Belgiese koloniale ryk: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Geskep deur die bladsy "Belgian colonial empire" te vertaal |
|||
Lyn 1:
Die '''Belgiese Koloniale Ryk ''' ([[Frans]]:<span> </span><span lang="fr">''Empire colonial belge''</span>; [[Nederlands]]:<span> </span><span lang="nl">''Belgisch koloniaal rijk''</span>) het uit drie kolonies bestaan, wat vanaf 1885 tot 1962 deur [[België]] beheer is. Die Belgiese Kongo (vandag [[Demokratiese Republiek van die Kongo]]), Ruanda-Urundi (vandag [[Rwanda]] en [[Burundi]]) en 'n konsessie in China.
Die ryk was anders, as met die meeste ander Europese koloniale magte, in die sin dat rofweg 98% van die koloniale ryk net een kolonie (sowat 76 keer groter as [[België]])- die Belgiese Kongo- was die persoonlike eiendom van [[Leopold II van België]], en is nooit deur politieke of militêre optrede deur die Belgiese staat verkry nie.
Die Belge neig om eerder na "die kolonies" te verwys as "die ryk".<span class="mw-ref" id="cxcite_ref-1" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-1">[[#cite_note-1|<span class="mw-reflink-text"><nowiki>[lower-alpha 1]</nowiki></span>]]</span><span class="mw-ref" id="cxcite_ref-1" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-1"></span> Anders as die ander lande in hierdie tydvak van die geskiedenis met buitelandse kolonies soos met die [[Britse Ryk]] of die [[Duitse Keiserryk]], het België nooit 'n monargie-tipe van 'n [[Keiser]] gehad nie.
== Agtergrond ==
[[België]] het sy onafhanklikheid in 1830 verkry met die [[Belgiese Rewolusie]] teen die Nederlandse regering van die [[Verenigde Koninkryk van die Nederlande]]. Teen die tyd wat die Belgiese onafhanklikheid in 1839 wêreldwyd erken is, het die meeste Europese lande reeds kolonies en protektorate buite Europa gehad, en het reeds begin om invloedsfere te vorm.
Gedurende die 1840's en 1850's het [[Leopold I van België]] verskeie voorstelle om oorsese gebied te kry, tentatief ondersteun. In 1843 sluit hy 'n kontrak met Ladd & Co. om die [[Koninkryk Hawaii]] te koloniseer, maar die transaksie word nie beklink nie toe Ladd & Co. finansiële probleme ondervind.<ref name="evidence">{{Sjabloon:Cite book|title=Report of the proceedings and evidence in the arbitration between the King and Government of the Hawaiian Islands and Ladd & Co., before Messrs. Stephen H. Williams & James F. B. Marshall, arbitrators under compact|authors=[[John Ricord]], Stephen H. Williams, James F. B. Marshall|publisher=C.E. Hitchcock, printer, Hawaiian Government press|year=1846|url=https://books.google.com/books?id=s2iW_IL-mlkC}}</ref> Belgiese handelaars het ook hul invloed na [[Wes-Afrika]] begin uitbrei. Dit het ook deur die mat geval met die [[Rio Nuñez Incident |Rio Nuñez Incident]] van 1849 en die groeiende Anglo-Franse wedywering in die streek.
Teen die tyd wat die tweede Belgiese koning, [[Leopold II van België|Leopold II]]. gekroon is, het die entoesiasme vir kolonialisme in België begin taan. Daaropvolgende regerings het koloniale ekspansionisme as ekonomies en polities riskant beskou, en fundamenteel nie-lonend. Dit het veroorsaak dat Leopold aanvanklik gedwing was om sy koloniale drome sonder die steun van die Belgiese staat te verwesenlik.
== Groot besettings ==
=== In die Kongo ===
==== Kongo Vrystaat (1885-1908) ====
[[Lêer:Victim_of_Congo_atrocities,_Congo,_ca._1890-1910_(IMP-CSCNWW33-OS10-19).jpg|duimnael|'n Wit s[[Sendeling|endeling]] poseer saam met 'n Kongolese man wat deur die regering van die Kongo Vrystaat vermink is.]]
