Napoleon Bonaparte: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
→Militêre loopbaan: Skakel |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 52:
'''Napoleon Bonaparte''' [napɔleɪˈõ bɔnaˈpart] ([[15 Augustus]] [[1769]] – [[5 Mei]] [[1821]]) was 'n generaal en regeerder van [[Frankryk]]. Hy was 'n generaal van die [[Franse Rewolusie]], en was effektief regeerder vanaf [[1799]]: Eerste Konsul (''Premier Consul'') van die [[Eerste Franse Republiek|Franse Republiek]] vanaf [[11 November]] [[1799]] tot [[18 Mei]] [[1804]], daarna Keiser van die Franse (''Empereur des Français'') as '''Napoleon I''' vanaf [[18 Mei]] [[1804]] tot [[11 April]] [[1814]], en weer kortliks van [[20 Maart]] tot [[22 Junie]] [[1815]].Hy word beskou as een van die grootste bevelvoerders in die geskiedenis, en sy oorloë, veldtogte en [[militêre strategie]] word wêreldwyd aan militêre skole bestudeer.
== 1810-1815 ==
=== Die Russiese veldtog ===
Vir sy inval in [[Rusland]] het Napoleon 'n reuse-leër op die been gebring. Aangesien die Franse staande leer nie groot genoeg was nie, het hy soldate van die verowerde lande opgekommandeer vir sy veldtog. Die groot leër wat in die somer van [[1811]] in Oos-Duitsland saamgetrek het, het uit meer as 600 000 man bestaan: Franse, Duitsers, Oostenrykers, Spanjaarde, Nederlanders en Portugese.
Feitlik alle Europese volke was daarin verteenwoordig. Op [[23 Junie]] [[1812]] het hierdie kolossale leër, met 3 000 kanonne en meer as 150 000 perde, die Niemenrivier oorgesteek en Rusland binnegeval. Net soos in Spanje, het Napoleon nie veel teenstand verwag nie. Hy het gemeen dat hy voor die koms van die winter Moskou sou kon inneem en tsaar [[Alexander die Grote|Alexander]] tot oorgawe dwing. Maar hy het nie met die taktiek van die Russe rekening gebou nie.
Pleks van in 'n vaste veldslag met Napoleon se magtige leer kragte te meet, het hulle stadig in die rigting van Moskou teruggetrek en alles - stede, dorpe, voorrade en die veld - vernietig sodat die invallers niks daarvan kon gebruik nie. Die gevolg was dat Napoleon se groot leër spoedig begin honger ly het. Duisende soldate het ook van uitputting en ontbering begin sterf.
Op 5 September het Napoleon [[Borodin|Borodino]] aan die [[Moskwa-rivier|Moskwarivier]] bereik. Die Russe het intussen besluit om sy leër te probeer stuit. In 'n veldslag wat twee dae geduur het, is die Russe verslaan, maar Napoleon se leër het meer as 30 000 man verloor. Hy het nou opgeruk na die Russiese hoofstad, maar toe hy aankom, het by die stad verlate en in vlamme aangetref.
Die Russe het gevlug en hul stad aan die brand gesteek. Napoleon was nou in besit van die Russiese hoofstad, en hy het gewag dat 'n boodskapper of onderhandelaar van die Tsaar opdaag om hul nederlaag te erken en oor vrede te onderhandel. Maar niemand het gekom nie. Na meer as 'n maand het Napoleon uiteindelik besef dat hy en sy leër in 'n valstrik gelok is. Die Russiese winter het aangebreek en Napoleon het geen keuse gehad as om die terugtog aan te pale nie ([[19 Oktober]] [[1812]]).
=== Die terugtog ===
Napoleon het Rusland met 'n leër van meer as 600 000 man binnegeval. Nou, na minder as vyf maande, het sy leër gekrimp tot 100 000 man. Duisende soldate het gedros, terwyl die ander in veldslae gesneuwel of van honger, koue en uitputting gesterf het. Ongelukkig vir die Franse het die Russiese winter daardie jaar vroeg gekom en was dit buitengewoon straf.
