Wikipedia

Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith/Sandput4: Verskil tussen weergawes

Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Besig
Lyn 19:
In die Verenigde State het Paul Kurtz en Marcello Truzzi in 1976 die Komitee vir die Wetenskaplike Ondersoek van Eise van die Paranormale (Engels: ''Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal'' (CSICOP)) in Amherst, [[New York (deelstaat)|New York]], gestig en die Belgiese organisasie ''Comité Para'', wat in 1949 gestig is, as 'n sjabloon gebruik. Nou bekend as die Komitee vir Skeptiese Ondersoek (Engels: ''Committee for Skeptical Inquiry'' (CSI)), het hierdie organisasie ander geïnspireer om soortgelyke groepe wêreldwyd te vorm.{{R|Hammer}}
 
In Suid-Afrika is die formele skeptiese beweging nie wel bekend nie. Onder die skeptiese groepe in Suid-Afrika is "[[Skepties Suid-Afrika]]", gestig deur [[George ClaasenClaassen]], en die [[Facebook]]-groep "South African Skeptics Open Group".
 
== Wetenskaplike skeptisisme ==
Lyn 26:
Volgens Olav Hammer, professor in godsdiensgeskiedenis, is 'n belangrike verskil is dat wetenskaplike skeptisisme nie direk in lyn is met klassieke [[Pyrrho van Elis|pirhoniese skeptisisme]] nie, wat alle soort ortodokse wysheid bevraagteken, sowel as die wat deur die moderne wetenskap gevestig is. Volgens Hammer is "die intellektuele voorouers van die moderne skeptiese beweging eerder te vinde onder die vele skrywers in die geskiedenis wat betoog het teen oortuigings wat hulle nie gedeel het nie." {{R|Hammer}}
 
Die volgende aanhalings hou verband met wetenskaplike skeptisisme:
 
{{Aanhaling|Kort gestel: 'n Skeptikus is iemand wat bereid is om enige aanspraak op die waarheid te bevraagteken, om duidelikheid te vra in definisie, konsekwentheid in logika en die toereikendheid van bewyse. Die gebruik van skeptisisme is dus 'n wesenlike deel van objektiewe wetenskaplike ondersoek en die soeke na betroubare kennis. - Paul Kurtz in ''"The New Skepticism"'' (1992)}}
 
{{Aanhaling|Waaraan skeptiese denke neerkom, is die manier om 'n beredeneerde argument te konstrueer en te verstaan, en veral belangrik om 'n misleidende of bedrieglike argument te erken. Die vraag is nie of ons van die gevolgtrekking wat uit 'n redenasiepos na vore kom ''hou'' nie, maar of die gevolgtrekking vanuit die perseel of beginpunt ''volg'' en of die uitgangspunt waar is. - [[Carl Sagan]] in ''The Demon-Haunted World'' (1995)}}
 
{{Aanhaling|'n Skeptikus is iemand wat oortuigings en gevolgtrekkings verkies wat betroubaar en geldig bo die wat vertroostend of gerieflik is. Daarom sal 'n Skeptikus die metodes van wetenskap en rede streng en openlik toepas op alle empiriese aansprake, veral hul eie. 'n Skeptikus aanvaar voorlopig die aanvaarding van enige aanspraak op geldige logika en 'n billike en deeglike beoordeling van beskikbare getuienis, en bestudeer die slaggate van menslike rede en die meganismes van misleiding om te verhoed dat hulle deur ander of hulself mislei word. Skeptisisme waardeer die metode bo enige spesifieke gevolgtrekking. - Steven Novella}}
 
{{Aanhaling|Die ware betekenis van die woord skeptisisme het niks te make met twyfel, ongeloof of negatiwiteit nie. Skeptisisme is die proses om rede en kritiese denke toe te pas om geldigheid te bepaal. Dit is die proses om 'n gesteunde gevolgtrekking te vind, nie die regverdiging van 'n voorafopgestelde gevolgtrekking nie. - Brian Dunning}}
 
== Oorsig ==
Wetenskaplike skeptici beweer dat empiriese ondersoek na die werklikheid tot die betroubaarste empiriese kennis lei, en dat die wetenskaplike metode die beste by hierdie doel pas.{{R|NeurologicaNovella10Aug2015}} Wetenskaplike skeptici probeer om eise te evalueer wat gebaseer is op verifieerbaarheid en valsheid en ontmoedig om eise oor geloof of anekdotiese getuienis te aanvaar. Skeptici fokus dikwels hul kritiek op aansprake wat hulle as onaanvaarbaar, twyfelagtig of duidelik teenstrydig met die algemeen aanvaarde wetenskap beskou.
 