Die kolonisering van die Kongo het in die laat 19e eeu begin. [[Leopold II van België]], gefrustreer omdat sy volk nie enige internasionale mag of prestige het nie, het die regering probeer oortuig om die koloniale ekspansionisme rondom die grootliks onontginde Kongo-kom te onderstreun. Die regering se onwilligheid het aanleiding gegee dat Leopold op sy eie 'n kolonie gaan skep het. 'n Aantal Westerse moondhede het Leopold se planne gesteun- hoofsaaklik omdat Leopold die buffer tussen die opponerende koloniale magte op die kontinent sou wees. Die Belgiese koning verwerf toe vir homself erkenning vir sy eie persoonlike kolonie, die Kongo Vrystaat, in 1885.<span class="mw-ref" id="cxcite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-0" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-0">[[#cite_note-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935-3|<span class="mw-reflink-text"><nowiki>[2]</nowiki></span>]]</span><span class="mw-ref" id="cxcite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-0" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-0"></span>
Die Kongo Vrystaat-regering het die Kongo vir sy natuurlike hulpbronne uitgebuit, eers vir ivoor, en later vir die rubber wat baie vinning in 'n waardevolle kommoditeit ontwikkel het. Met die hulp van die koloniale militêre mag, Force Publique, is die gebied in private konsessies opgedeel. Die Anglo-Belgian India Rubber Company (ABIR), onder meer, het geweld en brutaliteit gebruik om geld uit die gebied te maak. Die bewind in die Kongo het van gedwonge handearbeid, moord en verminking gebruik gemaak om die plaaslike Kongolese te dwing om die rubber te produseer. Miljoene Kongolese is na raming in die tydperk dood.<ref>[http://www.religioustolerance.org/genocong.htm Religious Tolerance Organisation: ''The Congo Free State Genocide'']. </ref> Baie van die mense is dood aan nuwe siektes wat deur die koloniste die land ingebring is, soos p[[Pokke|okke]] wat byna die helfte van die bevolking in die gebiede rondom die laer [[Kongorivier]] uitgewis het.<ref>[https://books.google.com/books?id=8DSa_viBgsgC&pg=&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false John D. Fage, ''The Cambridge History of Africa: From the earliest times to c. 500 BC'',] Cambridge University Press, 1982, p. 748. </ref>
[[Lêer:Vauthier_Rene_Le_Congo_Belge_159_Les_sentinelles_de_la_Princesse_Clementine.JPG|links|duimnael|Afrika-troepe wat deur die Kongo Vrystaat gewerf is.]]
Daar word algemeen aanvaar die vermindering van die bevlolking van die Kongo kan toegeskryf word aan buitengewone hoë sterfgevalle tydens die Kongo Vrystaat-tydperk, maar die ramings van die werklike getalle wissel. Hoewel die getalle skattings is, word daar geglo dat soveel as tien miljoen Kongolese in dié tyd dood is,<ref name="hochschild">Hochschild.</ref><ref>{{Sjabloon:Cite book|title=Histoire générale du Congo: De l'héritage ancien à la République Démocratique|author=Isidore Ndaywel è Nziem}}</ref><ref>{{Sjabloon:Cite web|title=Congo Free State, 1885-1908|url=http://www.yale.edu/gsp/colonial/belgian_congo/|accessdate=6 October 2013}}</ref><ref>http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3516965.stm</ref> wat 'n vyfde van die bevolking uitgemaak het. Aangesien die eerste sensus eers in 1924 gedoen is, is dit moeilik om die doodstelling van die tyd te kwantifiseer en die syfers is deur sommiges in twyfel getrek. William Rubinstein maak daarop aanspraak dat Adam Hochschild se syfers spekulatiewe ramings is wat op baie min bewyse gegrond is. <ref>Rubinstein, W. D. (2004). </ref>
Hoewel die Kongo Vrystaat nooit 'n amptelik 'n Belgiese kolonie was nie, was die land tog die hoof begunstigde in terme van handel en die indiensneming van sy burgers. Leopold II het aansienlike rykdomme met die uitvoere van rubber en ivoor oor die loop van gewere, bymekaar gemaak. Baie hiervan is op die talle projekte bestee om [[Brusselse Hoofstedelike Gewes|Brussel]]<nowiki/>s, [[Oostende]], en [[Antwerpen]] op te bou.
