|
hola xd le gustaba bailar zamba por lñas nolches con su marido marió antonia
{{Inligtingskas Persoon
| naam = Albert Einstein
help me
| bynaam =
| beeld = Einstein1921 by F Schmutzer 2.jpg
| beeldbeskrywing =
| onderskrif = Einstein tydens 'n lesing in Wene in 1921.
| geboortenaam =
| geboortedatum = 14 Maart 1879
| geboorteplek = [[Ulm]], Koninkryk van Württemberg, [[Duitse Keiserryk]]
| dood_datum = 18 April 1955
| sterfteplek = [[Princeton, New Jersey|Princeton]], [[New Jersey]], [[Verenigde State]]
| ouers = Hermann Einstein (vader)<br />Pauline Einstein (moeder)
| titel =
| nasionaliteit = Koninkryk van Württemberg (1879–1896)<br />Staatloos (1896–1901)<br />[[Switserland]] (1901–1955)<br />[[Oostenryk-Hongarye]] (1911–1912)<br />[[Duitse Keiserryk]] (1914–1918)<br />[[Republiek van Weimar]] (1919–1933)<br />[[Verenigde State]] (1940–1955)
| beroep = akademikus, fisikus, uitvinder
| ander =
| bekend = Algemene relatiwiteit en spesiale relatiwiteit<br />foto-elektriese effek<br />Massa-energie-ekwivalensie<br />Teorie van Brown se beweging<br />veld-vergelykings<br />Bose-Einstein statistieke<br />Bose-Einstein kondensaat<br />Bose-Einstein korrelasies<br />Verenigde veld-teorie<br />EPR paradoks
| salaris =
| termyn =
| voorganger =
| opvolger =
| eerbewyse = '''[[Nobelprys vir Fisika]]''' (1921)<br />Matteucci medalje (1921)<br />Copley medalje (1925)<br />Max Planck-medalje (1929)<br />''Time'' Persoon van die Eeu (1999)<br/>[[Royal Society]]
| party =
| godsdiens = [[Judaïsme]]
| huweliksmaat = Mileva Marić (1903–1919)<br />Elsa Löwenthal (1919–1936)
| kinders = "Lieserl" (1902–1903?)<br />Hans Albert (1904–1973)<br />Eduard "Tete" (1910–1965)
| webblad =
| handtekening = Albert Einstein signature 1934.svg
}}
'''Albert Einstein [[Fellow of the Royal Society|FRS]]''' ([[14 Maart]] [[1879]] – [[18 April]] [[1955]]) was 'n [[teoretiese fisika|teoretiese]] [[fisikus]] wat wyd as die grootste [[wetenskaplike]] van die [[20ste eeu]] beskou word. Hy het die [[Relatiwiteit|relatiwiteitsteorie]] voorgestel en groot bydraes tot die ontwikkeling van [[kwantummeganika]], [[statistieke meganika]] en [[kosmologie]] gemaak. Hy is die [[Nobelprys vir Fisika]] in [[1921]] toegeken vir sy verduideliking van die [[fotoelektriese effek]] en "vir sy diens gelewer aan Teoretiese Fisika".
Na die formulering van sy [[Algemene Relatiwiteit|algemene relatiwiteitsteorie]] word Einstein wêreldberoemd, 'n ongekende eer vir 'n wetenskaplike. In latere jare het sy beroemdheid bo enige ander wetenskaplike in die geskiedenis uitgestaan, en in omgangstaal is ''Einstein'' sinoniem met iemand van baie hoë [[intelligensie]] of die grootste [[genie]]. Sy gesig is ook een van die mees herkende die wêreld oor. In [[1999]] is Einstein as "Persoon van die Eeu" deur [[Time Magazine]] benoem. Hierdie populariteit het ook gelei tot wye gebruik van Einstein in advertensie en bemarking, en sluit selfs die registrasie van ''Albert Einstein'' as 'n [[handelsmerk]] in.
'n Eenheid in [[fotochemie]]
'n Eenheid in [[fotochemie]], die ''[[einstein (eenheid)|einstein]]'', sowel as die [[chemiese element]] [[einsteinium]] en die [[asteroïede]] [[2001 Einstein]] is ter ere na hom vernoem.