Wetenskaplike skeptici voer nie aan dat ongewone eise outomaties van die hand gewys moet word nie - hulle voer eerder aan dat aansprake oor [[Paranormaal|paranormale]] of ongewone verskynsels krities ondersoek moet word en dat buitengewone eise buitengewone getuienis in hul guns moet verg voordat hulle aanvaar kan word.{{R|NeurologicaNovella10Aug2015}} Vanuit 'n wetenskaplike oogpunt word teorieë beoordeel volgens baie kriteria, soos vervalsing,{{R|NeurologicaNovella10Aug2015}} [[Ockham se skeermes]],{{R|HowStuffWorksClark}} Morgan se kanon{{R|Morgan}} (die [[vermensliking]] van diere se gedrag) en die krag van 'n verklaaring, sowel as die mate waarin hul voorspellings ooreenstem met eksperimentele resultate.{{R|NeurologicaNovella10Aug2015}} Skeptisisme in die algemeen kan beskou word as deel van die wetenskaplike metode; 'n Eksperimentele resultaat word byvoorbeeld nie as vasgestel beskou nie, totdat dit onafhanklik herhaalbaar kan word.{{R|Wudka}}
 
== Ontluisteren en rasionele ondersoek ==
Skeptici probeer om aansprake wat onwaar, oordrewe of pretensieus is, bloot te lê of te diskrediteer. Skeptiese ondersoeke word uitgevoer oor 'n verskeidenheid kontroversiële onderwerpe soos [[Vreemde vlieënde voorwerp|VVV's]], [[Paranormaal|paranormale verskynsels]], kriptiede ('n dier wie se bestaan of oorlewing betwis of onbevoeg is, soos die yeti en die Loch Ness-monster), [[samesweringsteorie]]ë, [[Alternatiewe medikasie|alternatiewe medisyne]], godsdiens en wetenskaplike of pseudowetenskaplike navorsing buite die hoofstroom.{{R|dict}}
 
Onderwerpe wat bevraagteken word deur wetenskaplik skeptiese literatuur sluit in gesondheidsaanvrae rakende sekere kosse, prosedures en [[Alternatiewe medikasie|alternatiewe medisyne]]; die aanneemlikheid en bestaan van bonatuurlike vermoëns (bv. die lees van [[tarotkaarte]] en ander [[waarsêery]]) of bonatuurlike entiteite (bv. [[Spook|spoke]], engele, gode, ens.); die kriptiese monsters (bv. die Loch Ness-monster); sowel as [[kreasionisme]] / intelligente ontwerp, [[waterwiggelary]], [[samesweringsteorie]]ë en ander eise wat op wetenskaplike gronde onwaarskynlik is.
 
'n Opvallende kenmerk van die skeptiese beweging is dat alhoewel die meeste van die verskynsels soos [[astrologie]], [[homeopatie]], [[Entstofhuiwering|entstofveiligheid]] en [[Elektrosensitiwiteit|5G-bestraling]] telkens uiteengesit word, maar steeds gewild is.{{R|Hammer}}
 
