Keulen: Verskil tussen weergawes

|style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen'''

|- style="background:white"

|- style="background: white"

|style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:DEU Koeln COA.svg|center|75px]]

 

== Geografie en klimaat ==

Die stadsgebied van Keulen strek oor 405,15 vierkante kilometer, waarvan 230,25 aan die linkeroewer en 174,87 aan die regteroewer van die Ryn. Ten opsigte van sy oppervlak is Keulen na Berlyn en Hamburg die derde grootste stad van Duitsland.

Die hoogste punt in die Königsforst lê 118,04 meter bo [[seevlak]], die laagste in die Worringer Bruch 37,5 meter bo seevlak.

Die metropolitaanse gebied van Keulen lê in die oorgangsgebied van gematigde see- en kontinentale klimaat met milde winters (die gemiddelde temperatuur in Januarie is 2,4 °C) en gematigde somers (met 'n gemiddelde temperatuur van 18,3 °C in Julie). Die gemiddelde jaarlikse neerslag is 798 millimeter.

 

 

== Die Ryn en sy brûe ==

Die Ryn, wat in Keulen 'n wydte van vierhonderd meter (1 300 voet) bereik en oor 'n lengte van veertig kilometer (25 myl) deur die stad vloei, maak 'n groot boog in Keulen en verdeel die stad in twee verskillende helftes: Die linkeroewer, wat in die volksmond as die "ware Keulen" ("''wahre Kölle''") bekend staan, en die "''schäl Sick''" of regteroewer. Hier lê ook voormalige selfstandige stede soos Deutz en Mülheim, wat lankal by Keulen ingesluit is.

 

 

== Geskiedenis ==

=== Die Romeinse tydperk ===

==== Oppidum Ubiori en Colonia Agrippina ====

Oorspronklik het 'n klein Germaanse volk met die Latynse naam ''Eburones'' op die linkeroewer van die Ryn gewoon. In die jaar 53 v.C. is hulle deur [[Julius Caesar|Gaius Julius Caesar]] verslaan en feitlik uitgewis. 'n Ander volk in die gebied, die Ubiërs, het besluit om liewer geen weerstand teen die veroweraars te bied nie en eerder 'n verbond met die Romeine te sluit. Die Romeinse veldheer [[Marcus Vipsanius Agrippa|Agrippa]], 'n skoonseun en vriend van keiser [[Augustus]], het die Ubiër-nedersetting van die regter- na die linkeroewer van die Ryn verskuif. Die versterkte nedersetting ''oppidum Ubiori'', wat in [[39 v.C.]] ontstaan het, was die voorloper van die stad Keulen. Ubiërs het vervolgens as hulpsoldate 'n belangrike rol by die militêre beskerming van die Ryngrens gespeel.

 

 

=== Die middeleeue ===

Onder die heerskappy van [[Karel die Grote]] het 'n nuwe bloeitydperk vir Keulen begin. In 795 was die stad die setel van 'n aartsbiskop. Met Karel se oorwinning oor die Sakse het Keulen van die periferie na die sentrum van die ryk beweeg en tot 'n belangrike godsdienstige en ekonomiese metropool en die grootste stad in Duitsland gegroei. Ondanks die teenstellings tussen die biskoppe en die welvarende burgery sedert die laat elfde eeu was Keulen gedurende die 12de eeu die grootste stad noord van die Alpe, met 'n oppervlak van sowat 400 hektaar binne sy stadsmuur en meer as 35 000 inwoners. 'n Aantal voorstede is by Keulen ingelyf, en daar was steeds omvangryke boubedrywighede. Net soos in Jerusalem was daar twaalf stadspoorte, terwyl langs die Ryn 'n bykomende dertig toegange gebou is.

 

 

Danksy die bydraes van welvarende burgers is talle kerke en kloosters opgerig. In 1248 is die grondsteen van die gotiese katedraal gelê, die grootste kerkgebou wat ooit in Keulen opgerig is. Die katedraal is volgens die voorbeelde uit [[Frankryk]] ontwerp, tog is dit eers in die laat 19de eeu voltooi.

In die 13de eeu het Keulen een van die belangrikste Europese handelsentrums geword, en was naas die Franse stad [[Bordeaux]] die grootste uitvoerhawe vir [[wyn]], met Engeland as een van die vernaamste bestemmings. Ander belangrike handelsgoedere was [[sout]], [[haring]]s, [[wol]], [[tekstiel]]e, swaarde, juweliersware, basalt en leiklip. Die invoering van die sogenaamde ''stapelreg'', waarvolgens uitheemse handelaars hulle ware eers op die plaaslike mark moes aanbied voordat hulle verder mog trek, het die ekonomiese groei vanaf [[1255]] bevorder en die politieke selfbewussyn van die Keulense burgery steeds verder aangewakker. Met hulle neerlaag in die slag van Worringen op [[5 Junie]] [[1288]] het die klerus sy politieke leiersrol kwytgeraak, en Keulen het feitlik 'n vrye ryksstad geword.