== Biografie ==
Terwyl hy vyf was, wys sy oom vir hom 'n sak[[kompas]], en Einstein besef dat iets in die leë lug die naald beïnvloed; hy beskryf die ervaring later as een van die grootste openbarings in sy lewe. Alhoewel hy [[Model (fisies)|modelle]] en [[meganiese toestel]]le vir sy eie genot gebou het, is hy as 'n stadige leerder geag, moontlik weens [[disleksie]] of eenvoudig menssku wees. <!-- (He later credited his development of the theory of relativity to this slowness, saying that by pondering space and time later than most children, he was able to apply a more developed intellect.) -->
== Einstein het [[wiskunde]] begin leer op twaalfjarige ouderdom. Daar is 'n telkens herhaalde gerug dat hy wiskundewiskun later in sy opvoeding gesak het, maar dit is nie waar nie; 'n verandering in die manier waarop punte toegeken is het twyfel in latere jare veroorsaak. Twee van sy ooms het sy intellektuele belangstellings gevoed gedurende sy latere kinderjare en vroeë tienerjare deur boeke oor wiskunde en wetenskap voor te stel en te verskaf.==
In [[1894]], ná die mislukking van Hermann se elektrochemiese besigheid, trek die Einsteins van [[München]] na [[Pavia]], [[Italië]], naby [[Milan]]; Albert bly agter om [[skool]] te voltooi (hy het 'n termyn alleen voltooi, en toe by sy familie in Pavia aangesluit).
Sy mislukking in die liberale kunste-gedeelte van die ''[[Eidgenössische Technische Hochschule]]'' (Federale Switserse Politegniese Universiteit, in [[Zürich]]) se toelatingseksamen die volgende jaar was 'n teëslag; hy word deur sy familie gestuur na [[Aarau]], [[Switserland]], om sekondêre skool te voltooi, en ontvang sy dimploma in [[1896]]. Einstein skryf daarna in by die ''Eidgenössische Technische Hochschule''. Daardie selfde jaar verwerp hy sy Duitse burgerskap, en word staatloos.
In [[1898]] ontmoet Einstein vir [[Mileva Maric]], 'n Serwiese klasmaat (en vriendin van [[Nikola Tesla]]), op wie hy verlief raak. In [[1900]] word hy sy onderrigdiploma gegun deur die ''Eidgenössische Technische Hochschule'', en word aanvaar as Switserse burger in [[1901]]. Gedurende hierdie tyd bespreek Einstein sy wetenskaplike belangstellings met 'n groep nabye vriende, insluitend Mileva. Hy en Mileva verwek 'n buite-egtelike dogter, Liserl, wat in Januarie [[1902]] gebore is.
==== Werk en doktorale studies ====
Ná graduering kon Einstein nie 'n onderrigpos vind nie, meestal weens die feit dat sy astrantheid as 'n jong man blykbaar meeste van sy professors geïrriteer het. Die vader van 'n klasmaat het hom gehelp om 'n pos as tegniese assistent [[patenteklerk]] by die Switserse Patentekantoor in [[1902]] te bekom. Daar het Einstein die waarde van [[uitvinder]]s se [[patent]]aansoeke beoordeel vir ontwerpe wat 'n kennis van fisika benodig het. Hy het ook geleer hoe om die kern van 'n aansoek raak te sien, ten spyte van somtyds slegte beskrywings, en was deur die direkteur geleer hoe "om myself korrek uit te druk." Hy het somtyds ontwerpsfoute reggemaak terwyl hy die uitvoerbaarheid van hul werk oorweeg het.
Einstein trou met Mileva op [[6 Januarie]] [[1903]]. Einstein se troue met Mileva, wie 'n wiskundige was, was beide 'n persoonlike en intellektuele saak: Einstein het liefdevol verwys na Mileva as "'n skepsel wat my gelyke is, en wie so sterk en onafhanklik soos ek is." [[Abram Joffe]], in sy biografie oor Einstein, argumenteer dat Einstein bygestaan was deur Mileva. Hierdie is grootliks teenstrydig met [[Ronald W. Clark]] wie, in sy biografie, aanvoer dat Einstein afhanklik was op die afstand wat bestaan het in hul huwelik sodat hy die nodige afsondering kon hê om te kon werk.