== Gevare van pseudowetenskap ==
Alhoewel nie alle pseudowetenskaplike oortuigings noodwendig gevaarlik is nie, kan sommige moontlik skadelik wees.{{R|Hammer}} [[Bertrand Russell]] het aangevoer dat sommige individuele aksies gebaseer op oortuigings waarvoor daar geen bewyse van doeltreffendheid is nie, tot vernietigende optrede kan lei.{{R|Russell}} [[James Randi]] skryf gereeld oor die kwessie van bedrog deur "psigiese" kulkunstenaars en geloofsgenesers.{{R|Time}} Ongekwalifiseerde mediese praktyke en [[Alternatiewe medikasie|alternatiewe medisyne]] kan ernstige letsels en dood tot gevolg hê.{{R|Indep|Srivastava}} Skeptiese aktivis [[Tim Farley]], wat daarop gemik is om 'n katalogus van skadelike pseudowetenskaplike praktyke en gevalle van skade deur hulle op te stel, skat dat die getal gedood of beseerd meer as 600 000 is.{{R|Farley}} [[Richard Dawkins]] wys op godsdiens as 'n bron van geweld en beskou [[kreasionisme]] as 'n bedreiging vir die studie van [[biologie]].{{R|Dawkins2007|sfgatedawkins}} Sommige skeptici, soos die lede van die [[podsending]] ''The Skeptics 'Guide to the Universe'', is gekant teen sekere nuwe godsdienstige bewegings vanweë hul kultusagtige gedrag.{{R|Langone}}
 
Leo Igwe van die ''Bayreuth International Graduate School of African Studies'' en voormalige navorsingsgenoot van die ''James Randi Education Foundation'', het 'n manifes geskryf getitld "Manifes vir 'n Skeptiese Afrika", wat onderskrywings ontvang het van veelvuldige openbare aktiviste in Afrika, sowel as skeptiese aanhangers regoor die wêreld.{{R|manifesto2}} Hy is 'n Nigeriese advokaat vir menseregte en kampvegter teen die gevolge van beskuldigings oor heksery. Igwe het in konflik gekom met gelowige toordery-gelowiges wat gelei het tot aanvalle op homself en sy gesin.<ref name="de-waal-2012">{{Cite web|url=http://mg.co.za/article/2012-04-10-suffer-the-little-children/|title=Suffer the little children|last=De Waal|first=Mandy|date=April 10, 2012|work=Mail &amp; Guardian|accessdate=2013-02-14|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120614213053/http://mg.co.za/article/2012-04-10-suffer-the-little-children|archivedate=June 14, 2012}}</ref><ref name="robbins-2011a">{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2009/aug/08/nigeria-witch-children-polio|title=Face to faith: Christian and Islamist extremists in Nigeria are exporting dangerous ideas|last=Robbins|first=Martin|date=August 7, 2009|work=The Guardian|issn=0261-3077|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130907022318/http://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2009/aug/08/nigeria-witch-children-polio|archivedate=September 7, 2013}}</ref>
 
== Merkwaardige skeptiese projekte ==
=== Guerrilla Skeptisisme op Wikipedia ===
In 2010, as 'n vorm van skeptiese uitreik na die algemene bevolking, het [[Susan Gerbic]] die ''Guerrilla Skepticism on Wikipedia'' (GSoW)-projek geloods om skeptiese inhoud op Wikipedia te verbeter.{{R|Gerbic}} In 2017 het Gerbic (wat in 2018 'n genoot van die Komitee vir Skeptiese Ondersoek is) [83] en haar GSoW-span 'n toekenning ontvang van die James Randi Opvoedkundige Stigting wat "gegee word aan die persoon of organisasie wat die gees van die grondslag deur kritiese vrae aan te moedig en onbevooroordeelde, feite-gebaseerde antwoorde te soek. Ons is verheug oor die pogings van Susan om 'n span redakteurs in te span en op te lei wat Wikipedia voortdurend verbeter as 'n openbare bron vir rasionaliteit en wetenskaplike denke."{{R|JRef}}
 
In Julie 2018 het die tydskrif ''Wired'' berig dat die GSoW-span gegroei het tot meer as 120 vrywillige redakteurs van oor die hele wêreld, en dat hulle gesamentlik verantwoordelik was vir die skep of verbetering van sommige van Wikipedia se artikels met die meeste handel oor skeptiese onderwerpe. Vanaf Julie 2018 het GSoW meer as 630 Wikipedia-artikels in baie tale geskep of herskryf, wat saam meer as 28 miljoen bladsye besoek het.{{R|Wired}}
 
