Wikipedia

Eswatini: Verskil tussen weergawes

Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Inligting bygewerk
+ Prente & Hersien
Lyn 28:
|oppervlakmi² = 6 704
|persent_water = 0,9
|bevolking_skatting = 1&nbsp;343&nbsp;098<ref>{{en}} {{cite web |url=https://esa.un.org/unpd/wpp/DataQuery/ |title=World Population Prospects: The 2017 Revision |type=custom data acquired via website |publisher=United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division |website=ESA.UN.org |accessdate=627 MaartAugustus 2019}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 2016
|bevolking_rang = 154<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus = 1&nbsp;093&nbsp;238<ref>{{en}} {{cite web |url=https://swaziland.unfpa.org/en/news/swaziland-releases-population-count-2017-census |title=Swaziland Releases Population Count from 2017 Census |publisher=United Nations Population Fund |accessdate=627 MaartAugustus 2019}}</ref>
|bevolking_sensus_jaar = 2017
|bevolkingsdigtheid = 68,2
|bevolkingsdigtheidmi² = 176,6
|bevolkingsdigtheidrang = 135<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $12,332293&nbsp;miljard<ref name="imf2">{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20182019/0201/weodata/weorept.aspx?pr.x=7162&pr.y=110&sy=20162017&ey=20232024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=734&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=EswatinieSwatini |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=April 2019 |accessdate=627 MaartAugustus 2019}}</ref>
|BBP_PPP_rang =
|BBP_PPP_jaar = 2019
|BBP_PPP_per_kapita = $1011&nbsp;477088<ref name="imf2" />
|BBP_PPP_per_kapita_rang =
|BBP = $4,865662&nbsp;miljard<ref name="imf2" />
|BBP_rang =
|BBP_jaar = 2019
|BBP_per_kapita = $4&nbsp;133206<ref name="imf2" />
|BBP_per_kapita_rang =
|onafhanklikheidstipe = • van die [[Verenigde Koninkryk]]<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsgebeure =
|onafhanklikheidsdatums = <br />[[6 September]] [[1968]]<br />[[1975]]
|MOI = {{wins}} 0,588<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title=2018 Human Development Report |date=2018 |accessdate=627 MaartAugustus 2019 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>
|MOI_rang = 144<sup>ste</sup>
|MOI_jaar = 2017
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini = 51,5<ref>{{en}} {{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=SZ |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=627 MaartAugustus 2019 }}</ref>
|Gini_rang =
|Gini_jaar = 2009
Lyn 69:
}}
 
'''eSwatini''' ([[Swazi]]: [ɛswa̯ˈtiːni]), amptelik die '''Koninkryk eSwatini''' ([[Engels]]: ''Kingdom of Eswatini'', Swazi: ''Umbuso weSwatini''), tot 19 April 2018 '''Swaziland''', is 'n absolute [[monargie]] en [[landingeslote land]] in [[Suider-Afrika]].<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref> Die administratiewe [[hoofstad]] en grootste stad is [[Mbabane]], terwyl [[Lobamba]] die [[regeringsetel]], asook koninklike en wetgewende hoofstad is. eSwatini is 'n buurland van [[Suid-Afrika]] en [[Mosambiek]]. Op politieke vlak het eSwatini in geen stadium aan Suid-Afrika behoort nie. Die [[Menslike ontwikkelingsindeks]] van 2017 plaas eSwatini op 144ste plek van 187 lande. eSwatini is 'n lidland van die [[Afrika-unie]], [[Beweging van Onverbonde Lande]], [[Britse Statebond]], [[Gemeenskaplike Monetêre Gebied]], [[Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap]] en die [[Verenigde Nasies]]. eSwatini is een van min lande wêreldwyd wat die [[Republiek China]] op [[Taiwan (eiland)|Taiwan]] teen spyte van groot druk deur die [[Volksrepubliek China]] as 'n selfstandige land erken.<ref>{{en}} {{cite news |url=http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2018/06/09/2003694584 |publisher=Taipei Times |title=Swazi king promises loyalty to Taiwan |first=Stacy |last=Hsu |date=9 Junie 2018 |accessdate=627 MaartAugustus 2019}}</ref>
 