Op [[14 Mei]] [[1904]] word Einsten se seun, Hals Albert Einstein, gebore. In [[1904]] word Einstein se posisie by die Switserse Patentekantoor permanent gemaak. Hy verkry sy [[PhD|doktoraal]] ná sy tesis "''On a new determination of molecular dimensions''" voltooi is in [[1905]].
Daardie selfde jaar skryf hy vier artikels wat die fondasies sou lê vir moderne fisika, sonder veel [[wetenskaplike literatuur]] om na te verwys of vele wetenskaplike kollegas om die teorieë mee te kon bespreek. Meeste fisici stem saam dat drie van daardie artikels ([[Brown-beweging]], die [[fotoelektriese effek]] en [[spesiale relatiwiteit]]) Nobelpryse verdien het. Slegs die fotoelektriese effek sou wen; dit is ietwat ironies, omdat Einstein veel beter bekend is vir relatiwiteit, maar dat die fotoelektriese effek heeltemaal kwantum is en Einstein effe ongelukkig geraak het met die pad wat kwantumteorie sou volg. Wat hierdie artikels laat uitstaan is dat, in elke geval, Einstein sonder huiwering 'n idee van teoretiese fisika geneem het tot by die logiese gevolge, en het geslaag daarin om eksperimentele resultate te verduidelik wat wetenskaplikes vir jare verstom het.
Hy dien hierdie artikels in na die "''Annalen der Physik''". Hulle word algemeen verwys na as die "''[[Annus Mirabilis Papers]]''" (vanuit [[Latyn]]: ''Uitsonderlike Jaar''). Die Internasionale Unie van Suiwer en Toegepaste Fisika ([[IUPAP]]) het beplan om die 100ste herdenkingsjaar van die publikasie van Einstein se uitgebreide werke in 1905 te herdenk as die ''[[:en:World Year Of Physics 2005|World Year Of Physics 2005]]'.
==== Finale jare ====
In [[1948]] dien Einstein op die oorspronklike komitee wat lei tot die stigting van die [[Universiteit van Brandeis]]. In [[1952]] stel die [[Israel]]se regering voor dat Einstein die pos van tweede president inneem, maar Einstein wys die aanbod van die hand. Op [[30 Maart]] [[1953]] stel Einstein 'n hersiene verenigde [[Veld (fisika)|veldteorie]] bekend.
Hy is oorlede by [[Princeton]] in [[1955]], en los die Veralgemeende Gravitasieteorie onopgelos. Hy is dieselfde dag veras in [[Trenton]], [[New Jersey]] op [[18 April]] 1955. Sy as is verstrooi op 'n onbekende plek. Sy [[brein]] is behoue in 'n vles deur Dr. Thomas Stoltz Harvey, die patoloog wat die na-doodse ondersoek op Einstein uitgevoer het.
== Religieuse beskouing ==
Einstein se religieuse beskouing word oor die algemeen as [[deïst]]ies gesien: hy het geglo in 'n "God wat homself ontbloot in die harmonie van alles wat bestaan, nie in 'n God wat homself bemoei met die noodlot en aksies van mense nie." Einstein wou "weet hoe God die wêreld geskep het"; ná hy deur [[Martin Buber]] gedruk is om sy religieuse oortuigings duidelik te maak het Einstein uitgeroep, "Wat ons (fisici) voor streef is net om Sy lyne soos Hom te trek." Hy het sy geloof as volg opgesom: "My geloof bestaan uit 'n nederige bewondering vir die onnabootsbare verhewe gees wat homself ontbloot in die geringste detail wat ons met ons brose en swak verstand kan waarneem."
Einstein se beskouing oor God en religie is gereflekteer in [http://en.wikiquote.org/wiki/Albert_Einstein sy aanhalings], baie wat te sien is in [[Wikiquote]].
