Rymskema

'n Rymskema is die skematiese weergawe van die eindryme in 'n gedig.

Die eerste rymklank word a genoem, die tweede b ensovoorts. Die volgende rymskemas word onderskei:

• a a a a = slagym
• a a b b c c = gepaarde rym
• a b a b = gekruisde rym
• a b b a = omarmde rym
• a b c a b c = verspringende rym

Gebroke rym

By gebroke rym onderbreek 'n nuwe rymklank die verwagte harmonie, in hierdie voorbeelde c.

• a b c b
• a a c a
• a b a c

Afwisselende rym

Afwisselende rym is 'n skema waarvolgens manlike- en vroulike rym om die beurt gebruik word.

Ook gekruisde rym word soms afwisselende rym genoem.

Dit word bewerkstellig deur die manlike verse met hoofletters aan te dui, en die vroulike verse met klein letters.

Die rymskema van Vondel se sonnet Wat wijsheyt Latium en Griecken houdgesloten (1626) word dan:

a B B a a B B a C C d E E d

En die van sy sonnet De diamante knoop van 't maghtigh Roomsch verbond (1631):

A b b A A b b A c c D e e D

Ander skemas

Sommige digvorme het 'n vaste rymskema:

• a a b a = oosterse of Persiese kwatryn
• a a b b a = limerick
• a b a a b = kwintet (vyfreëlige strofe)
• a b b a - a b b a - c d c - d c d = sonnet (die laaste twee strofe varieer)
• a a b - a a b - a a b - a a b - b = clausule (Gedurende die laat Middeleeue is die term clausule – oorspronklik die ritmiese einde van ’n Latynse volsin, en gedurende die Middeleeue ook die samevatting van ’n teks aan die slot daarvan – as sinoniem vir strofe gebruik)
• a a b c c b = tussenrym

By tersines word die volgende rymskemas soms gebruik:

• a b a - b c b - c d c - d e d = skakelrym
• a b c - a b c - d e f - d e f = verspringende rym

Binnerym

Soms word daar gebruikgemaak van 'n letter tussen hakkies om voor-, middel- en binnerym aan te dui:

• (a) b (a) b = voor- of middeirym en eindrym
• (a) (a) b = binnerym
• a (a) b = kettingrym

Rymdwang

Rymdwang is die term wat gebruik word vir daardie gevalle van rym waar 'n mens kan hoor of aanvoel dat die digter nie 'n gepaste rym gebruik nie, maar 'n gedwonge rym om by die rymskema te hou.

Soms is dit moeilik om te onderskei tussen rymdwang en 'n poëtiese innovasie ("Dit is altyd lente, in die oë van die tandheelkundige assistente")

Sien ook

• Digvorm
• Strofe
• Digkuns
• Kwatryn
• Tersine
• Sonnet

Bronnelys

• Ton den Boon, Stijlfiguren, Sde uitg., 2001, bls. 155 e.v.