Die uitgeputte en uitgehongerde leër het moeisaam deur die sneeu na die Beresinarivier voortgeploeter. Mettertyd is selfs perde geslag en geëet, terwyl die kanonne en waens sommer langs die pad gelos is. En asof dit nie genoeg was nie, het die Russe, wat aan die strawwe winters gewoond was, die Franse voortdurend aangeval.
Op [[9 November]], minder as 'n maand na die aanvang van die terugtog, het Napoleon met 40 000 man Smolensk bereik. Maar nog was dit nie die einde nie. Toe die Franse die Beresinarivier bereik, moes hulle tot hul ontsteltenis ontdek dat die Russe die brug oor die rivier verwoes het. Te midde van bloedige aanvalle deur die Russe moes die Franse leeringenieurs 'n nuwe brug bou. Altesame 24 000 man het hier gesneuwel.
'n Ordelose bende van sowat 16 000 man, al wat oorgebly het van die leër van 600 000 man, het uiteindelik veiligheid bereik. Vir Napoleon was die Russiese Veldtog rampspoedig. Sy militêre mag en aansien was onherstelbaar geknak en die onderworpe volke oor die ganse Europa het hulle begin klaarmaak om finaal van sy juk ontslae te raak.
=== Die Volkereslag by Leipzig ===
Napoleon het by sy tuiskoms in Parys dadelik begin om 'n nuwe leer op die been te bring om die bedreiginge van buite die hoof te bied. Weer eens, soos in die verlede, is die Franse volk se verbeelding aangegryp en hulle het hulle in hul duisendtalle vir militêre diens aangemeld. Pruise en Rusland het intussen 'n verbond teen Napoleon gesluit, terwyl ook Engeland, Swede en Oostenryk hom die stryd aangesê het.
Met sy nuwe leër het Napoleon weer Europa binnegeruk. Hoewel die oorgrote meerderheid van die sowat 200 000 man uit rekrute en reserwetroepe bestaan het, het hy daarin geslaag om die gesamentlike Russiese en Pruisiese leër in Mei 1813 by [[Lutzen]] en [[Bautzen]] te verslaan. Maar hierdie oorwinning het nie die verwagte uitwerking gehad nie.
Oostenryk het intussen by Pruise en Rusland aangesluit, en kort daarna ook Engeland en Swede. Met 'n leer van 190 000 man het Napoleon sy vyande, wat meer as 300 000 man sterk was, tegemoet getrek. Op [[16 Oktober]] [[1813]] het die slag van Leipzig begin. Na drie dae, en met byna 100 000 Franse ongevalle, moes Napoleon die aftog blaas en vlug.
Die bondgenote het Frankryk nou binnegeval. In [[Frankryk]] het Napoleon al hoe meer teenstand van die Franse volk gekry. Hulle wou nie by sy leër aansluit nie. Nogtans het hy nog oorwinnings by Aisne en Marne behaal, maar die oormag was te groot. Op 2 April het Napoleon gehoor dat die Senaat hom van sy amp onthef het. Die leër, waarop hy nog altyd staatgemaak het, was nou aan die kant van die Senaat en hy het geabdikeer ten gunste van [[Lodewyk XVIII van Frankryk|Lodewyk XVIII]]. Op 11 April is die Verdrag van Fontainebleau onderteken, waarvolgens Napoleon amptelik sy amp neergelê het. Hy is daarna na die eiland [[Elba]] verban.
=== Die Honderd dae ===
Op [[4 Mei]] [[1814]] het die Engelse fregat ''Undoubted'' met Napoleon en sy gevolg in die hawe van Portoferraio op die eiland Elba aangekom. Hier het Napoleon hom ingerig en die bondgenote, wat intussen in die Oostenrykse hoofstad Wenen byeengekom het om oor die toekoms van [[Europa]] te besluit, het gemeen dat hulle finaal van die Franse veroweraar ontslae was. Maar hulle het Napoleon onderskat. Terwyl die verrigtinge in Wenen aan die gang was, het hy dit met die grootste belangstelling gevolg.
