beeld Ranevskaya se onvermoë om haar probleme rakende haar landgoed op te los uit as kritiek op persone wat dit nie regkry om in die nuwe Rusland aan te pas waar die werkersklas ook nou regte het nie. Sy lewe in die waan van die verlede en praat altyd oor haar wyle seun. Sy pas ook nie finansieel aan by die nuwe realiteit van die opkoms van die serfs in Rusland nie, en vernietig sodoende hul gesin se lewens. Die tema “identiteit”, waar baie van die karakters hul eie droomlewens uitlewe, word ook in die drama ontgin. Die Gayev-familie lewe hoog terwyl hul eintlik ernstige finansiële probleme het. Ranevskaya reis na Parys en Gayev werk nie, maar speel biljart. Die vriende van die familie en die diensknegte of serfs lewe ook in hul eie verbeeldingswêrelde. Varaya, 'n aangenome dogter van 'n aristokraat is die huishoudster, Trofimov is 'n student maar hy is in werklikheid uit die universiteit geskors, Yasha dink hy is deel van die Paryse élite, maar is eintlik 'n Rus. Lopakhin, gebore as 'n serf of arbeider, is vir alle praktiese doeleindes 'n miljoenêr.
Anton Tsjechof het die grondslag gelê vir die “indirekte aksie” in 'n toneelstuk om op die wyse 'n indruk van realisme te skep. Hy gee inligting op 'n subtiele wyse weer; hy laat toe dat gesprekke in die middel ophou. Die karakters praat net van dramatiese gebeure en dit vind nie op die verhoog plaas nie, en so word dramatiese spanning geskep deur van die karakters afwesig te laat wees. Hy het die klassieke Aristoteliaanse storielyn geïgnoreer waar daar 'n opbou van spanning en 'n ontknoping is. Hy laat alles net soos in die lewe lyk. Daar gebeur nie veel nie, maar daar gebeur tog baie, veral in die gemoedere van die karakters.
Tsjechof het baie gedetaileerd gewerk. Alles op die verhoog moes funksioneel wees en iets beteken. Hy skep byvoorbeeld 'n gespanne atmosfeer in “The three sisters” wat beweer dat hul na Moskou toe moet gaan maar op die ou einde weet mens dat hulle nooit sal gaan nie. In Masha se laaste spreekbeurt verklaar sy: “Ons moet lewe … ons moet lewe”. Hierdie woorde word die teëlaarde vir Beckett se woorde in die Absurde teaterstuk genaamd “Waiting for Godot”, waar die karakter sê: “Ek kan nie aangaan nie, ek gaan aan”.
- Die verhaal bevat geheime waarvan die gehoor weet maar nie die karakters nie. Hierdie geheim word eers ontbloot in die klimaks van die toneelstuk. In die klimaks word die antagonis ook blootgestel en die protagonis se eer word herstel en ontvang dan sy/haar antwoord op die problematiek.
- Die hele aanvangsdeel word gewy aan die eksposisie van die stuk. Die hoofkarakter word dan in konfliksituasies met die antagonis/te geplaas in etlike opeenvolgende tonele. Dit moet dan 'n spanningslyn vorm. Die klimaks en ontknoping van die verhaal is geloofwaardig.
Voorbeelde van "Well-made plays":
- David Mamet: American Buffalo
- Tennessee Williams: A streatcar named Desire
- Arthur Miller: Death of a Salesman
- Anton Tsjechof: The Cherry Orchad, The three sisters
- Hendrik Ibsen: A doll’s house
Saam met Realisme het daar twee verdere strominge plaasgevind naamlik, Naturalisme en die Onafhanklike Teaterbeweging. Naturalisme was die gevolg van Darwin se lering en het in Frankryk posgevat. Die implikasies van Darwin se lering is dat jou gene en die omgewing jou lewe bepaal en dat vooruitgang die gevolg van ewolusie is wat op 'n wetenskaplike manier aangewakker kan word. Frankryk word nou 'n republiek en dit beteken dat daar Vryheid, Gelykheid en Broederskap is, wat naamlik die doelwitte van die Republikeine was. Die gewone man op straat word nou belangrik.
Opsomming van die hoofelemente van die Realistiese toneelstyl
wysigRealisme was gewild by die gehoor omdat gewone mense met die karakters kon identifiseer.
Die karakters het dikwels teen 'n saak opgestaan om hulself teen 'n onreg te beskerm.
Die fokus is op die innerlike lewe van die karakter en die verhaal kom tweede.
Die karakters is sielkundig benader en geloofbaar.
Dialoog is gegrond op alledaagse spraak.
Die gewone vierkantige stel is gebruik met die vierde muur wat verwyder is sodat die gehoor na die lewe binne die verhaal kan kyk.
Die gebeure speel gewoonlik binnenshuis af en die verhooginkleding is 'n spieëlbeeld van die werklikheid.
Hierdie beweging het Stanislavski se stelsel van realistiese spel beïnvloed en die Amerikaanse realisme spruit daaruit. Daar is met 'n Method Acting-styl in Amerika begin wat geskoei is op die Stanislavski-metode wat van die 1930’s tot en met die sestigerjare baie gewild was.
Realisme het die filmstyl grootliks beïnvloed.
Karakters se kostuums was outentiek.
Lees ook
wysigVerwysings
wysig- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston. Pagina 311
- ↑ Gane, M. 2008. August Compte. Oxon: Routledge.
- ↑ Burkhardt, F. 2008. Origins: Selected letters of Charles Darwin. VK: Cambridge University Press.
- ↑ Torrance, J. 1995. Karl Marx’s theory of ideas. New York: Cambridge University Press.
- ↑ Williams, S. 2006. Wagner and the romantic hero. VK: Cambridge University Press.
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston. Pagina 314
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston. Pagina 315
- ↑ Stayan, JL. 1997. Modern drama in theory and practice. Band 1: Realism and Naturalism. Great Britain: Cambridge University Press. Pagina 17
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston. Pagina 321
- ↑ Stayan, JL. 1997. Modern drama in theory and practice. Band 1: Realism and Naturalism. Great Britain: Cambridge University Press. Pagina 53
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston. Pagina 323
- ↑ Stayan, JL. 1997. Modern drama in theory and practice. Band 1: Realism and Naturalism. Groot-Brittanje: Cambridge University Press. Pagina 70 – 81
- ↑ Senelick, L. 2007. The complete plays: Anton Tsjechof. VSA: Norton Paperbag.
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston.
- ↑ Brockett, OG. 1974. The theatre: An introduction. (3de uitgawe). New York: Holt, Rinehart and Winston. Pagina 325