Dorslandtrek: Verskil tussen weergawes

Ten spyte van die feit dat ’n geskatte 130–200 “mak volk” aan die Dorslandtrek deelgeneem het, was hulle grootliks ’n “onsigbare” groep tydens die trek. Hulle aandeel aan die trek word dikwels verswyg. In baie herinnerings, vertellings en statistiek oor die trek word hulle nie eens genoem nie. Hulle was afstammelinge van die inheemse volke in Suid-Afrika waarvan die meerderheid as kinders op die slagveld gevange geneem is en daarna deur die trekkers grootgemaak is. As gevolg van hulle gedeelde ervaringe tydens die trek het daar ’n besonder hegte verhouding tussen hulle en die blanke Dorslandtrekkers ontstaan.

 

Die trekkers het Transvaal in drie verskillende trekgeselskappe verlaat. Nadat hulle op [[20 Mei]] [[1874]] uit die distrik [[Pretoria]] getrek het, en ’n jaar lank langs die Limpopo oorgestaan het, het die eerste trekgeselskap Transvaal in Mei 1875 verlaat. Dié groep van 10 gesinne met 60 persone benewens hulle “mak volk” het met relatief geringe verlies aan vee en mense deur die Dorsland getrek en in September 1875 die Ngamimeer bereik.

 

Ná ’n verblyf van twee maande op [[Ghanzi]] het hulle vir twee jaar lank, van Januarie 1876 tot Januarie 1878, op Rietfontein in die Sandveld oorgestaan. Intussen het William Coates Palgrave as verteenwoordiger van die Kaapse regering met die Herero- en Nama-Oorlam-kapteins samesprekinge gevoer oor die moontlike uitbreiding van die Britse invloedsfeer in Suid-Afrika na Namaland en Hereroland. Die resultaat van Palgrave se bemoeienis was dat die meeste Herero- en Nama-Oorlam-kapteins teen die trekkers opgesweep was nog lank voordat die eerste trekker sy voete in die gebied gesit het. Nadat die trekkers van die eerste trekgeselskap twee jaar lank onsuksesvol probeer het om grondgebied in Namaland en Hereroland te verkry, moes hulle van dié gedagte afsien. Teen dié tyd was hulle nog steeds onseker waarheen hulle moes trek. Hulle sou kort hierna met die trekkers van die gesamentlike tweede en derde trekgeselskappe verenig en hulle moeitevolle swerftog deur onbekende gebiede van Suider-Afrika vir ’n verdere drie jaar voortsit.

 

Nog voor die eerste trekgeselskap Transvaal verlaat het, het die eerste trekkers van die tweede trekgeselskap in April 1875 uit die distrikte Pretoria en Rustenburg begin trek. Nadat hulle die Limpopo in Mei 1875 bereik het, het hulle vir twee jaar lank tot April 1877 doelloos langs die rivier rondgeswerf terwyl hulle die tyd verwyl het deur te jag. Van tyd tot tyd is hulle geledere aangevul deur nuwe aankomelinge. Die Ngwato-opperhoof Khama, deur wie se gebied hulle moes trek, was die trekkers in daardie stadium nog goedgesind en het hulle geredelik toestemming verleen om deur die Dorsland te trek. In Maart 1876 is ’n gulde geleentheid om te trek nie benut nie. Dit wil voorkom of hierdie groep trekkers in daardie stadium nog steeds nie geweet het waarheen hulle wil trek nie.

 

Teen April 1876 het die eerste gevalle van malaria onder hulle begin voorkom en in Julie 1876 het die eerste van meer as 160 persone wat tydens die trek aan malaria beswyk het, gesterf. Intussen is die gebied geteister deur ’n langdurige droogte, terwyl onenigheid onder die trekleiers onverpoos voortgeduur het. Die verhoudinge tussen die trekkers en Khama het ook begin vertroebel. Khama het later die vergunning om deur sy gebied te trek teruggetrek, vermoedelik weens die knellende droogte wat reise deur die Dorsland onmoontlik gemaak het. Daar was teen hierdie tyd na skatting 116 blanke gesinne met 581 gesinslede, benewens ’n onbekende aantal van die “mak volk”, in hierdie trekgeselskap.

 

[[Lêer:Ossewaens Swartbooisdrift 1928.jpg|duimnael|regs|320px|Ossewaens bring in 1928 Angola-Afrikaners se besittings by [[Swartbooisdrift]] oor die [[Kunenerivier]] tydens die repatriasie van 1 900 nasate van die Dorslandtrek.]]

