Rosa Keet

Rosa Keet (gebore 10 Februarie 1945 – ) is ’n Suid-Afrikaanse digter, skrywer, liedjieskrywer, dramaturg en draaiboekskrywer. Haar digbundels sluit in: Hystera (1974), Die boom van kennis (1976), Hier kan ons asemhaal (1979) en Spookstories (1988). Keet was gedurende haar loopbaan as skrywer by verskeie publikasie betrokke, onder meer The Friend, Donga en Rapport. Keet spits haar ook vir ’n groot gedeelte van haar loopbaan toe op die skryf van lirieke en die rol van musiek in teater. Keet is ook sedert 1986 betrokke by die skryf en vervaardiging van Afrikaanse televisiedramas en rolprente.

Rosa Keet
Geboorte	10 Februarie 1945 (1945-02-10) Senekal, Oranje-Vrystaat
Beroep	Digter, skrywer, dramaturg
Alma Mater	Universiteit van Kaapstad
Eggenoot/eggenote	Tim Robson (1966–1986)

Lewe en werk

Persoonlike lewe

Rosa Keet is op 10 Februarie 1945 op Senekal gebore. Haar ouers is die digter en dokter Albertus Daniël Keet en Catharina (Rina) van der Merwe, suster van die historikus P.J. van der Merwe. Sy is een van drie dogters van die egpaar en Ellen Botha, ook ’n bekende digter, is een van haar susters. Sy matrikuleer aan die Hoërskool Paul Erasmus op Senekal en studeer dan vir twee jaar aan ’n onvoltooide B.A.-graad aan die Universiteit van Kaapstad. Hierna werk sy as joernaliste in Bloemfontein en word vroueredaktrise van The Friend. Hier ontmoet sy die skilder Tim Robson, met wie sy op 15 Augustus 1966 trou. Hulle woon ’n jaar lank in Spanje, waar hulle boheems leef en skilder en skryf. Tim werk daarna by die nuusafdeling van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) en hulle vestig hulle in Johannesburg. Die egpaar het ’n dogter, Marissa, wat in 1967 gebore is.

Loopbaan

In Johannesburg werk Rosa vir ’n ruk in die sub-kantoor van Die Vaderland. Aanvanklik is sy ook aktief betrokke by die stigting van die Afrikaanse Skrywersgilde, waar sy sekretariële werk doen vir die noordelike streek. In 1976 is sy medestigter en dien op die redaksie van die tydskrif Donga. Later lê sy haar toenemend toe op die luisterliedjie en die toneel. Sy organiseer die heel eerste Musiek en Liriek-konserte vir die Markteater in Johannesburg, waarop kunstenaars soos Anton Goosen, Clarabelle van Niekerk, Jannie du Toit, Laurika Rauch en Louis van Rensburg optree. As vryskut lewer sy rubrieke oor die teater en resensies oor films en teateropvoerings vir Rapport en is vryskutvertaler, liriekskrywer en samesteller van verskeidenheidsprogramme vir die SAUK. Wanneer sy in 1986 skei, begin sy voltyds by die SAUK te werk as draaiboekskrywer en keurder van TV1-Drama in Afrikaans en later opdragredakteur vir Engels en Afrikaans Drama by SABC2. Sy is onder andere betrokke by die opdragte en ontwikkeling van draaiboeke vir Vierspel en Meeulanders en later ook by die organisering van werkwinkels vir nuwe skrywers, waaruit Langstraat voortkom, ’n televisiereeks van dertien episodes. Later is sy ook verantwoordelik vir die maak van rolprente, insluitende Max, the king of tears, ’n komedie met Tsotsi-Afrikaans, en Forgiven, ’n drama wat die probleem van versoening van polisielede en hulle slagoffers uit die apartheidsjare na demokrasie uitbeeld. Laasgenoemde was ’n koproduksie met ’n groot rolprentverspreider, die National Film and Video Foundation, en die Rotterdamse Filmfees. In 1988 verlaat sy Johannesburg om haar in Port Alfred in die Oos-Kaap te vestig.