== Verwysings ==
{{verwysings|30em|verwysings=
<ref name="Dawkins2007">{{cite book | last=Dawkins | first=Richard | title=The God delusion | publisher=Black Swan | publication-place=London | year=2007 | isbn=978-0-552-77429-1 | oclc=806096342 }}</ref>
 
<ref name="dict">{{webaanhaling| url=http://dictionary.reference.com/browse/Debunker| title=Debunker| toegangsdatum=19 Mei 2020| werk=Dictionary.com Unabridged| taal=Engels| argiefurl=https://web.archive.org/web/20070821043533/http://dictionary.reference.com/browse/debunker| argiefdatum=21 Augustus 2007}}</ref>
 
<ref name="Dyrendal">{{cite book| first=Asbjørn | last=Dyrendal| chapter="Oh no it isn't!" Skeptics and the Rhetorical Use of Science in Religion| editor-first1=Olav |editor-last1=Hammer |editor-first2=James R. |editor-last2=Lewis | title=Handbook of Religion and the Authority of Science| pages=879–900| location=Leiden| publisher=Brill Academic Publishers | date=2010| language=Engels| }} ''Dyrendal verwys na spiritualiste as vroeë teikens van skeptici.''</ref>
 
<ref name="Farley">{{webaanhaling| titel=counter| laaste=Farley| eerste=Tim| outeurskakel=Tim Farley| url=http://whatstheharm.net/index.html| werk=What's The Harm?| toegangsdatum=19 Mei 2020| taal=Engels| argiefurl=https://web.archive.org/web/20171219112730/http://whatstheharm.net/index.html| argiefdatum=19 Desember 2017}}</ref>
 
<ref name="Gerbic">{{webaanhaling| laaste=Gerbic| eerste=Susan| outeurskakel=Susan Gerbic | titel=Wikapediatrician Susan Gerbic discusses her Guerrilla Skepticism on Wikipedia project| url=http://www.csicop.org/specialarticles/show/wikapediatrician_susan_gerbic_discusses_her_guerrilla_skepticism_on_wikiped| werk=Skeptical Inquirer| uitgewer=Committee for Skeptical Inquiry| datum=8 Maart 2015| argiefurl= https://web.archive.org/web/20150830023844/http://www.csicop.org/specialarticles/show/wikapediatrician_susan_gerbic_discusses_her_guerrilla_skepticism_on_wikiped| argiefdatum=30 Augustus 2015| toegangsdatum=19 Mei 2020| taal=Engels}}</ref>
 
<ref name="Hammer">{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=Bm-7DH2bZ8QC|title=Handbook of New Age|last=Kemp|first=Daren|last2=Lewis|first2=James R.|date=1 Januarie 2007|publisher=BRILL|isbn=978-9004153554|pages=382, 390, 395–96|language=Engels}}</ref>
 
<ref name="HowStuffWorksClark">{{webaanhaling| laaste=Clark| eerste=Josh| titel=How Occam's Razor Works| url=http://science.howstuffworks.com/innovation/scientific-experiments/occams-razor3.htm| werk=How Stuff Works| toegangdatum=19 Mei 2020| taal=Engels| argiefdatum=29 Julie 2016| datum=4 Oktober 2007| argiefurl=https://web.archive.org/web/20160729093039/http://science.howstuffworks.com/innovation/scientific-experiments/occams-razor3.htm}}</ref>
 
<ref name="Indep">{{cite news|title=Cancer patients who use alternative medicine more than twice as likely to die|url=https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/cancer-patients-who-use-alternative-medicine-are-more-than-twice-as-likely-to-die-a7893541.html|accessdate=19 Mei 2020|work=The Independent| language=Engels |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180219090232/http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/cancer-patients-who-use-alternative-medicine-are-more-than-twice-as-likely-to-die-a7893541.html|archivedate=19 Februarie 2018}}</ref>
 