Die tweede trekgeselskap het die Limpopo uiteindelik op [[10 April]] [[1877]] verlaat en sonder toestemming met die Mahalapyerivier verder getrek. ’n Afvaardiging van Khama, bestaande uit die sendeling Hepburn, die handelaar Alfred Musson as tolk en sewe raadslede, het tevergeefs probeer om hulle te oorreed om nie die gevaarlike tog aan te pak nie. Agterdog oor Khama se motiewe het steeds geseëvier en sy goeie raad om in kleiner groepe deur die Dorsland te trek, is in die wind geslaan omdat hulle gedink het dat hy hulle in kleiner groepe wou verdeel en dan afsonderlik wou uitmoor.

Gedurende die volgende sewe tot tien dae het aandoenlike tonele hulle by waterplekke soos Tlhabala, Inkowane en Lethlakane afgespeel: Ná die derde dag was die gebulk van die beeste en die angsbevange krete van die ander diere onbeskryfbaar. In hulle ontreddering het die los beeste holderstebolder voortgestorm en die enkele watergate vertrap. Daarna het hulle buite beheer op loop gegaan. Die meerderheid is nooit weer opgespoor nie of het uiteindelik van dors gevrek. Die lyding van die trekkers was nie minder aangrypend nie en by tye moes drinkwater eetlepelsgewys gerantsoeneer word. In hulle desperaatheid het sommige trekkers skape, bokke of selfs honde keelaf gesny en die bloed en penswater gedrink om vog in te kry. Wonder bo wonder het geen trekker van dors gesterf nie, hoewel die malariasterftes steeds voortgegaan het. In hierdie haglike omstandighede het die trekleier, kommandant Louw du Plessis, uiteindelik die skuld vir die rampspoedige trek op homself geneem en bedank.

 

Nadat Transvaal op 12 April 1877 deur Groot-Brittanje geannekseer is, het ’n derde trekgeselskap bestaande uit agt gesinne met 40 persone benewens die “mak volk” nog dieselfde maand uit die distrik Rustenburg vertrek. Hulle het op die spoor van die tweede trekgeselskap getrek en in Julie 1877 by die Meersrivier by hulle aangesluit.

 

 

Die trekkers het in 25 dae van Sebetwane se Drif tot by die Ngamimeer getrek, waar hulle op 25 September 1877 aangekom het. Hier is hulle verdeeld uit mekaar. Tien tot elf gesinne onder Louw du Plessis het na Rietfontein getrek en by die eerste trekgeselskap aangesluit, terwyl die ander trekkers met die Okavangorivier langs verder noordwes getrek het.

Van ’n groep van 10 gesinne met ongeveer 65 gesinslede (die “mak volk” uitgesluit) onder leiding van Gert du Preez het al die blanke mans uiteindelik gesterf en slegs drie vroue en 19 kinders oorleef. Toe die res van die trekkers van hulle lot hoor, is ’n ekspedisie gestuur om hulle te red en na die laer by Leeupan te bring. Van die trekkers se oogmerk om na ’n nuwe en “beter land ter bewoning” te trek, het tot in daardie stadium niks gekom nie, terwyl hulle boonop reeds aansienlik verarm is. In alle rigtings was óf vyandige swart stamme óf ongesonde gebiede en die trekkers het gevolglik nie meer geweet waarheen om te trek nie. Daar was boonop steeds geen einde van hulle lyding in sig nie.

 

 

Nadat die drie trekgroepe in Julie 1878 by Leeupan verenig het, is ’n nuwe bestuur verkies en trekregulasies vir die verenigde trek opgestel. Teen hierdie tyd het daar steeds groot verwarring en meningsverskille onder die mense geheers: Die meerderheid het verder in die rigting van die Okavango getrek. ’n Ander groep het begin om langs die Okavango vir handelaars te jag. Nog ’n groep het besluit om na Transvaal terug te keer, terwyl ’n vierde groep verspreid was en agtergeraak het. Hoewel die verhoudinge met die Kavangostamme aanvanklik vreedsaam was, is dit kort voor lank vertroebel en die trekkers moes noodgedwonge verder trek. Weens die bedreiging van die Ovambostamme verder op hulle trekpad was die trekkers verplig om uit te wyk na die neutrale gebied suid van die Etoshapan, waar hulle vir ’n ruk lank oorgestaan het.