[[Lêer:Satellite image of Swaziland in November 2002.jpg|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van eSwatini]]
[[Lêer:Swazilandkaart.png|duimnael|links|Kaart van eSwatini]]
Die eerste inwoners van die hedendaagse eSwatini was sedert 25&nbsp;000 v.C. die [[Boesmans]] wat vir hul rotstekeninge orals in Suider-Afrika bekend staan en veral jagter-versamelaars was. Die [[Bantoevolke]] het sowat 1000 jaar gelede Suider-Afrika binne beweeg en hulle hier as landbouers en veewagters gevestig. Die land se bevolking bestaan veral uit [[Swazi's]] en hul taal is siSwati, ook bekend as Swazi. Onder leierskap van Ngwane III het hulle in die middel van die 18de eeu hul koninkryk gestig.<ref>{{en}} {{cite book |last=Bonner |first=Philip |title=Kings, Commoners and Concessionaires |year=1982 |publisher=Cambridge University Press |location=Great Britain |isbn=05212427030-521-24270-3 |pages=9–27}}</ref> Beide die land en die volk is na [[Mswati II]], die 19de-eeuse koning wat die koninkryk verenig en uitgebrei het, genoem; die hedendaagse grense is tydens die [[Wedloop om Afrika]] in 1881 bepaal.<ref>{{en}} {{cite book |last=Kuper |first=Hilda |title=The Swazi: A South African Kingdom |year=1986 |publisher=Holt, Rinehart and Winston |pages=9–10}}</ref> Na die [[Tweede Vryheidsoorlog]] het die koninkryk in 1903 'n Britse protektoraat geword. Op 6 September 1968 het die land onder sy destydse naam Swaziland van die [[Verenigde Koninkryk]] onafhanklik geword.<ref>{{en}} {{cite book |last=Gillis |first=Hugh |title=The Kingdom of Swaziland: Studies in Political History |year=1999 |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=03133067020-313-30670-2}}</ref> eSwatini is 'n unitêre parlementêre absolute [[monargie]] binne die [[Britse Statebond]] met 'n eie [[monarg]] (''Ngwenyama'') as [[staatshoof]]. eSwatini is een van slegs vyf lande binne die Britse Statebond met 'n inheemse monarg op die troon (die ander vier is [[Broenei]], [[Lesotho]], [[Maleisië]] en [[Tonga]]).▼
[[Lêer:Swaziland Topography.png|duimnael|links|Topografiese kaart van eSwatini]]▼
[[Lêer:Swaziland-demography.png|duimnael|links|eSwatini se bevolkingsgroei (1961–2013)]]▼
▲Die eerste inwoners van die hedendaagse eSwatini was sedert 25&nbsp;000 v.C. die [[Boesmans]] wat vir hul rotstekeninge orals in Suider-Afrika bekend staan en veral jagter-versamelaars was. Die [[Bantoevolke]] het sowat 1000 jaar gelede Suider-Afrika binne beweeg en hulle hier as landbouers en veewagters gevestig. Die land se bevolking bestaan veral uit [[Swazi's]] en hul taal is siSwati, ook bekend as Swazi. Onder leierskap van Ngwane III het hulle in die middel van die 18de eeu hul koninkryk gestig.<ref>{{en}} {{cite book |last=Bonner |first=Philip |title=Kings, Commoners and Concessionaires |year=1982 |publisher=Cambridge University Press |location=Great Britain |isbn=0521242703 |pages=9–27}}</ref> Beide die land en die volk is na [[Mswati II]], die 19de-eeuse koning wat die koninkryk verenig en uitgebrei het, genoem; die hedendaagse grense is tydens die [[Wedloop om Afrika]] in 1881 bepaal.<ref>{{en}} {{cite book |last=Kuper |first=Hilda |title=The Swazi: A South African Kingdom |year=1986 |publisher=Holt, Rinehart and Winston |pages=9–10}}</ref> Na die [[Tweede Vryheidsoorlog]] het die koninkryk in 1903 'n Britse protektoraat geword. Op 6 September 1968 het die land onder sy destydse naam Swaziland van die [[Verenigde Koninkryk]] onafhanklik geword.<ref>{{en}} {{cite book |last=Gillis |first=Hugh |title=The Kingdom of Swaziland: Studies in Political History |year=1999 |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=0313306702}}</ref> eSwatini is 'n unitêre parlementêre absolute [[monargie]] binne die [[Britse Statebond]] met 'n eie [[monarg]] (''Ngwenyama'') as [[staatshoof]]. eSwatini is een van slegs vyf lande binne die Britse Statebond met 'n inheemse monarg op die troon (die ander vier is [[Broenei]], [[Lesotho]], [[Maleisië]] en [[Tonga]]).
 
