Silvertonbeleg

Die Silvertonbeleg verwys na die gyselaarneming van burgerlikes in die Volkskasbank in Silverton, Pretoria op 25 Januarie 1980. Op die dag was drie Umkhonto we Sizwe (MK)-lede, Stephen Mafoko, Humphrey Makhubo en Wilfred Madela, op pad om 'n beplande MK-sabotasiesending op brandstofdepots by Waltloo naby Mamelodi uit te voer. Toe hulle besef hulle word deur die Suid-Afrikaanse Polisie (SAP) agtervolg, het hulle in ’n poging om te ontsnap by ’n tak van die Volkskasbank in Silverton, Pretoria, gaan skuil. Hulle het 25 burgerlikes in die bank as gyselaar gehou en verskeie eise gestel, insluitend waaronder die vrylating van Nelson Mandela en 'n man genaamd Mange, asook R100 000 kontant en 'n vliegtuig om hulle na Maputo te vlieg.

Ná ’n reeks onderhandelinge, wat ingesluit het dat die polisie kos aan die MK-lede en gyselaars oorhandig, het ’n polisie-eenheid die bank bestorm en al drie gyselaarhouers is deur die polisie doodgeskiet. Twee burgerlikes, Valerie Anderson en Anna de Klerk, is ook dood en baie ander is in die skietgeveg gewond.

Die tydlyn van die ses-uur-beleg

12h00 – 13h15

• Drie gewapende MK-lede gaan die Volkskasbank binne; ooggetuieverslae verskil oor die presiese tyd.

• Die kaders neem 25 burgerlikes in die bank gyselaar en skuif hulle in 'n hoekhokkie in.

13h30 – 18h00

• Aangesien die fokus van die beleg op die grondvloer is, slaag bankpersoneel op die boonste verdieping daarin om die gebou te ontsnap. 'n Bankrekenmeester, Andre Theron, bly egter wegkruip.

• Lede van die Polisie se Teenterroriste-eenheid verkry toegang tot die Barclays Bankgebou daar naby. Die span het waarnemingtoerusting opgestel wat hulle in staat stel om deur middel van 'n periskoop te monitor wat in die Volkskasbank gebeur en elke klank deur middel van 'n bandopnemer en mikrofoon op te neem.

• Kaptein C.J. de Swardt en brigadier Lothar Neethling onderhandel met die MK-lede.

• Later word twee gyselaars vrygelaat met aantekeninge wat die MK-lede se eise uiteensit.

• Die MK-lede sing vryheidsliedjies om hul moraal te behou en gefokus te bly.

• Polisie kry toegang tot die kelderverdieping van die bank, met 'n trap buite sig. Hulle gaan na die eerste verdieping en na Andre Theron. Die polisie kan nou die toneel waarneem.

Ongeveer 18h30

• Die polisie blyk bereid te wees om op te tree. Die Polisiekommissaris, generaal Mike Geldenhuys, beveel dat die onmiddellike area ontruim moet word.

• Ambulanse beweeg nader aan die toneel en 'n groot skare omstanders word beveel om verder weg te beweeg.

19h05

• Die eerste sarsie geweervuur word gehoor.
• Dit is onduidelik of MK-kader Stephen Mafoko losgebrand het toe hy besef die polisie is in die gebou, en of die polisie eerste geskiet het.
• Humphrey Makhubo en Wilfred Madela word vinnig doodgeskiet, maar Mafoko gaan voort om op die polisie te skiet en 'n handgranaat te gooi. Willie Grobler, ’n kassier, gryp die granaat en probeer dit weggooi, maar dit ontplof en talle gyselaars word beseer.
• Die polisie het Mafoko doodgeskiet. Drie MK-lede sterf op die toneel.
• Die beseerdes word na die H.F.Verwoerd-hospitaal in die middestad van Pretoria gehaas. Gyselaar Valerie Anderson sterf op die toneel. Nog 'n gyselaar, Anna de Klerk, sterf ure later in die hospitaal.

Nadraai

In die maand ná die beleg het die polisie nege ANC-lede in hegtenis geneem. Al nege was deel van die 16 Junie-afdeling, 'n generasie MK-rekrute wat deur die Soweto-opstand van 1976 op die been gebring is.

Sien ook

• Silverton Siege (film), 'n 2022-film gebaseer op die gebeurtenis.

Bronne

• South African History Organisation, Silverton Siege, https://www.sahistory.org.za/article/silverton-siege , Besoek op 27 April 2022.