Die mag het nou by vyftien patrisiërgesinne berus, wat van Keulen in die 14de en 15de eeu die rykste stad in die Duitse Ryk gemaak het. Die universiteit van Keulen, wat deur die welgstelde burgery in [[1388]] gestig is, was die eerste wat sy ontstaan nie aan die keiser of 'n vors te danke gehad het nie. Keulen het by die ''[[Hanse]]'', die magtige vereniging van Noord-Duitse handelstede, aangesluit en sy handelsbetrekkinge dwarsoor Duitsland uitgebrei.

 

 

=== Ekonomiese agteruitgang en Dertigjarige Oorlog ===

Die geleidelike ekonomiese agteruitgang moet toegeskryf word aan die vinnig veranderende ekonomiese toestande. Met die ontdekking van [[Amerika]] het die seehandel al hoe belangriker geword, terwyl ook die ambagsmanne en kunstenaars met die invoering van nuwe produkte en produksiemetodes groot moeilikhede ondervind het.

 

 

=== Franse Rewolusie en industrialisering ===

Op [[6 Oktober]] [[1794]] is Keulen deur Franse troepe beset, en die ideale van die [[Franse Rewolusie]] het 'n einde aan die erfenis van die middeleeue en die selfregerende status van die stad gemaak. Een van die belangrikste veranderings was die sekularisasie, waarby talle [[klooster]]s en kerke gesluit en onteien is.

 

 

=== Die Tweede Wêreldoorlog ===

Op [[31 Mei]] [[1942]] is Keulen vir die eerste keer deur die bomme van 'n gealliëerde lugaanval getref, en teen die einde van die [[Tweede Wêreldoorlog|oorlog]] was meer as 90 persent van die stad se woonhuise en alle brûe oor die Ryn verwoes. Van die driekwart miljoen inwoners het meer as 20 000 as gevolg van die bombardemente gesterf, en honderdduisende is geëvakueer of het na die plattelandse gebiede van die omgewing gevlug. In [[Mei]] [[1945]] was daar nog net 40 000 Keulenaars in die stad.

 

 

=== Heropbou en ekonomiese groei na die Tweede Wêreldoorlog ===

Kort na die einde van die [[Tweede Wêreldoorlog]] het reeds sowat 400 000 Keulenaars na hulle stad teruggekeer, en met die invoering van die nuwe geldstelsel in die jaar [[1948]] het die grootskaalse heropbou van die stad se historiese geboue begin. Die vooroorlogse bevolkingsvlakke is nogtans eers weer in 1959 bereik.

 

 

== Ekonomie ==

Die metropolitaanse gebied van Keulen is met sowat 2,5 miljoen inwoners die derde grootste nywerheidsentrum van Duitsland. In die laaste jare handhaaf ook die dienstesektor 'n stewige en bestendige groeikoers.

 

 

== Museums ==

Keulen beskik oor 'n aantal museums met eersterangse versamelings. Terwyl die meeste beduidende Duitse museums teruggaan op koninklike versamelings, is Keulen se belangrikste museums deur plaaslike burgers en versamelaars gestig.

 

Die '''Romeins-Germaanse Museum''' (''Römisch-Germanisches Museum'') is in [[1946]] deur Hugo Borger as "'n supermark van die vroeë geskiedenis" gestig en besit indrukwekkende argeologiese vondse uit die prehistoriese, Romeinse en Merowingiese tydperke, waaronder die inskripsie ''CCAA'' van die oorspronklike Romeinse stadspoort.

 

Die museum se huidige gebou naby die katedraal van Keulen is op die bouvalle van 'n 3de eeuse Romeinse villa, wat in [[1941]] tydens die bou van 'n bunker ontdek is, opgerig en in [[1974]] ingewy. Die villa se hoofvertrek pronk met 'n peristylehuis (suilegang) en die beroemde Dionysos-mosaiek. Die museumsgebou met sy binnehowe is deur die argitekte Klaus Renner en Heinz Röcke volgens die argitektoniese grondvorme van die Romeinse villa ontwerp, alhoewel sy moderne boustyl eintlik nie by sy omgewing pas nie.

 

 

== Vervoer ==

Die Konrad-Adenauer-lughawe van Keulen/Bonn is die vierde grootste in Duitsland (die tweede grootste vir lugvrag en sewende grootste ten opsigte van passasiersgetalle).

 

 

== Kookkuns ==

Keulen pronk met 'n ryk kulinêre tradisie, wat oor baie eeue heen ontwikkel het en steeds plaaslike bestanddele op 'n geskikte manier met ingevoerde en soms selfs eksotiese elemente vermeng het. Weens die internasionale handelsbetrekkinge het haring, mossels en talle [[spesery]]e al vroeg deel van die plaaslike kookkuns geword. In die Middeleeue, toe [[salm]]s in die Ryn nog volop was, is hierdie [[vis]]soort as 'n gereg vir arm mense beskou, terwyl haring net op die spyskaart van welgesteldes verskyn het. Rynlandse ''Heringsstipp'' met [[appel]]s, [[ui]]e en room is 'n tipiese gereg, wat uit hierdie periode dateer.

 

 

== Susterstede ==

 

== Bronne ==

 

== Verwysings ==

 

== Eksterne skakels ==

{{CommonsKategorie|Cologne}}

* [http://www.stadt-koeln.de Amptelike webwerf]

 

[[Kategorie:Keulen| ]]