Hy was bewus van die getwis onder die oorwinnaars oor die oorlogsbuit en van die groeiende ontevredenheid in Frankryk met die herstelde Huis van Bourbon. Die lede van die [[Huis van Bourbon]], en by name [[Lodewyk XVIII van Frankryk|Lodewyk XVIII]], wou die Ou Orde in Frankryk herstel en het sodoende gou die simpatie van die volk verloor. Napoleon het besef dat die onenigheid in Wenen en die ontevredenheid in Frankryk in sy guns was. Teen die middel van Februarie [[1815]] besluit by om na Frankryk terug te keer. Hy het daarin geslaag om van die eiland te ontsnap en op 1 Maart het hy met duisend soldate by [[Cannes]] geland.
Napoleon het min weerstand ondervind in sy opmars na Parys. Die offisier in bevel van [[Grenoble]] het gedreig om Napoleon en sy hele lyfwag uit te wis, maar by die verskyning van hul beroemde generaal het die wagte die bevel om te vuur, verontagsaam. Met trane van blydskap en met groot geesdrif het sy gewese soldate hulle agter hom geskaar - en die opmars na [[Parys]] het 'n triomftog geword. Toe Lodewyk XVIII van Napoleon se aankoms hoor, het by generaal Ney met 'n leër gestuur om Napoleon “in ʼn ysterkou na Parys te bring".
Maar toe Ney Napoleon sien, het hy met sy hele leër na hom oorgeloop. Sy magnetiese persoonlikheid, die herinneringe aan die glorieryke oorwinnings, die haat vir die Bourbons en die vrees van die kleinboere dat hul grond, wat hulle deur die Franse Revolusie bekom het, afgeneem sou word, het meegebring dat die Franse Napoleon as hul redder ontvang het. Op [[19 Maart]] het [[Lodewyk XVIII van Frankryk|Lodewyk XVIII]] na [[België]] gevlug. Met sy aankoms in [[Parys]] het Napoleon verklaar dat hy niks anders as vrede begeer nie.
Hy sou die Vredesverdrag van Fontainebleau erken en onderhou en sou as grondwetlike vors regeer. Maar die bondgenote het Napoleon nie vertrou nie. Hy is voëlvry verklaar en [[Engeland]], [[Oostenryk]][[Pruise|, Pruise]] en [[Rusland]] het ʼn nuwe verbond teen hom gesluit. Elke land het onderneem om ʼn leër van 150 000 man in die veld te stoot om Napoleon se mag vir eens en altyd te verbreek. Die Engelse veldheer Wellingtong is aangestel as opperbevelhebber van die mag.
=== Waterloo en St. Helena ===
Die bondgenote het met 'n mag van 600 000 man teen Frankryk opgeruk. Omdat Napoleon nie op Franse bodem wou veg nie en die Engels-Pruisiese aanval die grootste bedreiging gebied het, het hy en sy leër op [[11 Junie]] [[1815]] uit [[Parys]] vertrek en op 15 Junie die Belgiese grens oorgesteek. Hier het 'n Franse leër onder Napoleon die Pruisiese leër onder bevel van Blücher aangeval, terwyl maarskalk Ney met die Engelse aanvoerder [[Wellington, Nieu-Seeland|Wellington]] by [[Quatre Bras, Lochem|Quatre Bras]] slaags geraak het.
Blücher was verplig om terug te val tot by [[Waterloo, België|Waterloo]], waar die Engelse en Pruisiese leërs verenig het. Die Franse leërs, wat toe al 'n paar dae lank in 'n bloedige stryd teen Wellington se magte gewikkel was, het voor die oormag geswig en is vernietigend verslaan. Napoleon het na Parys teruggeval, maar hy het nie daarin geslaag om die stad te verdedig nie. Op 3 Julie 1815 het Parys oorgegee. Napoleon het probeer om verdere weerstand te organiseer, maar dit het misluk.
Weer eens het die Franse parlement teen hom gedraai en geëis dat hy sy amp neerlê. Toe Napoleon sien dat hy geen verdere steun kry nie, het hy na [[Rochefort (Charente-Maritime)|Rochefort]] gevlug om daarvandaan na Amerika te ontsnap. Maar dit was reeds te laat. Op 15 Julie het hy hom aan kapt. [[Maitland]] op die Britse oorlogskip ''Bellerophon'' oorgegee. Op bevel van die Britse regering is hy na die oorlogskip ''Northumberland'' oorgeplaas, waarmee hy na die eiland [[Sint Helena|St. Helena]] vervoer is. Op hierdie eiland het hy as banneling gebly tot sy dood op [[5 Mei]] [[1821]]. In 1840 is sy stoflike oorskot na [[Frankryk]] gebring en in [[Parys|Pary]]<nowiki/>s begrawe.
