Oog: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
akkomodasie > akkommodasie |
KMRJ (besprekings | bydraes) Die bou van die oog met subafdelings |
||
Lyn 8:
1: agterste voorportaal 2: getande rand 3: siliêre spier 4: siliêre sonule 5: Schlemm se kanaal 6: pupil 7: voorkamer 8: kornea 9: iris 10: lenskorteks 11: lenskern 12: siliêre apparaat 13: konjunktiva 14: onderste skuinsspier 15: onderste rektusspier 16: mediale rektusspier 17: retinale arteries en are 18: optiese skyf 19: dura mater 20: sentrale retinale arterie 21: sentrale retinale aar 22: optiese senuwee 23: vortikose aar 24: bulba-skede 25: makula 26: put 27: sklera 28: choroïed 29: boonste rektusspiere 30:retina
== Die bou van die oog ==
=== Die oog en die kamera ===
Daar is seker min voorwerpe wat in voorkoms so baie verskil soos die oog en die kamera, en tog het hulle baie gemeen. Sowel die oog as die kamera het 'n ''lens,'' en in albei is die doel van hierdie lens om 'n skerp beeld van voorwerpe wat ''waargeneem'' word, op 'n liggevoelige materiaal daaragter te vorm. In die kamera is' hierdie liggevoelige materiaal die film; in die oog is dit 'n uiters gevoelige vlies wat die ''retina'' genoem word. 'n Verdere ooreenkoms tussen die kamera en die oog is die ''diafragma'' wat oop en toe kan gaan en sodoende die hoeveelheid lig wat binnegelaat word, beheer. 'n Diafragma van metaal word in die kamera gebruik; in die oog is dit die ''iris'' wat hierdie taak verrig.
=== Akkommodasie ===
Die lens van die kamera word van glas gemaak, en die vorm en brandpuntafstand is dus vas. As ons 'n skerp beeld op die film wil kry, moet ons die afstand tussen die lens en die film verander. Maar die lens van die . oog is sag en die vorm kan verander word deur die werking van die ''lensspiere.'' Veranderinge in die vorm verander ook die brandpuntafstand van die lens en sodoende word altyd 'n skerp beeld op die retina gevorm. Wanneer ons dus ons blik van 'n voorwerp naby aan ons na 'n afgeleë voorwerp verskuif, of omgekeerd, moet die brandpuntafstand van die lens verander. Dit geskied sonder ons medewete en heeltemal outomaties. Hierdie aanpassingsvermoë word ''akkommodasie'' genoem.
=== Die retina ===
[[Lêer:Focus in an eye.svg|duimnael|Fokus in 'n oog]]
Die liggevoelige retina bedek byna die hele binnekant van die oogbol. Dit het 'n uiters ingewikkelde struktuur en bestaan uit altesame tien verskillende lae van spesiale selle en senuvesels. Die belangrikste van hierdie tien lae is die negende laag. Dit bevat selle wat van wee hul vorms ''stafies'' en keëls genoem word. Hierdie selle is die liggevoelige dele van die retina wat die ligstrale tot senu-impulse omskep. 'n Eienaardige kenmerk van die retina is dat die lagie stafies en keëls feitlik heel agter in die retina lê. Dit beteken dat lig wat deur die lens en die ander ligbrekingsmedia (9ie horingvlies, wateragtige liggaam en die glasagtige liggaam) gefokusseer word, deur agt lae weefsel moet dring voordat dit die liggevoelige laag bereik. Aangesien die retina egter deursigtig is, het dit geen invloed op die beeld nie.
=== Die gesigsenuwee ===
Die retina word deur die ''gesigsenuwee'' bedien. Hierdie groot senuwee gaan die oogbol aan die agterkant binne en versprei dan in fyn vertakkings oor die hele oppervlak van die retina. By die plek waar die gesigsenuwee die oogbol binnegaan, is daar geen keëls of stafies nie en hierdie deel van die oog is dus nie gevoelig vir lig nie. Dit staan dan ook as die ''blindevlek'' bekend. Hierdie blindevlek veroorsaak egter normaalweg geen gesigsprobleme nie, aangesien die blindevlek van die een oog se gesigsveld deur die retina van die ander oog ingesluit word.
=== Keëls en stafies ===
Na skatting is daar sowat' 125 miljoen stafies en 7 miljoen keëls in die menslike retina. Die name van die twee soorte selle is afgelei van die enkele sitoplasmauitsteeksel wat 'elke sel het. Party uitsteeksels is lank en dun (die staties), terwyl ander korter en dikker is (die keëls).