==== Belgiese Kongo (1908-1960) ====
[[Lêer:Soldiers_in_the_Belgium_Congo_-_NARA_-_197079.jpg|duimnael|Force Publique soldate uit die Belgiese Kongo in die Tweede Wêreldoorlog]]
Leopold het erkenning gekry vir sy persoonlike kolonie, die Kongo Vrystaat, in 1885.<span class="mw-ref" id="cxcite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-1" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-1">[[#cite_note-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935-3|<span class="mw-reflink-text"><nowiki>[2]</nowiki></span>]]</span><span class="mw-ref" id="cxcite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-1" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-FOOTNOTEPakenham1992253.E2.80.935_3-1"></span> Teen die draai van die eeu het die geweld wat deur die Kongo Vrystaat amptenare op die inheemse bevolking toegepas is, en die gewetenlose stelsel van ekonomiese stroping tot intense diplomatieke druk op België gelei om amptelike beheer oor die land te neem. Dit het inderdaad toe met die stigting van die [[Belgiese Kongo]] in 1908 gebeur.<span class="mw-ref" id="cxcite_ref-FOOTNOTEPakenham1992588.E2.80.939_11-0" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-FOOTNOTEPakenham1992588.E2.80.939_11-0">[[#cite_note-FOOTNOTEPakenham1992588.E2.80.939-11|<span class="mw-reflink-text"><nowiki>[10]</nowiki></span>]]</span><span class="mw-ref" id="cxcite_ref-FOOTNOTEPakenham1992588.E2.80.939_11-0" rel="dc:references" contenteditable="false" data-sourceid="cite_ref-FOOTNOTEPakenham1992588.E2.80.939_11-0"></span>
Die Belgiese bewind in die Kongo was gegrond op die "koloniale drie-eenheid" (''trinité coloniale'') van r[[Regering|egering]]-, [[Christendom]]- en p[[Privaatmaatskappy|rivaatmaatskappy]]-belange.{{Sjabloon:Sfn|Turner|2007|p=28}}<span class="mw-ref" id="cite_ref-FOOTNOTETurner200728_12-0" rel="dc:references" contenteditable="false"></span> Die bevoordeling van Belgiese sakebelange het beteken dat groot bedrae kapitaal in die Kongo gepomp is en dat individuele streke gespesialiseerde ekonomieë geword het. Gedurende die [[Eerste Wêreldoorlog]] is die Kongolese soldate in gevegte teen die Duitse magte gebruik in die gebiede wat vandag bekend staan as [[Rwanda]] en [[Burundi]]. Die gebiede is toe onder Belgiese beheer geplaas. Rasse-segregasie was wyd in die Kongo toegepas. Die groot getalle wit immigrante, wat na die [[Tweede Wêreldoorlog]] na die Kongo uitgewyk het, het uit die wye sosiale spektrum gekom, maar is nogtans deur die bank altyd beter as die swartes behandel.{{Sjabloon:Sfn|Turner|2007|p=29}}<span class="mw-ref" id="cite_ref-FOOTNOTETurner200729_13-0" rel="dc:references" contenteditable="false"></span>
[[Lêer:Monument_Albert_Kinshasa_5.JPG|links|duimnael|Belgiese koloniale amptenare in Leopoldville, 1938 ]]
Kongolese troepe is in die [[Tweede Wêreldoorlog]] ontplooi en het gesorg dat die Italianers uit Oos-Afrika kolonies verdryf is. In die 1940's en 1950's het daar grootskaalse verstedeliking in die Kongo plaasgevind, en die koloniale administrasie het met verskeie ontwikkelingsprogramme begin om die gebied in 'n "modelkolonie" te omskep.{{Sjabloon:Sfn|Freund|1998|pp=198–9}}<span class="mw-ref" id="cite_ref-FOOTNOTEFreund1998198.E2.80.939_14-0" rel="dc:references" contenteditable="false"></span> een van die resultate hiervan was die ontwikkeling van 'n nuwe middelklas van Europese-Afrikane "''évolués''" in die stede.{{Sjabloon:Sfn|Freund|1998|pp=198–9}}<span class="mw-ref" id="cite_ref-FOOTNOTEFreund1998198.E2.80.939_14-1" rel="dc:references" contenteditable="false"></span> Teen die 1950's het die Kongo 'n loonwerkersmag so groot soos in enige ander Afrika-kolonie gehad.{{Sjabloon:Sfn|Freund|1998|p=198}}<span class="mw-ref" id="cite_ref-FOOTNOTEFreund1998198_15-0" rel="dc:references" contenteditable="false"></span>