== Politiek ==
Line 121 ⟶ 170:
Van 1804 af het Napoleon al hoe meer soos 'n 18e-eeuse verligte despoot opgetree. Die staatsraad is sy magte ontneem en, soos dit die geval was onder die Lodewyks, het willekeurigheid die reël geword onder 'n drukkende sensuur- en polisiestelsel. Van hervormings was daar nie juis meer sprake nie, en tog was daar weinig verset onder die volk. Die liberale en koningsgesinde opposisie was tot enkelinge beperk en die intriges van generaals en ministers het min gevaar ingehou vir Napoleon se posisie.
In [[1808]] het Napoleon hom nog verder van die revolusie gedistansieer deur 'n nuwe adel te skep wat die gelykheid van alle burgers aangetas het, selfs al het hierdie adel geen belastingvoordele gekry nie. Die ekonomiese situasie in [[Frankryk]] was ook nie gesond nie. Tussen 1792 en 1815 het Frankryk in die eindfase van die lang ekonomiese tweestryd met [[Engeland]] sy status as groot handelsmoondheid verloor. In die Atlantiese hawens en die omliggende gebiede het die wêreldhandel en –nywerheid vanweë die oorloë en die Engelse oormag ter see in duie gestort.
Die uitbreiding van die handel was nie meer die ruggraat van die nywerheidsgroei nie. Ook in die landbousektor het die [[Franse Rewolusie|Franse Revolusie]] vooruitgang vertraag. Deur die verkoop van kerklike landgoedere is baie eiendom versnipper en onder die boere verdeel. Die boere het baie waarde aan tradisionele verbouingsmetodes geheg en die produktiwiteit het gevolglik daaronder gely. Ook die grootgrondbesitters het tegniese vooruitgang in die wiele gery.
Dit was vir hulle belangrik om met die ou tradisionele metodes soveel wins moontlik te maak en nuwerwetse metodes was vir hulle 'n te groot waagstuk. Onder hierdie omstandighede was 'n landbou- of agrariese revolusie nie moontlik nie. Industrialisasie het ook nie vlot verloop nie. Nywerhede het tydens die revolusie 'n kwaai knou gekry en die groei van die jare 1800-1819 het gedeeltelik vir die verliese van die verlede vergoed. Hierdie groei was veral te danke aan 'n sterk proteksionisme en aan die sogenaamde [[Kontinentale Stelsel]] wat in 1806 ingestel is om Engeland te troef.
Line 135 ⟶ 184:
Dit het hom min geskeel hoeveel menselewens op die spel was. Sommige historici skat dat sowat 400 000 Franse gesterf het. Die meeste is egter nie op die slag- veld dood nie, maar weens die swak mediese versorging. Grootskaalse drostery het die leërs nog vinniger uitgedun. 'n Inval op Engeland is voorberei, maar weens die Engelse oormag ter see het daar niks van gekom nie. Die [[Slag van Trafalgar]] (1805), waarin die Engelse admiraal Nelson gesneuwel het, het die Engelse oorheersing ter see finaal bevestig. Napoleon het sy invalsplanne egter al vroeër laat vaar sodat hy Oostenryk en [[Rusland]] die hoof kon bied.
Hierdie lande het intussen met Engeland die sogenaamde [[Derde Koalisie]] (1805- 1807) gevorm vanweë die steeds groter bedreiging wat Frankryk vir die magsewewig ingehou het. In die [[Slag van Austerlitz]] (Driekeiserslag) het Napoleon 'n briljante oorwinning behaal en by die [[Vrede van Pressburg]] (1805) moes Oostenryk [[Venesië]], Dalmasië en verdere Duitse gebiede afstaan. Napoleon het nou in Suid-Duitsland 'n sterk invloedsfeer geskep en Italië heeltemal in sy mag gehad. In [[1806]] het Napoleon die [[Rynbond]] van Suid- en Wes-Duitse state onder sy gesag tot stand gebring en die Oostenrykse keiser gedwing om van sy Duitse keiserskroon afstand te doen.
