Anaxagoras: Verskil tussen weergawes

'''Anaxagoras''' ([[Grieks]]: Ἀναξαγόρας, Anaxagoras, "meester van die byeenkoms";) (Clazomenae, [[Ionië]], 500 v. Chr. - 428 v. Chr.) was 'n prevoor-[[Sokrates|Sokratiese]] Griekse [[filosoof]] en [[sterrekundige]]. Anaxagoras was die eerste filosoof wat die filosofie van Ionië na [[Athene]] gebring het. Hy het gepoog om 'n [[wetenskaplike]] beskrywing van die [[ellips]], die [[meteoroïde| meteoriet]], die [[reënboog]] en die [[son]] te gee. Hy wasis egter daarvan beskuldig dat hy die gevestigde [[godsdiens]] van sy tyd ondermyn enwat wordhom gedwinggenoodsaak het om na Lampsakus te vlug.

Anaxagoras is bekend daarvoor dat hy die kosmologiese konsep ''nous'' (verstand), as 'n orderingsmagordeningsmag, geskep het. Hy beskou [[toestand van materie|materie]] as bestaande uit 'n oneindige hoeveelheid van onvernietigbare primêre elemente. Die skepskepping en verdwyning van elemente word deur hom toegeskryf aan onderskeidelik vermenging en skeiding van dié onvernietigbare primêre elemente.

Hy is gebore in Clazomenae in Klein-Asië. Alhoewel hy Grieks was, het hy moontlik as 'n soldaat in die [[Persië|Persiese]] leër gedien toe Clazomenae onder beheerbedwang gebring is tydens die Ioniëse[[Ioonse opstand]].

Anaxagoras bring die [[natuurwetenskap|natuurwetenskaplike]] tradisie van Ionië na Athene. Sy waarneming van buiteruimse liggame en die val van meteoriete lei tot die formuleering van nuwe teorieë oor die universele orde. Hy poog om wetenskaplike verduidelikings vir die die elipsellips, die meteoriet, die reënboog en die son te gee. Die son beskryf hy as 'n massa brandende [[metaal]], groter as die Peloponnese [[skiereiland]]. Die ruimte liggameruimteliggame beweer hy is massas klip geskeurwat losgeskeur het van die [[aarde]] en aan die brand gesteek is deur vinnige rotasie. Hierdie teorieë bring hom in konflik met die populêre godsdiens van sy tyd. Anaxagoras se sieninge oor sake soos die buiteruimse liggame word beskou as gevaarlik.

Teen ongeveer 450 (v.C.) word Anaxagoras gearresteer deur PericlesPerikles se politieke opponente op die klag dat hy godsdienstige sieninge van sy tyd oortree. Dit het PericlesPerikles se mag van oortuiging geverg om sy vrylating te bewerstellig. Hy is egter gedwing om te verhuis van Athene na LampsacusLampsakos in Troad (c. 434–433 BCv.C.). HyDaar sterf daarhy indan ongeveerom en by 428 vCv.C. InwonersDie inwoners van LampsacusLampsakos rig daar 'n altaraltaar "Verstand en Waarheid" op ter nagedagtes aan hom en het die herdenking van sy dood vir baie jare daarna gevier.

Volgens Anaxagoras bestaan alle dinge (materie) van die begin. Maar aanvanklik het dit bestaan as baie klein fragmente van hulself, oneindig in hoeveelheid en onlosmaakbaar verbind. Alle dinge het bestaan in hierdie massa maar in 'n deurmekaar en onherkenbare vorm. Daar was sade (''spermata'') of miniature van byvoorbeeld koring, vlees en goud in die primitiewe mengsel, maar hierdie dele wat bymekaar hoort volgens hul geheel (die ''homoiomereiai'' van [[Aristoteles]]), moes ontrekonttrek word van die komplekskomplekse massa voor hulhulle 'n spesifieke naam of karakter kon kryverkry. Verstand reël die skeiding van wat bymekaar hoort en nie bymekaar hoort nie; ''panta chremata en omou eita nous elthon auta diekosmese''. Hierdie spesifieke element genoem verstand (''nous''), was nie minder beperk deur die chaotiese massa, maar, anders as die ''logos'' van [[HeraclitusHeraklitos]], staan dit suiwer en onafhanklik (''mounos ef eoutou''), 'n element van fyner tekstuur, in al sy manifestasies en oorals dieselfde. Hierdie subtiele agent, beskik oor alle kennis en mag, is veral beskou as in beheer van alle vorme van [[lewende materie|lewe]].

Verstand veroorsaak beweging. Dit roteer die primitiewe mengsel, beginendebeginnende by een punt en stelselmatig brei dit uit totdat dit tot die realitiet of dan die kosmos se bestaan lei. Maar self na die beste poging ten spyt, kan die oorspronklike vermening van dinge nie heeltemal ongedaan gemaak word nie. Nie een ding in die wêreld word oombliklik geskei nie, soos deur 'n hou van 'n byl nie.

Aristoteles beskuldig Anaxagoras daarvan dat hy nie onderskei tussen ''nous'' en ''psyche'' nie, terwyl [[Sokrates]] ([[Plato]], Phaedo, 98 B) beswaar hetmaak dat sy ''nous'' slegs 'n ''deus ex machina'' is en dat Anaxagoras weier om ontwerp en kennis aan die konsep toe te skryf.

Anaxagoras beskyf ook die fases in die proses om van die oorspronklike chaos na die huidige situasie te beweeg. Die skeiding tussen koue mis en warm eter was die eerste wat die chaos verbreek het. Die toename in koue, gee aanleiding tot water, aarde en klippe. Die sade van die lewe sweef in die lug wat deur reën aarde toe gebring word enom vegetasie te produseer. Diere, insluitende die mens, het ontstaan van die warm en vogtige klei.

Anaxagoras se denke dui op 'n keerpunt in die geskiedenis van filosofie. Hy het daartoe bygedra dat filosofiese spekulasie van die kolonies van [[Griekeland]] geskuif na Athene. Sy teorie van klein onderdeeltjies van voorwerpe (materie) en sy klem op die meganiese prosesse in die daarstelling van orde, het die weg gebaan vir latere atomiese atomies-gebasseerde teorieë. Anaxagoras se klem op die orde wat daargestel word deur intelligente verstand suggereer die teorie dat die natuur die werkwerkstuk is van ontwerp.

* [http://plato.stanford.edu/entries/anaxagoras/ artikelArtikel deur Patricia Curd in die Stanford Encyclopedia of Philosophy]