==== Die stafies ====
Elke stafie bestaan uit die staaf, die vesel en die staafliggaam. Die ·staaf is die sitoplasma-uitsteeksel. Lg. bestaan uit twee dele: 'n dun ''buitenste segment'' en 'n dun ''binneste segment.'' Daar is goeie rede om te vermoed dat dit die binneste deel van die stafie is wat liggevoelig is. Die staafvesel strek van die onderpunt van die staaf. 'n Entjie van die staaf verdik die vesel om die staafliggaam, waarin die selkern in 'n dun lagie sitoplasma lê, te vorm.
==== Die keëls ====
Soos by die stafies, bestaan die sitoplasmauitsteeksel van die keëls ook uit 'n buitenste en binneste segment. Die buitenste segment is kort en uiters delikaat, terwyl die binneste baie dikker en sterker is. Die binneste segment is 'n voortsetting van die selliggaam, wat die selkern bevat. Van die selliggaam van elke keel loop 'n sterk vesel deur die retina na die binnekant van die oog, waar dit in 'n Of driehoekige of bolvormige geswel, die ''keelstengel,'' eindig.
=== So werk die retina ===
Die keëls en die stafies verrig verskillende funksies. Die stafies is gevoelig vir swak lig en tree dus in werking die in swak lig. Hulle is egter nie gevoelig vir kleur nie en is ook nie in staat om besonder skerp visuele bee1de te verskaf nie. Die keëls, daarenteen, werk slegs doeltreffend in skerp lig, wanneer hulle in staat is om skerp omlynde beelde te verskaf. Hulle is ook gevoelig vir kleur. Die meganisme waardeur lig in die retina in senu-impulse omgeskep word, hang gedeeltelik van 'n natuurlike pigment, ''gesigspurper'' (netvliespurpur, rodopsien), af. Hierdie pigment word in die staties aangetref en word deur lig verander in ''retinien'' en ''opsien.'' Vanweë hierdie verandering word vermoedelik klein molekules vrygestel wat die metabolisme van die stafies verander en veroorsaak dat hulle elektriese impulse uitstraal. Hierdie impulse beweeg dan langs die gesigsenuwee na die brein. Dit word aangeneem dat 'n soortgelyke pigment as gesigspurper dieselfde rol in die keëls speel.
=== Die oordra van visuele beelde na die brein ===
Die senu-impulse wat deur die stafies en die keëls veroorsaak word, word deur die buitenste uitsteeksels van die ''bipolêre selle'' in die middelste lae van die retina opgevang en na die binneste uitsteekse1s oorgedra. Hier bereik hulle die eindpunt van die gesigsenuwee waarlangs hulle na die brein vervoer word. Die rigting van die lig wat deur die verskillende lae van die retina dring om die keëls en stafies te prikkel, is teenoorgesteld aan die rigting van die senu-impulse. Die twee gesigsenuwees verenig aan die onderkant van die voorste deel van die brein om die ''gesigsenukruising'' te vorm (sien bl. 262). Hier verdeel die senuvesels sodat die vesels van die regterhelfte van elke oog langs die regterkantse gesigsbaan en die van die linkerhelfte van elke oog langs die linkerkantse gesigsbaan beweeg. Die visuele impulse word nou na die ''agterhoofse skors'' aan ooreenstemmende kante van die brein oorgedra, waar hulle as visuele beelde waargeneem word.
=== Hoe neem ons visuele beelde waar? ===
Aangesien die lensstelsel van ons oë konvergerend is, is die beelde wat op die retina val omgekeerd en onderstebo. Die beelde van voorwerpe regs van die waarnemer val op die linkerhelftes van die retinas en word oorgedra na die visuele skors aan die linkerkant van die agterhoofse lob van die brein. Op dieselfde wyse word voorwerpe links van die waarnemer na die regterkant van die agterhoofse lob oorgedra. Sodoende ontvang die visuele skors in elke agterhoofse lob slegs impulse wat veroorsaak word deur voorwerpe aan die teenoorgestelde kant van die gesigsveld. Die situasie is egter nog ingewikkelder, want nie alleen word die retinabeelde verdeel en van links na regs en van regs na links oorgeplaas nie, maar hulle word ook onderstebo gedraai. Die visue1e skors verenig egter die beelde van die twee kante en draai hulle ook regop. Die gevolg is dat hulle as 'n geheel en regop waargeneem word.
== Bronnelys ==
* Kennis, Volume 2, 1980, bl.240-241, ISBN 0-7981-0824-X
[[Kategorie:Oë| ]]
| |||