<ref name="JRef">{{webaanhaling| titel=2017 JREF Award|url=https://web.randi.org/home/2017-jref-award| werk=James Randi Educational Foundation| toegangsdatum=19 mei 2020| taal=Engels| argiefurl=https://web.archive.org/web/20180328102358/https://web.randi.org/home/2017-jref-award| argiefdatum=28 Maart 2018}}</ref>
 
<ref name="KendrickInquiry">{{webaanhaling |laaste=Frazier |eerste=Kendrick |titel=Why We Do This: Revisiting the Higher Values of Skeptical Inquiry |url=https://www.csicop.org/si/show/why_we_do_this_revisiting_the_higher_values_of_skeptical_inquiry | werk=csicop.org | toegangsdatum=19 Mei 2020 |argiefurl=https://web.archive.org/web/20170610192458/http://www.csicop.org/si/show/why_we_do_this_revisiting_the_higher_values_of_skeptical_inquiry |argiefdatum= 10 Junie 2017 | datum=1 November 2013| taal=Engels}}</ref>
 
<ref name="Langone">{{cite book| url=https://books.google.com/?id=9xJDszg7cuwC| title=Recovery from Cults: Help for Victims of Psychological and Spiritual Abuse| last=Langone| first=Michael D.| date=Junie 1995| publisher=W. Norton. American Family Foundation| isbn=978-0-393-31321-5| page=432| language=Engels}}</ref>
 
<ref name="Loxton">{{webaanhaling| laaste=Loxton| eerste=Daniel| titel= Why Is There a Skeptical Movement?| url=http://www.skeptic.com/downloads/Why-Is-There-a-Skeptical-Movement.pdf| werk= Skeptic.com| toegangsdatum=19 Mei 2020| taal=Engels| argiefurl= https://web.archive.org/web/20161129224825/http://www.skeptic.com/downloads/Why-Is-There-a-Skeptical-Movement.pdf| argiefdatum=29 November 2016}}</ref>
 
<ref name="manifesto2">{{webaanhaling| url=http://www.randi.org/site/index.php/component/content/article/37-static/1891-leo-igwe.html| titel=A Manifesto for a Skeptical Africa| laaste=Igwe| eerste=Leo| werk=James Randi Educational Foundation| toegangsdatum=19 Mei 2020| taal=Engels| argiefurl= https://www.webcitation.org/6Gt6gddQz?url=http://labs.sucuri.net/?cloudproxy| argiefdatum=25 Mei 2013}}</ref>
<ref name = Merton>{{cite book|chapter= The Normative Structure of Science|last= Merton|first= R. K.|year= 1942|title= The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations|publisher=University of Chicago Press|year= 1973|isbn= 978-0-226-52091-9|location= Chicago| language=Engels| url= https://archive.org/details/sociologyofscien0000mert }}</ref>▼
 
▲<ref name = "Merton">{{cite book|chapter= The Normative Structure of Science|last= Merton|first= R. K.|year= 1942|title= The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations|publisher=University of Chicago Press|year= 1973|isbn= 978-0-226-52091-9|location= Chicago| language=Engels| url= https://archive.org/details/sociologyofscien0000mert }}</ref>
 
<ref name="Morgan">{{cite book| last=Morgan| first=C.L.| year=1903| title=An Introduction to Comparative Psychology| edition=2| publisher=W. Scott| location= London| page=59| language=Engels| url=https://books.google.co.za/books?id=f1u8wgEACAAJ}}</ref>
 
<ref name="NeuroLogica2013">{{webaanhaling |url= http://theness.com/neurologicablog/index.php/scientific-skepticism-rationalism-and-secularism/ |titel= Scientific Skepticism, Rationalism, and Secularism - NeuroLogica Blog |datum=15 Februarie 2013 |werk= theness.com |toegangsdatum=19 Mei 2020 |taal=Engels |argiefurl= https://web.archive.org/web/20170910232249/http://theness.com/neurologicablog/index.php/scientific-skepticism-rationalism-and-secularism/ |argiefdatum=10 September 2017}}</ref>
 