As gevolg van 'n wydverspreide en groeiende, radikale sin vir Afrika-nasionalisme, het die Kongo in 1960 onafhanklikheid verkry, en die Republiek van die Kongo-Léopoldville onder [[Patrice Lumumba]] en Joseph Kasa-Vubu geword. Die swak verhoudinge tussen die verskillende faksies in die Kongo, die voortdurende inmenging van België in die Kongolese huishoudelike aangeleenthede, en die toetrede van groot rolspelers in die [[Koue Oorlog]], het veroorsaak dat die land vanaf 1960 tot 1965 in vyf jaar van oorlog en politieke onstabiliteit verval het. Dit het bekend geword as die Kongo-krisis. Die krisis het uiteindelik tot 'n einde gekom met die bewindsoorname deur Joseph Désiré Mobutu (Mobutu Sese Seko).
=== Ruanda-Urundi (1916-1962) ===
Ruanda-Urundi was 'n deel van [[Duits-Oos-Afrika]] en onder die beheer van Belgiese militêre besetting van 1916 tot 1924, in die tyd na die [[Eerste Wêreldoorlog]] toe die Duitsers met die [[Oos-Afrika-veldtog]] uit die kolonie verdryf is. Dit is vanaf 1924 tot 1945 aan Belgiese beheer toegewys en later as 'n VN trustgebied tot 1962 onder Belgiese administrasie geplaas. Dit het toe die onafhanklike state van [[Rwanda]] en [[Burundi]] geword.
== Geringe besettings ==
=== Santo Tomás, Guatemala (1843-54) ===
[[Lêer:SantoTomasdeCastilla.jpg|duimnael|Belgiese gebiede in Guatemala (1845)]]
[[Lêer:Etablissement_Belge_de_Santo_Thomas.jpg|duimnael|Uitsig oor die Belgiese kolonie van Santo Thomas]]
Toe [[Leopold I van België]] in 1842 'n skip na [[Guatemala]] stuur en die Belge die land se natuurlike rykdomme sien, is daar besluit om in Santo Tomas de Castilla te bly en die gebied se infrastruktuur op te bou. Rafael Carrera het die gebied teen 'n betaling van 16 000 Pesos per jaar, betaalbaar aan die Guatemala parlement, vir die Belge gegee. Op 4 Mei 1843 vaardig die Guatemala parlement 'n dekreet uit en gee die distrik van Santo Tomas "vir altyd" aan die ''Compagnie belge de colonisation'', 'n private Belgiese maatskappy onder die beskerming van Leopold I. Die Belgiese poging om Guatemala te koloniseer kom in 1854 tot 'n einde weens 'n tekort aan finansies en die hoë dodesyfer as gevolg van g[[Geelkoors|eelkoors]], m[[Malaria|alaria]], en ander e[[Endemies (ekologie)|ndemies]]<nowiki/>e tropiese siektes.<ref name="britannica">[http://www.britannica.com/eb/article-9065650/Santo-Tomas-de-Castilla "Santo Tomas de Castilla], ''Britannica Encyclopedia''</ref>
=== Tianjin Konsessie (1902-1931) ===
Saam met verskeie ander Europese moondhede en die VSA, het België 'n klein Konsessie (gebied) (Chinees: zujie, 租界) van 'n paar vierkante kilometers in die stad van Tianjin gekry as gevolg van die Boxer Rebellie in China. Dit was eintlik 'n handelspos en nie 'n kolonie nie.
=== Isola Comacina (1919) ===
Die eiland Comacina is in 1919 aan Koning Albert I van België vir een jaar bemaak en het 'n enklawe onder die soewereniteit van België geword. Na 'n jaar is dit in 1920 aan die Italiaanse staat teruggegee.
