Adriaen van der Stel: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Skakel |
Uitgebrei uit Nederlands |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas Ampsbekleër
| beeld =
| beeldonderskrif =
| orde = 2de Goewerneur van Nederlands-Mauritius
| termynaanvang = [[7 November]] [[1639]]
| termyneinde = [[1645]]
| voorganger = Cornelis Gooyer
| opvolger = [[Jacob van der Meersch]]
| geboortedatum = Januarie 1605
| geboortejaar =
| geboortemaand =
| geboortedag =
| geboorteplek = [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]], [[Nederland]]
| sterftedatum = [[25 Mei]] [[1646]]
| sterfteplek = [[Sri Lanka|Ceylon]]
| party =
| eggenoot = Maria Lievens (1639–1646; sy dood)
| kinders = [[Simon van der Stel]]
| alma_mater =
| religie =
| handtekening =
| militer =
| lojaliteit =
| tak =
| diensjare =
| rang =
| eenheid =
| oorloe =
| toekennings =
}}
'''Adriaen van der Stel''' of '''Adriaan van der Stel''', ook '''Ariën''' gespel (Januarie 1605, [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]], [[Nederland]] – [[Sri Lanka|Ceylon]], 25 Mei 1646), was in diens van die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie]] en het tussen 1639 en 1645 as goewerneur van die eiland [[Mauritius]] gedien. Die vulkaniese eiland in die [[Indiese Oseaan]] was 'n belangrike ankerplek vir skepe van die VOC, waar varswater en voedselvoorrade opgevul kon word.
[[Lêer:Mauritius 23.08.2009 11-42-31.jpg|duimnael|links|Die eiland Mauritius]]
[[Lêer:Mauritius 23.08.2009 10-41-42.jpg|duimnael|links|Mauritius se kus]]
[[Lêer:Mauritius 23.08.2009 13-21-20.jpg|duimnael|links|Landskap waar glo [[suikerriet]] aangebou word]]
[[Lêer:Deer Heard.jpg|duimnael|'n Kudde herte, ''Cervus timorensis'']]
In 1623 het Adriaen van der Stel sy diens op die skip ''De Star'' beëindig en "adjunkassistent" in [[Indië]] geword. Ná die uitloop van sy verdrag het hy hom as 'n vrye burger en 'n private handelaar in [[Batavia]], [[Nederlands-Indië]], gevestig.<ref name='NNBW'>{{nl}} Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW): [http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/nnbw/#source=9&page=542&view=imagePane ''STEL (Adriaen of Ariën van der)'']. Deel 9, Kolom 1070. Aanlyn-weergawe by ''www.resources.huygens.knaw.nl''</ref>
In 1638 het die VOC besluit om die eiland Mauritius te koloniseer en 'n goewerneur vir die eiland te benoem, om te verhoed dat die [[Engelse]] of die [[Franse]] die eiland kon beset.<ref>{{nl}} http://www.vocsite.nl/geschiedenis/handelsposten/mauritius.html</ref> Cornelius Gooyer het binne enkele maande 'n fort met 'n bemanning van 24 soldate laat oprig. Ná 'n jaar het hy homself laat oorplaas en is deur Adriaan van der Stel opgevolg.
Van der Stel is op 24 Maart 1639 in Batavia met Maria Lievens, deels van [[Maleiers|Maleise]] afkoms, getroud.<ref>{{nl}} [http://www.elseviermaandschrift.nl/EGM/1905/01/19050101/EGM-19050101-0256/EGM-19050101-0256.pdf Elsevier Maandschrift]</ref> Volgens ander bronne was sy vrou afkomstig uit [[Goa]] en 'n nasaat van 'n bevryde slawin.<ref>{{nl}} http://www.jessehaye.com/angela_van_bengale.htm</ref> Hy het op 8 November 1639 aan boord van die skip ''de Kappel'' die hawe van Warwijck bereik. Op pad is sy seun [[Simon van der Stel]] gebore.