Skryfwerk

Digkuns

Haar eerste gedig word op sewejarige ouderdom in die skooljaarboek gepubliseer en later publiseer sy ook in letterkundige tydskrifte, insluitende Standpunte en Donga. In haar debuutbundel Hystera (afgelei van die Grieks vir baarmoeder), spits sy haar toe op gedigte oor moederskap. Die bundel word in drie onderafdelings verdeel, naamlik Hystera, Hysterikos (die byvoeglike naamwoord) en Hysterektomia. Alle aspekte van moederskap kom onder die loep, insluitende swangerskap, geboorte, grootmaak en opvoeding van die kind en die kind-moeder verhouding. In Hystera 3 hunker die kind terug na die beskutting van die moeder se baarmoeder, terwyl Die twaalfde was ’n ametis die geboorte van Christus na die Vrystaat transponeer. In hierdie bundel is daar nog te veel gedigte wat nie verder gaan as die blote opnoem van fisiologiese besonderhede nie.

Boom van kennis verken die komplekse verhouding tussen man en vrou en lewe en dood, met ruim gebruik van die mitologie. Die ontwikkeling van die bundel hou regstreeks verband met ’n seisoene-siklus wat telkens voorafgegaan word deur vrugbaarheidsrites uit verskillende mitologieë, waar die man die rituele taak uitvoer in opdrag van die vrou, die seisoensmoeder. Die geboorte is ’n bevrydende ervaring en belangrike skeppingsdaad, gevolg deur die ontwikkeling, die erotiese en geslagsdrang, die sug na onsterflikheid en herlewing na die dood in verskeie vorms. Die bundel behoort as enkele gedig gelees te word wat open met ’n lofsang, gevolg deur ’n lang middelstuk (met beurtsange tussen man en vrou) en afsluit met ’n treursang.

In Hier kan ons asemhaal word die motiewe van lewe en dood, vrugbaarheid en onvrugbaarheid en vernietiging in verband gebring met die mens se hunkering na ’n metafisiese wese buite en bo sigself. Sy skep groteske beelde waardeur dood en lewensvernietiging uitgebeeld word, maar wil ook alle valse maskers afhaal sodat die werklikheid ontbloot kan word. Diereriem 6 (wanneer die bruin stof) beskryf die tot niet gaan van die mens aan die hand van die basiese elemente (stof of aarde, riviere of water, vlamme of vuur) tot daar net stilte heers en sluit dan af met ’n Bybelse verwysing met die suggestie dat God dan uit die stilte spreek. Geestig is die begrafnisversoeke in Anima Mundi 4 (’n Private ding) en die betragting van die self terwyl sy slaap in Gewete, met die effektiewe gebruik van “lyk” in die slotstrofe.

Die mitologie word sentraal gestel in Spookstories, waar onderskeidelik die skeppingsproses, die stoel as voorwerp (Stoelstories, waarin die digter haar kreatiwiteit tentoonstel met iets so gewoon as ’n stoel en vindingryk beskryf word hoe die spreker hierdie voorwerp ervaar); die mite van Herakles (Die heldedade van Herklaas, in eietydse idioom en in Afrika-konteks); en die skryfproses (Grondgedaantes) in vier afdelings aan die bod kom. Die titel van die bundel verwys dan na die mitologiese, wat soos ’n skim of spook die geskiedenis vergesel.

Versamelbundels

Van haar gedigte word opgeneem in verskeie versamelbundels van die Afrikaanse poësie, insluitende Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Woordpaljas, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Kraaines en Goudaar. In 2020 word haar gedigte ‘Matriargie’ en ‘’n Private ding’ in Vers en vrou opgeneem.

Lirieke

Sy skryf ook lirieke, waarvan die lied Moenie dat die kinders hoor nie, deur Laurika Rauch in Jan Scholtz se film April 1980 gesing word. Sy skryf ook lirieke vir Clarabelle van Niekerk. Haar kabaret, Homo erectus, word in 1992 deur studente van Rhodes Universiteit by die Grahamstad Kunstefees opgevoer. Hierdie kabaret steek die draak met die mens as dier en protesteer teen geweld en dinge wat die mens versleg. Dit handel ook oor liefde en die Afrikaner se plekkie onder die son, sonder om polities betrokke te raak. Rosa is samesteller en gedeeltelik skrywer van Kort voor lank wat deur Stephan Bouwer by dieselfde fees opgevoer word.

Publikasies

• 1974 – Hystera
• 1976 – Boom van kennis
• 1978 – Hier kan ons asemhaal
• 1988 – Spookstories

Bronnelys

Boeke

• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Internet

• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Keet,_Rosa
• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AKeet%2C+Rosa.&qt=hot_author