=== Tangier Internasionale Sone (1928-1956) ===
In 1928 sluit België, Italië en Portugal by die Tangier Protokol aan met die doel om die geskil tussen Frankryk, Spanje en die VSA oor beheer van Tangier te besleg. Van die twaalf administrateurs was België die laaste twee gewees.
== Lees ook ==
* History of Belgium
* Foreign relations of Belgium
== Notas en verwysings ==
=== Voetnotas ===
<div class="reflist" style=" list-style-type: lower-alpha;">
</div>
=== Verwysings ===
{{Reflist|2}}
== Nog leesstof ==
* {{Sjabloon:Cite book|last=Anstey|first=Roger|coauthors=|title=King Leopold's Legacy: The Congo under Belgian Rule 1908-1960|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|year=1966|month=|isbn=}}<cite class="citation book" contenteditable="false">Oxford: Oxford University Press.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ABelgian+colonial+empire&rft.aufirst=Roger&rft.aulast=Anstey&rft.btitle=King+Leopold%27s+Legacy%3A+The+Congo+under+Belgian+Rule+1908-1960&rft.date=1966&rft.genre=book&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span>
* {{Sjabloon:Cite book|last=Nzongola-Ntalaja|first=Georges|coauthors=|title=The Congo From Leopold to Kabila: A People's History|publisher=Zed Books|location=London|year=2002|month=|isbn=978-1-84277-052-8}}<cite class="citation book" contenteditable="false">[[ISBN]] 978-1-84277-052-8.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ABelgian+colonial+empire&rft.aufirst=Georges&rft.aulast=Nzongola-Ntalaja&rft.btitle=The+Congo+From+Leopold+to+Kabila%3A+A+People%27s+History&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-84277-052-8&rft.place=London&rft.pub=Zed+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span>
* {{Sjabloon:Cite book|ref={{harvid|Freund|1998}}|last1=Freund|first1=Bill|title=The Making of Contemporary Africa: The Development of African Society since 1800|date=1998|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0-333-69872-3|edition=2nd}}<cite class="citation book" id="CITEREFFreund1998" contenteditable="false">[[ISBN]] 978-0-333-69872-3.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ABelgian+colonial+empire&rft.aufirst=Bill&rft.aulast=Freund&rft.btitle=The+Making+of+Contemporary+Africa%3A+The+Development+of+African+Society+since+1800&rft.date=1998&rft.edition=2nd&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-333-69872-3&rft.place=Basingstoke&rft.pub=Palgrave-Macmillan&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span>
* {{Sjabloon:Cite book|ref={{harvid|Pakenham|1992}}|last=Pakenham|first=Thomas|authorlink=Thomas Pakenham (historian)|title=The Scramble for Africa: the White Man's Conquest of the Dark Continent from 1876 to 1912|year=1992|publisher=Abacus|location=London|isbn=978-0-349-10449-2|edition=13th}}<cite class="citation book" id="CITEREFPakenham1992" contenteditable="false">[[ISBN]] 978-0-349-10449-2.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ABelgian+colonial+empire&rft.aufirst=Thomas&rft.aulast=Pakenham&rft.btitle=The+Scramble+for+Africa%3A+the+White+Man%27s+Conquest+of+the+Dark+Continent+from+1876+to+1912&rft.date=1992&rft.edition=13th&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-349-10449-2&rft.place=London&rft.pub=Abacus&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span>
* {{Sjabloon:Cite book|ref={{harvid|Turner|2007}}|last1=Turner|first1=Thomas|title=The Congo Wars: Conflict, Myth, and Reality|date=2007|publisher=Zed Books|location=London|isbn=978-1-84277-688-9|edition=2nd}}<cite class="citation book" id="CITEREFTurner2007" contenteditable="false">[[ISBN]] 978-1-84277-688-9.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ABelgian+colonial+empire&rft.aufirst=Thomas&rft.aulast=Turner&rft.btitle=The+Congo+Wars%3A+Conflict%2C+Myth%2C+and+Reality&rft.date=2007&rft.edition=2nd&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-84277-688-9&rft.place=London&rft.pub=Zed+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span>
[[Kategorie:Voormalige Belgiese kolonies]]
| |||