Samuel Mqhayi
Samuel Edward Krune Loliwe Ngxekengxeke Mqhayi (S. E. K. L. N. Mqhayi, 1 Desember 1875 – 29 Julie 1945) was 'n Xhosa-dramaturg, essayis, kritikus, romanskrywer, biograaf, vertaler en digter wie se werke as instrumenteel beskou word in die standaardisering van die grammatika van isiXhosa en die behoud van die taal in die 20ste eeu.[1]
Samuel Edward Krune Loliwe Ngxekengxeke Mqhayi | |
|---|---|
 | |
| Gebore | 1 Desember 1875 Gqumahashe |
| Sterf | 29 Julie 1945 (op 69) Ntab'ozuko |
| Nasionaliteit | Suid-Afrikaans |
| Beroep | Digter, dramaturg, essayis, romansier, biograaf, vertaler |
| Noemenswaardige werke |
|
Lewe wysig
Mqhayi is in die dorpie Gqumahashe ('n ou Sendingstasie) in die Thyume-vallei naby Alice in die Oos-Kaap, Suid-Afrika, op 1 Desember 1875 as die seun van Ziwani Krune Mqhayi en Qashani Bedle gebore.[2] Mqhayi se ouers was Christene, met sy vader Ziwani, bekend as 'n toonaangewende man in sy kerk, wat bekend was om sy raad, prediking en sy sang. Mqhayi het sy primêre skoolopleiding in die Thyume-vallei begin. Op die ouderdom van nege het Mqhayi weggetrek met sy vader (sy moeder is oorlede toe hy twee jaar oud was) na Centane om by sy oom Nzanzana (die hoofman van die omgewing) te woon tydens die witgatboom-hongersnood van 1885. Mqhayi vertel dat die ses jaar wat hy in Centane deurgebring het 'n belangrike invloed uitgeoefen het oor hom en sy skrywes: "In daardie ses jaar het ek baie geleer ten opsigte van respek teenoor die Xhosa-leefwyse, insluitend die verfyndheid van die Xhosa-taal. ... As ek die afgelope ses jaar nie in Kentani [sic] was nie, sou ek nie my volk kon help nie ... dit was 'n manier om insig te verkry in die volkslewe van my volk." Toe Mqhayi 15 was, is sy oom oorlede en sy pa, wat na Grahamstad verhuis het, het sy suster gestuur om hom te gaan haal. Mqhayi het Lovedale College bygewoon waar hy studeer het om 'n onderwyser te word.[3] Mqhayi is in 1945 in Ntab'ozuko oorlede en is in Berlyn naby King William’s Town begrawe.
Werke wysig
Gedurende die 1890's het die drukpers gewild geword onder die swart gemeenskap in Suid-Afrika. In 1897 het die digter Allan Kirkland Soga, Tiyo Soga en andere hul eie koerant, The Voice of the People, bekendgestel. In een van sy prosa-geskrifte oor Izwi Labantu het Mqhayi besin oor sy teleurstelling met die verwestering van Afrika:[1]
Ukuhamba behlolela iinkosi zabo ezibahlawulayo umhlaba. Bahamba nalo ilizwi ukuba lihamba liba yingcambane yokulawula izikhumbani nesizwe, yathi imfuno yayinto nje eyenzelwe ukuba kuviwane ngentetho.[1]
Vertaling:
Menslike beweging op soek na die grond van stamhoofde, met gebruikmaking van God as instrument om konings en nasies te onderwerp en te oorheers. 'n Opvoeding wat so minderwaardig is dat dit slegs maar 'n instelling geword het ten einde slawe vir hul nuwe meesters voor te berei.[1]
In 1905 is Mqhayi aangestel in die Xhosa-Bybelhersieningsraad. Hy sou later daartoe bydra om Xhosa se grammatika en taalgebruik te standaardiseer, en het daarna 'n voltydse skrywer geword.[4] In 1907 skryf hy sy eerste roman in die Xhosa-taal, getiteld U-Samson, 'n aanpassing van die Bybelse verhaal van Simson, wat nou verlore is. In 1914 publiseer hy Ityala lamawele ("Die regsaak van die Tweeling"), 'n invloedryke isiXhosa roman en 'n vroeë verdediging van gewoontereg en die Xhosa-tradisie.[5] In 1925 skryf hy 'n biografie van John Knox Bokwe getiteld uJohn Knox Bokwe: Ibali ngobomi bakhe, wat in 1972 deur Lovedale Press gepubliseer is. Mqhayi het sewe stanzas tot Nkosi Sikelele 'iAfrika, wat oorspronklik deur Enoch Sontonga in 1927 geskryf is, bygevoeg. [6] Sy outobiografie is getiteld UMqhayi waseNtab'ozuko (Mqhayi van "Mount Glory").[7] In 1929 skryf hy Utopia, UDon Jadu.[8]
Mqhayi het bekendgestaan as Imbongi yakwaGompo (die digter van Gompo) en later Imbongi yesizwe (die digter van die (Xhosa) nasie).
Nalatenskap wysig
'n Jeugdige Nelson Mandela, wat hom as digter-laureaat van die swart volk beskou het, het Mqhayi minstens twee keer in die vlees gesien en hom tot sy oneindige plesier aangehoor. Nkosi Sikelel' iAfrika is deur verskillende Afrika-state aangeneem as 'n nasionale lied alleen of in kombinasie met 'n ander lied, insluitend Suid-Afrika, Namibië en Zambië. Hy het die Ester Bedford-prys vir Bantoeliteratuur in 1935 gewen.[8]
Bronne wysig
- Smith, David James. Jong Mandela. Kent: Weidenfeld & Nicolson, 2010.
Verwysings wysig
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "S E K Mqhayi: Piercing Curtains of Modernity". The Journalist. Besoek op 1 Augustus 2017.
- ↑ Mqhayi, Samuel Edward Krune (c. 1945). A short autobiography of Samuel Edward Krune Mqhayi. hdl:10962/19525.
- ↑ "The Sociological Imagination of S.E.K. Mqhayi". Leo Jonathan Schoots. Besoek op 1 Augustus 2017.
- ↑ Senekal, B. A. "Biografische gegevens". NEDWEB. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Desember 2012. Besoek op 19 April 2008.
- ↑ Opland, Jeff. 'The First Novel in Xhosa'. Research in African Literatures, Volume 38, Number 4, Winter 2007, pp. 87–110
- ↑ "S E K Mqhayi". Poetry International. Besoek op 1 Augustus 2017.
- ↑ Opland, Jeff (22 Desember 2007). "The first novel in Xhosa. (S.E.K. Mqhayi' USamson)". Indiana University Press. Besoek op 10 Augustus 2006.
- ↑ 8,0 8,1 Barber, Karin (2006). Africa's Hidden Histories: Everyday Literacy and Making the Self. Indiana University Press. ISBN 0-253-34729-7.
Eksterne skakels wysig
- "S.E.K. MQHAYI - A CALL TO ARMS". Kagablog. 3 Oktober 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Januarie 2008. Besoek op 19 April 2008.
- Sociological Imagination of S.E.K. Mqhayi