<ref name="NeurologicaNovella10Aug2015">{{webaanhaling| laaste=Novella| eerste=Steven| titel=Rethinking the Skeptical Movement| url=http://theness.com/neurologicablog/index.php/rethinking-the-skeptical-movement/| werk=Neurologica| toegangsdatum=19 Mei 2020| argiefurl=https://web.archive.org/web/20160412180401/http://theness.com/neurologicablog/index.php/rethinking-the-skeptical-movement/| argiefdatum=12 April 2016| datum=10 Augustus 2015| taal=Engels}}</ref>
 
<ref name="Russell">{{webaanhaling| url=http://www.positiveatheism.org/hist/russell4.htm| titel=On the Value of Scepticism| laaste=Russell| eerste=Bertrand| outeurskakel=Bertrand Russell| datum=1928| uitgewer=Positive Atheism| werk=The Will To Doubt| toegangsdatum=19 Mei 2020| taal=Engels| argiefurl=https://web.archive.org/web/20070927222658/http://www.positiveatheism.org/hist/russell4.htm| argiefdatum=27 September 2007}}</ref>
 
<ref name="sfgatedawkins">{{webaanhaling| url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2006/10/15/RVGH2LN2021.DTL&type=books| titel=Better living without God? – Religion is a dangerously irrational mirage, says Dawkins| argiefurl=https://web.archive.org/web/20120525031459/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fc%2Fa%2F2006%2F10%2F15%2FRVGH2LN2021.DTL&type=books | argiefdatum=25 Mei 2012| uitgewer=San Francisco Chronicle| datum=15 Oktober 2006| taal=Engels toegangsdatum=19 Mei 2020}}</ref>
 
<ref name="Stemwedel">{{webaanhaling| laaste=Stemwedel| eerste=Janet D.| titel=Basic concepts: the norms of science| datum=29 Januarie 2008| taal=Engels| url= http://scienceblogs.com/ethicsandscience/2008/01/29/basic-concepts-the-norms-of-sc| werk=ScienceBlogs: Adventures in Ethics and Science| uitgewer=ScienceBlogs| argiefurl=https://web.archive.org/web/20130512231940/http://scienceblogs.com/ethicsandscience/2008/01/29/basic-concepts-the-norms-of-sc/| argiefdatum=12 Mei 2013| toeangsdatum=19 Mei 2020}}</ref>
 
<ref name="Srivastava">{{cite news|last1=Srivastava|first1=Ranjana|title=What do doctors say to 'alternative therapists' when a patient dies? Nothing. We never talk|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/mar/03/what-do-doctors-say-to-alternative-therapists-when-a-patient-dies-nothing-we-never-talk|accessdate=19 Mei 2020|work=The Guardian|language=Engels|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180219090139/https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/mar/03/what-do-doctors-say-to-alternative-therapists-when-a-patient-dies-nothing-we-never-talk|archivedate=19 Februarie 2018}}</ref>
 
<ref name="Time">{{webaanhaling| url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,149448,00.html| titel=Fighting Against Flimflam| taal=Engels| argiefurl=https://web.archive.org/web/20121102130115/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,149448,00.html| argiefdatum=2 November 2012| uitgewer= TIME| datum=24 Junie 2001| toegangsdatum=19 Mei 2020}}</ref>
 
<ref name="Wired">{{cite journal|url=https://www.wired.com/story/guerrilla-wikipedia-editors-who-combat-conspiracy-theories/|title=The 'Guerrilla' Wikipedia Editors Who Combat Conspiracy Theories|last=Matsakis|first=Louise|date=25 Julie 2018|journal=wired|access-date=19 Mei 2020| language=Engels }}</ref>
 
<ref name="Wudka">{{webaanhaling | laaste=Wudka| eerste=Jose | titel=What is the scientific method? | year = 1998 | url = http://physics.ucr.edu/~wudka/Physics7/Notes_www/node6.html#SECTION02121000000000000000 | accessdate = 2007-05-27 | url-status = dead | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070601225205/http://physics.ucr.edu/~wudka/Physics7/Notes_www/node6.html#SECTION02121000000000000000 | archivedate = 2007-06-01 }}</ref>
}}
 
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/wiki/Gebruiker:Wyatt_Tyrone_Smith/Sandput4"