== Politieke beskouing ==
Einstein het homself 'n [[Pasifisme|pasifis]] en [[Medemenslikheid|medemenslik]] geag. Einstein het eens gesê, "Ek glo Gandhi se beskouing was die mees verligte van alle politieke mense van ons tyd. Ons moet streef om dinge in sy gees te doen: om nie geweld te gebruik om vir ons oortuigings te veg nie, maar deur nie deel te neem aan enigiets wat jy glo 'n euwel is nie." Einstein se beskouing van ander kwessies, insluitend [[sosialisme]], [[McCarthyisme]] en [[rassisme]], was kontroversieel (sien [[Einstein oor sosialisme]]). Einstein was 'n medestigter van die liberale [[Duitse Demokratiese Party]].
Die Amerikaanse [[FBI]] het 'n 1427-bladsy lêer oor sy aktiwiteite aangehou en aangeraai dat hy verhoed word van immigrasie tot die [[Verenigde State van Amerika]] volgens die "[[:en:Alien Exclusion Act|Alien Exclusion Act]]"; die aantuiging was dat Einstein "glo in, adviseer, raai aan of leer 'n doktrine wat, in 'n wetlike sin, soos deur howe in ander gevalle voorgehou is, 'sal toelaat dat [[anargie]] ongekeer inkruip' en lei tot 'n 'regering in naam alleen'", onder andere aanklagtes.
Einstein was gekant teen tiranniese vorme van regering, en om hierdie rede (tesame met sy [[Judaïsme|Joodse]] agtergrond) het hy die Nazi-bewind teëgestaan en uit Duitsland gevlug kort ná die instelling daarvan. Hy was eers ten gunste van die bou van die [[atoombom]], om te verseker dat [[Adolf Hitler|Hitler]] dit nie eerste doen nie, en het selfs 'n brief aan [[president]] [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt]] gestuur (gedateer [[2 Augustus]] [[1939]]), voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] uitgebreek het, en heel moontlik deur [[Leó Szilárd]] geskryf, wat hom aangemoedig het om 'n program te begin om 'n kernwapen te ontwikkel. Roosevelt het geantwoord deur 'n komitee op te stel wat moes navors of [[uraan]] as 'n wapen gebruik kon word, wat 'n paar jaar later deur die [[Manhattan-projek]] vervang is.
Tog, na die oorlog het Einstein homself bearbei vir [[kernontwapening]] en 'n [[wêreldregering]].
Albert Einstein was 'n ondersteuner van [[Sionisme]], maar nooit sonder voorbehoud nie. Byvoorbeeld, hy het sterk kritiek gelewer op [[Menachem Begin]] en "fascistiese elemente in Israel" in 'n [[1948]] brief aan die [[New York Times]]. Hy het Joodse vestiging in die antieke setel van [[Judaïsme]] voorgestaan, en was aktief in die daarstelling van die [[Hebreeuse Universiteit]] in [[Jerusalem]], aan wie hy al sy dokumente en skripsies bemaak het. Hy was wel gekant teen nasionalisme en skepties oor of 'n Joodse nasiestaat die beste oplossing was. Hy mag oorspronklik in gedagte gehad het dat Jode en Arabiere vreedsaam saamleef in dieselfde land. In sy latere lewe het hy 'n aanbod van die hand gewys om die tweede president van die nuut-geskepte staat van [[Israel]] te word.
Albert Einstein, tesame met [[Albert Schweitzer]] en [[Bertrand Russell]], het geveg teen kerntoetse en -bomme. Met die [[Pugwash Konferensies oor Wetenskap en Wêreldsake]] en Bertrand Russell het hy die Russell-Einstein Manifes gepubliseer en verskeie konferensies georganiseer.
