1922-staking: Verskil tussen weergawes

 

Die [[Afrikaner]] was voor die uitbreek van die [[Tweede Vryheidsoorlog]] in [[1899]] hoofsaaklik plattelands gevestig en het ’n bestaan as boer gemaak. Saam daarmee het ’n konserwatiewe en tradisionele lewenstyl gepaard gegaan. Die Tweede Vryheidsoorlog het hierdie vreedsame lewensstyl vir altyd verander. Plase is stelselmatig deur die oorlog vernietig en families is uitmekaar geskeur. Hierdie maatskaplike ellende het die Afrikaners na die stede gedryf en veral na [[Johannesburg]] en die voorstede aan die [[Witwatersrand]].

 

Aanvanklik het die Afrikaners 'n klein minderheid gevorm op die myne, maar hulle getalle het vinnig gegroei en het hulle later 'n meerderheid begin vorm. Om beter werksvoorwaardes te beding, het hulle aangesluit by die Mynwerkersunie, die grootste mynvakbond van daardie tyd. Die grotendeels Engelse karakter van die vakbond het ook begin verander namate die getal Afrikaanse lede toegeneem het. E.S. Hendricks was ’n Afrikaner in ’n prominente posisie, naamlik as adjunk-hoofsekretaris van die Mynwerkersunie, en T.C. Visser was erepresident. In die begin van die twintigerjare het die Afrikaners selfs die meerderheid lede van die Mynwerkersunie gevorm, alhoewel die bestuur nog steeds merendeels Engelse was.

 

Die toestande vir werkers was nie bevredigend nie. Mynverwante siektes, soos myntering, wat deur stof wat in die longe vassit veroorsaak word, het algemeen voorgekom. Daar was geen mediese versekering en ander voordele nie. Benewens hul slegte werks- en lewensomstandighede was hul werk permanent in die gedrang omdat die mynbase die Afrikaners teen goedkoop Chinese- en Swart werkers afgespeel het.

 

Die Kamer van Mynwese het gedreig om nog meer myne te sluit as die vakbonde nie tot loonverlagings sou instem nie. In Oktober [[1921]] het die mynhuise ongeag die teenkanting van die vakbondfederasie ''South African Industrial Federation (SAIF)'', waarvan die Mynwerkersunie deel was, voortgegaan met ingrypende maatreëls om kostes te bespaar, sonder winsverlaging.

 

Na die instelling van streng maatreëls om koste te bespaar en winste vir die maatskappye en base te verhoog, wat reeds in Oktober [[1921]] begin het, het sake in Desember ontplof. Die Kamer van Mynwese het besluit om 2000 wit werkers af te dank en met baie goedkoper swart werkers te vervang. Vir die vakbonde was dit die laaste strooi.

 

Die mynmaatskappye het die regering versoek om [[krygswet]] af te kondig. Smuts het nog getwyfel want hy was bekommerd dat die openbare mening teen hom sou draai. Die stakers het hulle egter gereed gemaak vir ’n aanval deur die regering en het in hul woonbuurte in die Witwatersrand, by name Benoni, Boksburg, [[Fordsburg]], [[Vrededorp]] en [[Brixton]], verskansings opgerig en oor die beweging van persone gewaak, om die insypeling van spioene en opstokers van die regering te verhoed. Die regering het daardeur feitlik beheer oor die Rand verloor.

 

Op 6 Maart het die stakers ’n optog na die middestad van Johannesburg gehou om hul eise te versterk. Dit het weer tot ’n botsing met die polisie gelei.

 

Die mynbase het hul sin gekry. Vir die mynmaatskappye was die meedoënlose optrede van die regering ’n vrybrief om nou met hul uitbuiting van die werkers onverpoos voort te gaan. Terwyl die goudproduksie van 1920 tot 1925 van 7,949,084 ons tot 9,341,049 ons per jaar gestyg het, het die gemiddelde lone in dieselfde tyd van 485 pond na 375 pond verminder. Na die staking is nog 15,000 blankes afgedank. Die werkers wat gelukkig was om weer aangestel te word, moes ’n salarisbesnoeiing van ’n derde aanvaar. Dit was op die vlak van 1914, terwyl die inflasie gesorg het dat die mynwerkers skaars kon oorleef op die ingekorte salaris.

 

Jan Smuts se harde optrede het sy aansien en gewildheid baie skade berokken. Baie mense was geskok dat hy ’n laksman van sy eie volk kon word. Die leier van die opposisie [[J.B.M. Hertzog]] het Smuts in die parlement beskryf as die Suid-Afrikaanse premier wat deur die geskiedenis onthou sal word as ''die man met bloed aan sy hande''.

 

Die nuwe pakt-regering, soos wat hulle bekend gestaan het, het ’n baie werkersvriendelike beleid gevolg. Hertzog, die nuwe premier, het met staatshulp nywerhede op die been gebring soos [[Yskor]], wat onder beheer van die staat was en dus meer na werkersbelange omgesien het as die maatskappye wat in die hande van Britse imperialiste was.

 

* Cameron, T en Spies, SB (reds.). Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika in woord en beeld. Kaapstad: Human& Rosseau, 1986.

* Davenport, TRH. South Africa. A modern history. Vierde uitgawe. London: Macmillan, 1991.

 

[[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]]