Gedurende sy eerste jaar het hy die Fort Frederik Hendrik opgeknap en met 14 kanonne laat bewapen. Die [[ruïne]] van die fort is nog 'n duidelike teken van die Nederlandse teenwoordigheid op die eiland. Van der Stel het die garnisoen tot 80 soldate uitgebrei, deels met invalide van die [[Soenda-eilande]].<ref>{{nl}} [http://www.vocsite.nl/geschiedenis/handelsposten/mauritius.html Mauritius], De VOCsite (besoek op 8 November)</ref>
In 1641 het hy opdrag gekry om [[ebbehout]] uit te voer. In verband daarmee of met die aanplanting van groentes en vrugte het Van der Stel in 'n poging om die tekort aan mannekrag op die eiland op te los in [[1642]] 105 slawe van [[Madagaskar]] laat invoer.<ref>{{en}} Barbara Valentine, [https://web.archive.org/web/20070928140634/http://www.nrf.ac.za/SADA/CodebookPDF/S0102.pdf The Dark Soul of the People. Slaves in Mauritius, 2000], South African Data Archive, 2001 (besoek op 8 November)</ref> Die helfte van die slawe het binne een week na die binneland gevlug. Van der Stel het meer sukses met die invoer van herte, ''Cervus timorensis'', en die aanplanting van [[suikerriet]] gehad; laasgenoemde is nog steeds die belangrikste handelsgewas op die eiland.<ref>{{nl}} [http://books.google.nl/books?id=spfmSNAzY38C&pg=PA60&lpg=PA60&dq=%22Adriaan+van+der+Stel%22+Mauritius&source=bl&ots=uOezY8hpDi&sig=GuqVQ7kazMV-qreDCUah1Q3iSig&hl=nl&ei=Mf2wTPzeL4vsOdqaieAF&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CDsQ6AEwBw#v=onepage&q=%22Adriaan%20van%20der%20Stel%22%20Mauritius&f=false Mauritius Door Martine Maurel] {{dooie skakel|datum=Oktober 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
In Oktober 1643 besoek [[Abel Tasman]] met 'n onbekende vraag vanuit Batavia Mauritius. Aan die bemanning moes goeie kos en drank gegee word (vir 'n maksimum van 16 dae) en die twee skepe moes ook genoeg water, brandhout en voedsel vir 'n baie lang reis aan boord neem. In Mauritius was daar blykbaar verskeie gebreke aan die skepe, sodat die verblyf langer geduur het as beplan. Van die goewerneur het Tasman (Portugese) seekaarte saamgeneem, wat met 'n gunstige wind ooswaarts moes vaar om die geheimsinnige ''[[Terra Australis]]'' te probeer vind.<ref>{{nl}} https://web.archive.org/web/20101111012222/http://www.abeltasman.org/reizen.html</ref>
Van der Stel het opdrag gehad om die [[landbou]] op Mauritius te ontwikkel, maar hy het veral met [[rot]]te, droogte ens. te kampe gehad.<ref>{{nl}} http://www.vocsite.nl/geschiedenis/handelsposten/mauritius.html.</ref> Na bewering het die besetting van die eiland die jaar 1644 deur visvang en jag oorleef.<ref>{{nl}} https://web.archive.org/web/20100909012342/http://www.mauritiushotels.org.uk/history-mauritius</ref>
Van der Stel is na Ceylon oorgeplaas, waar hy bevelvoerder van 'n klein leër geword het. Hy is tydens 'n skermutseling met die troepe van die gewraakte Rajasinha II van Kandy onthoof. Sy kop is op 'n paal rondgedra en toe vir die goewerneur van Ceylon gestuur.<ref>{{nl}} Abraham Jacob van der Aa: [http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/vdaa/#source=aa__001biog21_01.xml&page=352&view=imagePane ''Biographisch woordenboek der Nederlanden'']. 1852–1878, Deel 17/2, bl. 990–991. Aanlyn-weergawe by ''www.resources.huygens.knaw.nl''.</ref><ref name='NNBW'/>.<ref>{{nl}} Geschiedenis der Nederlanders buiten Europa: of Verhaal van de …, Deel 2 Door Nicolaas Godfried Kampen [http://books.google.nl/books?id=lKcBAAAAYAAJ&pg=PA6&lpg=PA6&dq=%22Adriaan+van+der+Stel%22+Ceylon&source=bl&ots=dDXqyodpL_&sig=_Mnj899KBWYxmw00ZDaZph_Nl8Q&hl=nl&ei=qwexTJzhDsbtOer6uYIG&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CCcQ6AEwBA#v=onepage&q=%22Adriaan%20van%20der%20Stel%22%20Ceylon&f=false Geschiedenis der Nederlanders buiten … – Google Boeken]</ref>
Sy seun [[Simon van der Stel]] sou bekend word as kommandeur en goewerneur van die [[Nederlandse Kaapkolonie]] aan die [[Kaap die Goeie Hoop]], net soos sy kleinseun [[Willem Adriaan van der Stel]].
Van der Stel is in Nederlands-Mauritius opgevolg deur [[Jacob van der Meersch]], wat hom op die uitvoer van ebbehout toegespits het.
== Familie ==
Adriaen van der Stel se ouers was Simon van der Stelle, 'n landdroslid uit Dordrecht, en Mariken Adriaens. Hy was die jongste seun.<ref name='NNBW' />
Die oudste seun van Adriaan van der Stel en Maria Lievens was [[Simon van der Stel]], die tweede goewerneur van die [[Nederlandse Kaapkolonie]].<ref>{{en}} W. J. de Kock: ''Dictionary of South African Biography, Vol. 1''. Human Sciences Research Council, 2de Uitgawe., Pretoria 1976 bl. 815. (inskrywing: Van der Stel, Simon).</ref>
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
{{
{{opvolgboks| voor=Cornelis Gooyer| titel=Goewerneur van Nederlands-Mauritius| jare= 1639–1645| na=[[Jacob van der Meersch]]}}
{{eindboks}}
{{Normdata}}
{{nl-vertaal|Adriaan van der Stel}}
{{DEFAULTSORT:Van der Stel, Adriaan}}
[[Kategorie:Nederlandse goewerneurs]]
[[Kategorie:Nederlandse ontdekkingsreisigers]]
[[Kategorie:Mauritius]]
[[Kategorie:Geboortes in 1605]]
[[Kategorie:Sterftes in 1646]]
| |||