So het Napoleon 'n einde aan die duisend jaar oue Heilige [[Romeinse Ryk]] gemaak. [[Hannover]], wat aan Engeland behoort het, is deur Napoleon aan Pruise oorhandig, maar toe Pruise begin vermoed dat Napoleon Hannover wil terughê, het [[Pruise]] Frankryk die stryd aangesê. In 1806 is Pruise binne 2 weke in die [[Slag van Jena]] en die [[Slag van Auerstädt]] militêr en moreel verslaan. Rusland was nou saam met Engeland die enigste oorblywende teenstander.
Line 141 ⟶ 190:
Vir die eerste keer moes die Franse leer op die eindelose vlaktes van Oos-Europa veg. Die Franse gevegswyse was nog altyd gebaseer op 'n oorlogvoering sonder voorrade, sonder magasyne en sonder geld. In die lande waardeur hulle getrek het, het die soldate hulle deur plunder- en rooi- togte bevoorraad. Met hierdie strategie was blitssnelle oorwinnings uiters noodsaaklik. ʼn Vyand wat kwaai weerstand bied of sy voorrade aan die brand steek, kon die Napoleontiese manier van oorlogvoering baie skade berokken.
Die rampspoedige ekspedisie na Rusland in 1812 het dit duidelik bewys, maar Napoleon het reeds in 1807 hiervan 'n voorsmakie gekry met die afgryslike bloedbaddens in die onbesliste Slag van Eylau en die oorwinning in die [[Slag van Friedland]]. Die [[Vrede van Tilsit]] (1807) het na die strategiese hoogtepunt van Napoleon se politieke loopbaan gelyk. Frankryk (Napoleon) en [[Rusland]] (tsaar [[Aleksander I van Rusland|Alexander I]], 1777-1825) het bondgenote geword en Europa tussen hulle verdeel. Pruise het al sy grond wes van die Elbe, asook die Poolse verowerings verloor. Konsolidasie van hierdie uitbreidings was Napoleon se volgende oogmerk. Die Groot Ryk (Frankryk), met sy 130 departemente, was baie sentraal geleë.
Rondom Frankryk was daar afhanklike vasalstate wat meestal deur familielede van Napoleon geregeer is en oor wie hy beheer gehou het. Die derde groep was Frankryk se bondgenote. Frankryk se aartsvyand, Engeland, het Napoleon se blokkade van die Franse kus beantwoord met 'n teenblokkade van Engelse nywerheidsprodukte en koloniale ware. Met die instelling van die Kontinentale Stelsel in 1806 het Napoleon hierdie politiek tot die hele Groot Ryk en sy vasalstate uitgebrei.
Line 187 ⟶ 236:
As Napoleon slegs die situasie in Frankryk na die Franse Revolusie gestabiliseer het, sou hy nie lank onthou gewees het nie. Omdat hy egter na 'n eindelose reeks veldtogte - wat altyd maklik tot die verbeelding spreek - die hele Europa aan sy voete gehad het, het sy naam bekend geword. Napoleon se persoonlikheid en sy bewind het aanleiding gegee tot 2 basiese denkrigtings: die sogenaamde "wit" en "swart" legendes. Die "wit" legende is op St. Helena deur Napoleon self bedink.
Hy was daarop gesteld dat sy optrede altyd as korrek deur die publiek beskou moes word. In hierdie legende was Napoleon die romantiese held wat links en regs geprobeer vrede maak het. Hy wou 'n federasie van vrye volkere op die been bring en oorlog was altyd aan hom opgedring deur koalisies onder aanvoering van die "verderflike" [[Engeland]]. Die onkreukbare held het almal met sy seges bevoordeel, en is slegs deur verraad tot 'n val gebring. Die "swart" legende kom van tydgenootlike teenstanders van Napoleon.