Op [[19 April]] [[2018]], met die dubbele viering van die land se goue herdenkingsjaar en die huidige koning se 50ste verjaardag, het [[Mswati III]] aangekondig dat sy land se naam verander van Swaziland na eSwatini, die naam wat algemeen in Swazi gebruik word.<ref>{{en}} {{cite web |title=UN Member States |url=http://www.un.org/en/member-states/index.html#gotoE |publisher=[[Verenigde Nasies]] |date=30 Mei 2018 |accessdate=627 MaartAugustus 2019}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|title=Kingdom of Eswatini Change Now Official|url=http://www.times.co.sz/news/118373-kingdom-of-eswatini-change-now-official.html|website=Times Of Swaziland|date=18 Mei 2018|accessdate=627 MaartAugustus 2019}}</ref>
 
== Geskiedenis ==
[[Lêer:Récipient Swazi.jpg|duimnael|links|'n Tradisionele 19de-eeuse Swazi-houer, gemaak uit hout]]
Volgens oorlewering het die voorvaders van die huidige Swazi-volk gedurende die [[10de eeu|10e eeu]] suidwaarts in Afrika afgetrek en hulle gevestig in wat vandag Mosambiek is. Na skermutselings met die plaaslike bevolking van die gebied waar die huidige [[Maputo]] is, het die Swazi's hulle in [[1750]] in die noorde van [[Zululand-distriksmunisipaliteit|Zoeloeland]] gevestig. ▼
[[Lêer:Johnston, W. and A.K. - South African Republic. Orange Free State, Natal, Basuto Land, Etc..jpg|duimnael|links|Op hierdie kaart van Suider-Afrika vanaf 1896 is eSwatini gemerk as Swaziland]]
▲Volgens oorlewering het die voorvaders van die huidige Swazi-volk gedurende die [[10de eeu|10e eeu]] suidwaarts in Afrika afgetrek en hulle gevestig in wat vandag Mosambiek is. Na skermutselings met die plaaslike bevolking van die gebied waar die huidige [[Maputo]] is, het die Swazi's hulle in [[1750]] in die noorde van [[Zululand-distriksmunisipaliteit|Zoeloeland]] gevestig.
 
Daar het hulle egter weer met die veel magtiger [[Zoeloes|Zoeloebevolking]] gebots, waarop hulle noord beweeg en hulle in die begin van die [[19de eeu|19e eeu]] in die gebied gevestig het wat vandag as Swaziland bekend staan. Tydens die regering van [[Mswati III|Mswati]], een van die belangrikste leiers sedert hulle vestiging, het die Swazi's vir die eerste keer met die Britte in aanraking gekom. Die Swazi's het die Britse verteenwoordigers gevra om hulle teen die aanvalle van die [[Zoeloes]] te beskerm.
 
Na die dood van Mswati het die Swazi's 'n stryd gehad om hulle onafhanklikheid te behou. Die nuwe regeerder, Mbandzeni, het Blankes toegelaat om in Swaziland te boer, te myn en besighede te begin. Dit het ernstige bestuursprobleme meegebring en in [[1894]] het [[Brittanje]]die Verenigde Koninkryk en die [[Zuid-Afrikaansche Republiek]] 'n konvensie gesluit waarvolgens die ZAR die land sou administreer en beskerm. Na die [[Anglo-BoereoorlogTweede Wêreldoorlog]] (in [[1903]]) het Brittanjedie Verenigde Koninkryk die administrasie van Swaziland oorgeneem.
 
Een van die eerste take van die Britse administrateurs was om die groot aantal verwarrende konsessies wat [[Mbandzeni]] aan vreemdelinge toegestaan het, te ontrafel. Ondanks die feit dat die Swazi's se stamwette bepaal dat die grond nooit aan iemand anders mag behoort nie, het die Britse regering besluit om dit tussen die konsessiehouers en die [[Swazi's]] te verdeel en 2twee derdes daarvan is aan die konsessiehouers toegewys.
 
Die kwessie van die konsessies het sedertdien die politiek van Swaziland beïnvloed: toe koning [[Sobhuza II|Sobhuza]] in [[1921]] as [[Ngwenyamenirivier|Ngwenyama]] -– die leeu en opperhoof van die Swazi's -– gekroon is, het hy onmiddellik met 'n politieke en regstryd begin om weer beheer oor die konsessies te kry.
 