== Verwysings ==
* [[Ronald W. Clark|Clark, Ronald W.]] (1971). ''Einstein: The Life and Times''. ISBN 0-380-44123-3
* [[Abraham Pais|Pais, Abraham]] (1982). ''Subtle is the Lord. The Science and the Life of Albert Einstein''. ISBN 0-19-520438-7
* [[Michael H. Hart]], ''[[The 100]]'', Carol Publishing Group, July 1992, paperback, 576 pages, ISBN 0-8065-1350-0
== Werke deur Albert Einstein ==
* ''Ideas & Opinions'' ISBN 0-517-00393-7
* ''World As I See It'' ISBN 0-8065-0711-X
* ''Relativity: The Special and General Theory'' ISBN 0-517-88441-0 ([http://www.gutenberg.net/browse/BIBREC/BR5001.HTM Project Gutenberg E-text])
* Einstein, Albert, "''[http://www.fourmilab.ch/etexts/einstein/specrel/www/ On the Electrodynamics of Moving Bodies]''" [[Annalen der Physik]]. June 30, 1905
* Einstein, Albert, "''[http://www.fourmilab.ch/etexts/einstein/E_mc2/www/ Does the Inertia of a Body Depend Upon Its Energy Content?]''". [[Annalen der Physik]]. September 27, 1905.
* Einstein, Albert, "''[http://alberteinstein.info/gallery/pdf/CP6Doc3_English_pp16-18.pdf Inaugural Lecture to the Prussian Academy of Sciences]''". 1914. [PDF]
* Einstein, Albert, "''The Foundation of the General Theory of Relativity''". Annalen der Physik, 49. 1916.
* Einstein, Albert, "''[http://www.alberteinstein.info/db/ViewImage.do?DocumentID=34170&Page=1 On the Generalized Theory of Gravitation]''". April, 1950.
== Eksterne skakels ==
{{Wikiquote Engels|Albert Einstein}}
{{CommonsKategorie}}
* S. Morgan Friedman, "[http://www.westegg.com/einstein/ Albert Einstein Online]"—Comprehensive listing of online resources about Einstein.
* ''Audio excerpts of famous speeches: '' [http://www.time.com/time/time100/poc/audio/einstein2.ram Impossibility of atomic energy], [http://www.time.com/time/time100/poc/audio/einstein3.ram arms race] (From [[Time magazine]] archives)
* [http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Einstein.html MacTutor Einstein History]
* [http://www.nobel.se/physics/laureates/1921/press.html The Nobel Prize in Physics 1921]—[http://www.nobel.se/physics/laureates/1921/index.html Albert Einstein]
* [http://www.muppetlabs.com/~breadbox/txt/al.html Theory of relativity] in 4-letter words or shorter.
* [http://www.idsia.ch/~juergen/einstein.html Juergen Schmidhuber's Einstein biographical highlights]
* [http://www.pbs.org/wgbh/amex/truman/psources/ps_einstein.html Einstein's letter to Roosevelt]
* [http://web.archive.org/20040810044240/foia.fbi.gov/foiaindex/einstein.htm FBI files]—investigation regarding affiliation with the Communist Party
* [http://www.th.physik.uni-frankfurt.de/~jr/physpiceinfam.html Einstein family pictures]
* [[PBS]]'s [http://www.pbs.org/wgbh/nova/einstein/ NOVA—Einstein]
* [[PBS]]'s [http://www.pbs.org/opb/einsteinswife/ Einstein's wife]: Mileva Maric
* [http://www.germanheritage.com/biographies/atol/einstein.html Albert Einstein Biography from "German-American corner: History and Heritage"]
* [http://www.alberteinstein.info/ Official Einstein Archives Online]—3000 documents
* [http://www.albert-einstein.org/ Albert Einstein Archive]
* [http://www.einstein.caltech.edu/ Einstein Papers Project]
* [http://living-einstein.mpiwg-berlin.mpg.de/living_einstein Max Planck Institute's Living Einstein]
* [http://www.aip.org/history/einstein/index.html American Institute of Physics's Einstein]
* [http://www.amnh.org/exhibitions/einstein/index.php American Museum of Natural History's Einstein]
* [http://en.thinkexist.com/quotes/albert_einstein/ Albert Einstein quotes]
* [http://www.quotationspage.com/quotes/Albert_Einstein/ Albert quotes]
{{DEFAULTSORT:Einstein, Albert}}
[[Kategorie:Amerikaanse akademici]]
| 