Volgens hulle tree hy as ongevoelige massamoordenaar, as 'n despoot wat God en gebod verag het, en as 'n liefdelose tiran na vore. Tot met Napoleon se dood in [[1821]] het die "swart" legende – die negatiewe beeld van Napoleon oorheers, hoofsaaklik van wee die voortdurende oorloë. Sy dood het egter alle negatiewe aspekte spoedig op die agtergrond geskuif. Die "wit" legende - die positiewe beeld van Napoleon - wat van sy herinneringe en ander werke op St. Helena afkomstig was, het oral byval gevind.
Die diktatuur van [[Napoleon III van Frankryk|Napoleon III]] (1808- 1873) het na [[1851]] hierdie beeld verander. Hierdie diktatuur van Napoleon se broerskind het meegebring dat die republikeinse en die rojalistiese geskiedskrywers ook die bewind van Napoleon self as negatief beskou het. Die nederlaag wat Frankryk in die [[Frans-Duitse Oorlog|Frans-Pruisiese Oorlog]] (1870- 1871) gely het, het hierdie gesindheid egter weer verander. Die toenemende nasionalisme en die weerwraakgedagte het Napoleon se skitterende oorwinnings opgehemel en die "wit" legende laat oorheers.
Sedert die begin van die [[20ste eeu|20e eeu]] het die wetenskaplike geskiedskrywing veld gewen, waarin die "wit" en die "swart" legendes in verswakte vorm sigbaar gebly het. Lede van die Académie Francaise, soos [[Bainville]] en [[Madelin]], het Napoleon onthef van aanspreeklikheid deur 'n streng historiese determinisme te steun: hulle het geglo dat die revolusie noodwendig tot die diktatuur moes lei, en dat die natuurlike grense wat Frankryk bekom het, Frankryk in ʼn permanente oorlog gewikkel het. Andere, soos [[Aulard]], [[Lefebvre]] en [[Soboul]], was veel meer krities. Hulle erken dat 'n outoritêre regime nodig was vir die konsolidasie van die revolusie, maar die keiserskap, die nuwe aristokrasie en die groot beeld uitbreiding is volgens hierdie geleerdes slegs aan Napoleon te wyte.
== Nalatenskap ==
Line 200 ⟶ 249:
In [[Frankryk]] word Napoleon geag as die persoon wat die Rewolusie bewaar het, en die mite geskep en aangeblaas het. Daar word wyd geglo dat, sou hy nie mag opgeneem het en die Franse samelewing (tesame met die kaart van Europa) só drasties verander het nie, die Franse [[monargie]] se instelling sou ontwikkel het in 'n parlementêre [[konstitusionele monargie]], soortgelyk aan die manier wat die Britse monargie ontwikkel het.
Verder het die [[Napoleontiese Oorloë]] die Rewolusie na die res van [[Europa]] versprei, en daar word geglo dat die bewegings van nasionale vereniging en die verrys van die nasiestaat, veral in [[Italië]] en [[Duitsland]], direk gewortel was in en voorafgegaan is — indien nie veroorsaak is nie — deur Napoleontiese regering van daardie areas.
Die ''[[Code Napoleon]]'' is deur die meeste lande van Europa aangeneem, en het voortbestaan ná Napoleon se nederlaag. Professor [[Dieter Langewiesche]] van die [[Universiteit van Tübingen|Universiteit van Tuebingen]] beskryf die kode as 'n "rewolusionêre projek" wat die ontwikkeling van ''[[bourgeois]]''-samelewing in [[Duitsland]] aangevuur het deur die reg om eiendom te besit uit te brei en die rug van [[feodalisme]] te breek. Langewiesche skryf ook aan Napoleon die herorganisering van wat die [[Heilige Romeinse Ryk]] toe, wat uit 1000 entiteite bestaan het, na 'n meer vaartbelynde netwerk van 40 state wat die basis van die [[Duitse Konfederasie]] sou word, asook die toekomstige eenheidswording van [[Duitsland]] onder die [[Duitse Keiserryk]] in [[1871]].
== Sien ook ==
Line 209 ⟶ 258:
== Bronne ==
* KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 377 - 379
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409613, volume 20, bl. 94
* KENNIS, vol 7, 1980, bl. 1286-1287, ISBN 0 7981 0829 0
| |||