Die Britse regering het aanvanklik gehoop dat Swaziland by [[Suid-Afrika]] ingelyf sou word. Die Swazi's het egter deurentyd daarteen beswaar gemaak en na die [[Tweede Wêreldoorlog]] het [[Brittanje]]die Verenigde Koninkryk ingestem om die land op onafhanklikheid voor te berei.
 
Die onderwys, mediese dienste en landbouprojekte is grotendeels verbeter in 'n poging om die land te ontwikkel. Verskeie politieke partye is na die voorbeeld van Westerse lande gestig, almal met die strewe om onafhanklikheid te verkry en die land ekonomies te ontwikkel. Die aktiwiteite van die politieke partye was egter tot hoofsaaklik die stede beperk en het weinig steun geniet.
 
Op die platteland, waar 80 % van die Swazi's toe gewoon het. Die tradisionele Swazileiers, insluitende die koning en die Nasionale Swazi-raad, het toe 'n ander politieke groep, die Nasionale Imbokodvo-beweging, gestig. Die beweging het 'n noue verband met die tradisionele leefwyse van die Swazi's gehad. In reaksie op die ontwakende politieke bewustheid en druk het die Britse regering in [[1964]] besluit om ʼn’n verkiesing uit te roep sodat 'n wetgewende raad ingestel kon word.
 
Die Imbokodvo het in die verkiesing 24 setels verower, maar het na sy oorwinning radikaler beginsels van ander partye aangeneem en net so sterk druk vir onafhanklikheid begin toepas. In [[1966]] het die Britse regering toegestem om samesprekings oor 'n nuwe grondwet te hou.
 
Die Blanke inwoners van die land wou hê dat daar 'n afsonderlike verkiesing vir gereserveerde Blanke  setels in die parlement gehou moes word, maar die Grondwetkomitee, wat bestaan het uit verteenwoordigers van die koning, die Nasionale Swazi-raad, die ander politieke partye en die Britse regering, het die voorstel verwerp.
 
'n Konstitusionelegrondwetlike monargie is as staatsvorm vir Swaziland aanvaar en in [[1967]] is 'n verkiesing uitgeroep om die verteenwoordigers vir die parlement te kies. Swaziland het op 6 September 1968 onafhanklik geword.
 
== Geografie ==
▲[[Lêer:Swaziland Topography.png|duimnael|links|Topografiese kaart van eSwatini]]
Die Koninkryk eSwatini is met sy oppervlakte van 17&nbsp;363 vierkante kilometer die tweede kleinste staat op die vasteland van [[Afrika]] ná [[Gambië]]. eSwatini is landgebonde en word deur [[Mosambiek]] in die ooste en die [[Suid-Afrika]]anse provinsies [[Mpumalanga]] in die noorde en ooste en [[KwaZulu-Natal]] in die suide begrens. Die landsgrense het 'n totale lengte van 535 kilometer, waarvan 105&nbsp;km met Mosambiek en 430&nbsp;km met [[Suid-Afrika]] gedeel word.
 
Line 115 ⟶ 116:
== Demografie ==
{{Hoofartikel|Demografie van eSwatini}}
▲[[Lêer:Swaziland-demography.png|duimnael|links|eSwatini se bevolkingsgroei (1961–2013)]]
eSwatini het 'n totale bevolking van 1,1 miljoen (2015-skatting), hoofsaaklik [[Swazi's]] (wat deel uitmaak van die [[Nguni-taalfamilie|Nguni-groep]] binne die [[Bantoevolke]] en nouverwant aan die [[Zoeloes]] is) met klein minderhede van Zoeloes, [[Tsongas]] en [[Sjangaans]].
 
Line 125 ⟶ 127:
 
== Verwysings ==
 
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 47, 48▼
{{Verwysings|2}}
 
== Bronnelys ==
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Eswatini|title=Eswatini|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=27 Augustus 2019}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/wz.html|title=eSwatini|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=27 Augustus 2019}}
▲* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 09084096800-908409-68-0, volume 27, bl. 47, 48
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Eswatini|Swaziland of eSwatini}}
* {{en}} {{Wikivoyage|eSwatini}}
* {{Wikt-inlyn|Swaziland|eSwatini}}
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/wiki/Eswatini"